Giáo án Lớp 9 môn Ngữ văn - Bài 22: Con Cò

Ngày soạn: / /2007 
Ngày dạy: / /2007 
Bài 22. Con Cò
 (Tự học có hướng dẫn )
Tiết 111 – 112. Đọc – Hiểu văn bản
A. Mục tiêu cần đạt: 
1.Kiến thức.
- Giúp học sinh cảm nhận được vẻ đẹp và ý nghĩa của hình tượng con cò trong bài thơ được phát triển từ những câu hát ru xưa để ngợi ca tình mẹ và những lời ru.
-Thấy được sự vận dụng sáng tạo ca dao của tác giả và những đặc điểm về hình ảnh thể thơ, giọng điệu của bài thơ.
2.Kĩ năng.
- Rèn kĩ năng cảm thụ và phân tích thơ, đặc biệt là những hình tượng thơ được sáng tạo bằng liên tưởng, tưởng tượng.
3.Thái độ.
- Học sinh biết trân trọng yêu quí tình cảm của mẹ.
B. Chuẩn bị:
- Giáo viên: Chuẩn bị nội dung lên lớp.
- Học sinh: Đọc bài trả lời các câu hỏi sách giáo khoa và gợi ý của giáo viên.
C. Tiến trình tổ chức các hoạt động.
* Hoạt động 1: Kiểm tra bài cũ. ( 10’)
1.Cách lập luận trong VB Chó sói và cừu non trong thơ ngụ ngôn La Phông-ten là gì?
A. Quy nạp
B. Diễn dịch
C. Kết hợp quy nạp, diễn dịch
D. So sánh dẫn chứng
2.Theo Buy -phông thì chó sói và cừu non đáng thương hay đáng ghét?
A. Đáng thương
B.Đáng ghét
C. Vừa đáng thương, 
vừa đáng ghét
D. Không đáng thương cũng chẳng đáng ghét
3. Thái độ của nhà thơ La Phông-ten đối với cừu non và chó sói như thế nào?
A. Đáng thương
B.Đáng ghét
C. Vừa đáng thương, 
vừa đáng ghét
D. Không đáng thương cũng chẳng đáng ghét
4. Đặc trưng của văn học nghệ thuật khác với đặc trưng của khoa học khi phản ánh cuộc sống như thế nào?
A. Khách quan chân thực, khái quát bản chất qui luật.
B. Chủ quan, chân thực, cụ thể, hình ảnh.
C. Nhân hóa.
D. Tình cảm thái độ riêng rõ ràng.
* Hoạt động 2: Giới thiệu bài. ( 2’)
Tình mẹ con tình mẫu tử thiêng liêng cao quý nhưng gần gũi đối với con người. Đã từ lâu hình tượng đó đã trở thành đề tài cho thi ca, nhạc họa đông tây kim cổ mà không bao giờ thôi quyến rũ người đọc. Chế Lan Viên đã góp thêm tiếng nói độc đáo và đặc sắc của mình vào đề tài trên bằng cách phát triển những câu ca dao quen thuộc nói về con cò để ca ngợi tình mẹ và lời ru đối với cuộc sống của con người Việt Nam. Để hiểu được cảm xúc đó chúng ta cùng tìm hiểu bài.
* Hoạt động 3: Bài mới. ( 76’)
Hoạt động của
giáo viên
Hoạt động 
của h/s
Nội dung cần đạt
GV yêu cầu học sinh theo dõi chú thích dấu * SGK.
? Nêu một vài nét chính về tác giả, tác phẩm?
GV nêu khái quát.
GV nêu yêu cầu đọc: Giọng thủ thỉ tâm tình như lời ru, chú ý các điệp từ , điệp ngữ, những câu cảm, câu hỏi như là lời đối thoại.
GV đọc, giáo viên yêu cầu H/S đọc.
GV yêu cầu học sinh theo dõi chú thích 1 SGK.
? Bài thơ được viết theo thể thơ nào?Em hãy nêu đặc điểm của thể thơ đó?
? Bài thơ có bố cục mấy phần?
Nội dung của từng phần?
? Em có nhận xét gì về bố cục của bài thơ?
GV định hướng học sinh tìm hiểu văn bản.
GV yêu cầu học sinh đọc đoạn 1 từ đầu đến con ngủ chẳng phân vân.
GV đọc lai 4 câu thơ đầu.
? Bốn câu thơ đầu nêu lên ý nghĩa gì? Tại sao tác giả lại viết trong lời hát của mẹ có cánh cò đang bay?
GV yêu cầu học sinh đọc đoạn thơ còn lại của phần 1.
GV yêu cầu học sinh theo dõi chú thích 1.
? Hình ảnh con cò hiện ra từ những câu ca dao con cò bay la... con cò Đồng Đăng như thế nào?
? ở đây tác giả đã vận dụng ca dao đưa vào câu thơ như thế nào?
? Cách vận dụng ca dao như thế có ý nghĩa gì?
? Như vậy h/ả con cò trong các câu ca dao gợi khung cảnh thế nào?
? H/ả con cò trong bài ca dao con cò đi ăn đêm gợi cho người đọc liên tưởng đến điều gì?
GV liên hệ với câu thơ của Tú Xương Lặn lội thân cò khi quãng vắng...
GV đọc các câu thơ Con có mẹ...ngủ yên, ngủ yên... phân vân.
 ? Qua lời ru của mẹ hình ảnh con cò đến với tâm hồn trẻ con như thế nào?
GV: đây chính là khởi nguồn cho con đường đi vào thế giới tâm hồn con người của những lời ru xưa.
? Như vậy trong lời ru thứ nhất người mẹ muốn nói với con điều gì? ý nghĩa biểu tượng của h/ả con cò?
GV: Người mẹ coi con như những con cò đáng thương trong ca dao, người mẹ thương con mình bé dại chưa biết gì về cuộc đời vất vả gian nan. Nên không chỉ khuyên con mà người mẹ còn gieo vào lòng con một niềm tin vào cụôc đời Sữa mẹ nhiều con ngủ chẳng phân vân.
GV khái quát hết tiết 1.
Gv yêu cầu học sinh đọc đoạn 2.
? Sau khi nói về cụôc đời vất vả, nhọc nhằn của ngày xưa người mẹ đã nói với con điều gì về hình ảnh con cò?
? Em hãy lấy dẫn chứng minh họa ?
? Hình ảnh con cò được nhà thơ liên tưởng, tưởng tượng phong phú sự liên tưởng đó có tác dụng gì?
? Hình ảnh con cò trong phần 2 đã gợi nên ý nghĩa biểu tượng gì?
GV đọc khổ thơ cuối.
? ở phần thứ 3 người mẹ nói thêm điều gì với con?
? Em cảm nhận được gì từ lời thơ trên ?
GV: đây là câu thơ mang phong cách riêng của Chế lan Viên đậm chất triết lí. Nhà thơ đã khái quát một quy luật của tình cảm, tình mẫu tử có ý nghĩa bền vững.
? Hình tượng con cò lúc này mang ý nghĩa biểu tượng là gì?
? Qua h/ả thơ trên nhà thơ muốn gửi gắm điều gì?
GV khái quát
? Hình tượng con cò qua ba phần đã biến đổi như thế nào về ý nghĩa biểu tượng của nó?
? Theo em chủ đề của bài thơ là gì?
? Em hãy nêu những nhận xét về đặc điểm nghệ thuật của bài thơ?
? Cảm nhận của em về ý nghĩa triết lí của bài thơ?
GV khái quát yêu cầu h/s đọc ghi nhớ.
GV hướng dẫn h/s viết đoạn văn.
- Đọc
- Trình bày
- Nghe
- Đọc
- Giải thích
- Nhận xét
- Lí giải
-Nhận xét
-Nghe
-Đọc
- Nghe
-Phát hiện
-Đọc thầm
- Theo dõi
-Phát hiện
-Nhận xét
-Nhận xét
-Lí giải
-Thảo luận
-Nhận xét
- Nghe
-Suy luận
- Nghe
- Nghe
- Đọc
- Lí giải
- Phát hiện
- Suy luận
- Nghe
- Nghe
- Phát hiện
- Cảm nhận
- Nghe
-Khái quát
-Suy luận
- Nghe
- Suy luận
- So sánh
-Khái quát
- Nhận xét
- Cảm nhận
- Đọc ghi nhớ
- Nghe
- Viết đoạn văn.
I.Đọc - tiếp xúc văn bản.
* Tác giả, tác phẩm.
- Chế Lan Viên ( 1920-1989) là nhà thơ xuất sắc của nền thơ hiện đại Việt Nam, ông có những đóng góp quan trọng cho thơ ca dân tộc ở thế kỉ XX. Thơ ông có phong cách nghệ thuật rõ nét và độc đáo. Đó là phong cách suy tưởng triết lý, đậm chất trí tuệ và tính hiện đại.
-Con cò là bài thơ thể hiện khá rõ nét phong cách nghệ thuật của Chế Lan Viên.
* Đọc.
* Từ khó.
-Sách giáo khoa
* Cấu trúc văn bản.
-Bài thơ được viết theo thể thơ tự do, các câu dài ngắn khác nhau theo mách cảm xúc của bài thơ, không hạn định số câu số chữ, không theo luật lệ nào.
 * Bố cục: Ba phần
- Phần 1: từ đầu đến con ngủ chẳng phân vân Hình ảnh con cò qua lời ru của mẹ thời thơ ấu.
- Phần 2: tiếp đến hơi mát câu văn - Hình ảnh con cò và lời ru của mẹ trên những chặng đường đời của mỗi con người.
- Phần 3: còn lại - từ h/ả con cò suy ngẫm triết lí về ỹ nghĩa của lời ru và tình mẹ đối với cuộc đời con người.
- Bố cục của bài thơ cho thấy tứ thơ xuất hiện và phát triển từ h/ả con cò trong ca dao, trong lời ru của mẹ. Con cò trở thành h/ả biểu tượng của tình mẹ.
II. Đọc - Hiểu văn bản.
1.Hình ảnh con cò qua những lời ru bắt đầu đến với tuổi ấu thơ.
-Bốn câu thơ là lời giới thiệu vào bài một cách tự nhiên hợp lí qua lời ru của mẹ .
-Cách viết trong lời ru của mẹ có cánh cò đang bay thể hiện lời ru con gắn với cánh cò bay, lời ru thấm vào tâm hồn trẻ, tự nhiên âu yếm.
- Con cò bay lả, bay la, con cò Đồng Đăng, con cò cổng Phủ...
- Tác giả chỉ lấy vài chữ trong trong mỗi câu ca dao.
-> Mỗi câu được nhắc nhằm gợi nhớ các câu ca dao khác.
- Gợi tả không gian, khung cảnh quen thuộc của cuộc sống thời xưa, từ làng quê đến phố xá, gợi vẻ nhịp nhàng thong thả, bình yên của cuộc sống ít biến động thưở xưa.
- Con cò tượng trưng cho những người mẹ, người phụ nữ nhọc nhằn, vất vả lặn lội kiếm sống...
-H/ả con cò đến với tâm hồn trẻ em một cách vô thức.
- Người mẹ muốn nói với con: Cuộc đời của nhân dân ta ngày xưa rất vất vả nhọc nhằn, lặn lội kiếm sống thường gặp rủi ro, hoạn nạn . Còn bây giờ con có mẹ con chơi, con lại ngủ...
-> Con cò là là biểu tượng cho những cuộc đời vất vả, nhọc nhằn, lặn lội kiếm sống ngày xưa .
2. Hình ảnh con cò và lời ru của mẹ trên những chặng đường đời của mỗi con người
 - Cánh cò trở thành bạn đồng hành của con người trên suốt đường đời từ tuỏi ấu thơ trong nôi. Đến tuổi đến trường và đến khi trưởng thành.
 Con ngủ yên thì cò cúng ngủ.
....
Và trong hơi mát câu văn...
-> H/ả con cò như được bay ra từ trong các câu ca dao để sống trong tâm hồn con người và theo cùng con người nâng đỡ con người trong mỗi chặng đường.
- H/ả con cò đã gợi ý nghĩa biểu tượng về lòng mẹ, về sự dìu dắt, nâng đỡ dịu dàng và bền bỉ của người mẹ.
3. H/ả con cò, suy ngẫm triết lí về ý nghĩa của lời ru và tình mẹ đối với cuộc đời con người.
- Con dù lớn vẫn là con của mẹ
Đi hết đời, lòng mẹ vẫn thương con
- Người mẹ đã đưa ra một quy luật của cuộc đời, một triết lí nhân sainh dù con đã lớn nhưng vẫn là con của mẹ.
- Con cò là biểu trưng cho tấm lòng của người mẹ.
- Nhà thơ gửi gắm kín đáo niềm tin vào cuộc đời và một khát vọng cao cả.
- Hình tượng con cò biến đổi và phát triển về ý nghĩa biểu tượng .
+ H/ả con cò trong ca dao là biểu tượng cho cuộc đời vất vả, nhọc nhằn ...ngày xưa.
+ Hình ảnh con cò trắng, cánh cò trắng ở phần 2 là biểu tưuợng cho ý nghĩa của lời ru đối với cuộc đời mỗi con người.
+ H/ả con cò ở phần 3 là biểu tượng cho tấm lòng người mẹ đối với cuộc đời mỗi đứa con.
- Ngợi ca tình mẹ và lời ru của mẹ đối với cuộc đời của mõi con người. Bài thơ mang đậm chất suy tưởng, triết lí.
III. Tổng kết.
- Thể thơ tự do, thể hiện được cảm xúc linh hoạt, dễ dàng biến đổi.
- Sử dụng nhiều câu thơ ngắn, có cấu trúc giống nhau, lặp hoàn toàn gợi âm hưởng lời ru.
- Giọng điệu đậm chất triết lí, suy ngẫm
- Vận dụng sáng tạo ca dao, ngệ thuật tạo hình ảnh.
- Bài thơ ngợi ca tình mẹ và lời ru của mẹ đối với cuộc đời của mỗi con người. 
*Ghi nhớ: SGK
III. Luyện tập.
1. Viết một đoạn văn bình những câu thơ Dù ở gần con
Dù ở xa con...
Đi hết đời, lòng mẹ vẫn thoe con.
* Hoạt động 4: Hướng dẫn học ở nhà. ( 2’)
- Về nhà đọc thêm bài thơ Ngồi buồn nhớ mẹ ta xưa...
- Học thuộc bài thơ.
- Chuẩn bị bài: Cách làm bài văn nghị luận về tư tưởng đạo lí.