Giáo án Lớp 9 môn Ngữ văn - Tiết 56: Bếp lửa năm 2009

Tiết 56
 Bếp lửa 
 Bằng Việt 
 Ngày giảng: 24.11.09
 A. Mục tiêu
- Cảm nhận được những tình cảm và cảm xúc chân thành của n/v trữ tình, người cháu và hình ảnh người bà giàu tình thương, giàu đức tính hi sinh trong bài thơ. Thấy được NT diễn tả cảm xúc thông qua hồi tưởng kết hợp MT, TS, bình luận của tác giả. 
- Rèn luyện kĩ năng đọc, cảm thụ và phân tích Vb. 
- Giáo dục hs lòng yêu thương đối với người thân, với ông bà, cha mẹ. 
B. Chuẩn bị.
- Gv: Chân dung và tư liệu về Bằng Việt. Tranh minh họa.
 - Hs: Soạn trước bài.
C. Tiến trình lên lớp.
 I. ổn định : Vắng:
 II. Bài cũ: Không
 III. Bài mới.
 1. Đặt vấn đề. 
- Yêu cầu HS nhớ lại trong chương trình Ngữ văn đã học có tác phẩm nào viết về tình bà cháu hay không? đó là tác phẩm nào, của ai? Nội dung viết về vấn đề gì?
- Trên cơ sở đó giáo viên vào bài mới.	
 2. Triển khai bài
Hoạt động của thầy và trò
Nội dung chính
- Gọi hs đọc phần giới thiệu về tác giả và tác phẩm. Hướng dẫn hs rút ra một số điểm cơ bản.
- Gv hướng dẫn đọc.
- Gọi hs đọc bài. Gv nhận xét cách đọc.
- Gv giải nghĩa từ khó.
- Em có nhận xét về thể loạt và phương thức biểu đạt của bài thơ?
- Gv: Bài thơ là lời của n/v nào? Nói về ai và về điều gì? Dựa vào mạch tâm trạng của n/v ,em hãy chia bố cục của bài thơ?
- Gv: bài thơ có thể chia làm mấy phần, nội dung của mỗi phần là gì?
- Gv:Sự hồi tưởng được bắt đầu bằng hình ảnh nào?
- Gv lưu ý từ chờn vờn và ấp iu.
- Câu thơ thứ 3 gợi cho em cảm xúc gì về người bà?
- Gv giải thích nghĩa của từ nắng mưa.
- Gv: Qua phân tích 3 câu đầu gợi ra sự hồi tưởng cảm xúc của tác giả là gì?
- Gv: Qua hồi tưởng của người cháu, những hình ảnh thân thương nào đã được gợi lại?
- Gv: Nhớ về quá khứ, tác giả đã nhớ lại những năm tháng cuộc sống như thế nào? 
- Tác giả sử dụng thành ngữ đói mòn đói mỏi nhằm nhấn mạnh điều gì?
+ đói mòn đói mỏi: tuổi thơ gian nan, vất vả, chìm đắm trong nghèo khổ.
- Chi tiết nào ám ảnh mãi trong tâm trí tác giả?
- Tiếng chim tu hú vang vọng trong trí nhớ của tác giả , giúp tác giả nhớ lại những kỷ niệm gì về bà? 
- Gv: Bố mẹ bận công tác, bà đã chăm lo cho cháu như thế nào? Thể hiện điều gì?
- Gv: Sau hình ảnh chi tiết mùi khói còn h/a chi tiết nào gợi liên tưởng của n/v trữ tình?
- ý kiến nào sau đây nêu đúng những cảm nhận mà tiếng chim tu hú gợi nên?
A- Tiếng chim tu hú báo hiệu một mùa hè đã đến.
B- Tiếng chim tu hú gợi cảnh sống cô đơn đói nghèo của hai bà cháu.
C- Tiếng chim gợi nỗi nhớ thơng bà, nhớ quê hơng da diết.
D- B và C đều đúng.
- Gv: Những lời căn dặn của bà với cháu toát lên phẩm chất nào?
- Gv: Em có nhận xét gì về NT ở đoạn thơ này?
- Gv: Tình cảm bà cháu còn được thể hiện ở những câu thơ nào? 
- Gv: Hình ảnh ngời bà qua những câu thơ hiện lên với những phẩm chất gì?
 Thảo luận nhóm:
Hãy nêu ý nghĩa của các hình ảnh sau:
Nhóm 1: Nhóm niềm yêu thương khoai sắn ngọt bùi
Nhóm 2: Nhóm nồi xôi gạo mới thổi chung vui.
Nhóm 3: Nhóm dậy cả những tâm tình tuổi nhỏ.
Nhóm 4: Ôi kì lạ và thiêng liêng bếp lửa.
- Bà nhóm “niềm yêu thương khoai sắn” là nhóm lên tình yêu thương chi chút dành cho con cháu.
- Bà nhóm “nồi xôi gạo mới...” là nhóm lên tình yêu thương san sẻ cho bà con xóm giềng thân thuộc.
- “Nhóm tâm tình tuổi nhỏ” là nhóm lên vẻ đẹp tâm hồn, thắp sáng ước mơ cho cháu.
- Bếp lửa kì lạ thiêng liêng vì được thắp lên bởi tình yêu thương, sức sống, niềm tin của bà.
- Từ hình ảnh bếp lửa đến cuối đoạn xuất hiện điệp ngữ “một ngọn lửa” là cố dụng ý nghệ thuật gì?
- Gv: trong bài thơ tác giả mấy lần nhắc tới h/a bếp lửa? Nhà thơ cảm nhận được gì qua h/a ấy?
- Gv: Tại sao khi nhắc đến bếp lửa là người cháu nhớ đến bà và ngược lại?
- ở hai câu thơ trên tác giả đã sử dụng biện pháp nghệ thuật nào? Qua đó tác giả muốn nói điều gì?
- Dù có được niềm vui rộng mở như vậy nhưng người cháu có quên được bếp lửa của bà hay không? Câu thơ nào nói lên điều ấy?
- Vậy theo em, câu tho cuối có ý nghĩa như thế nào?
- Nét đặc sắc Nt của bài thơ là gì?
- Gv: bài thơ Bếp lửa sâu hơn ý nghĩa nói về bà, về tình bà cháu còn có ý nghĩa gì nữa?
I. Tìm hiểu chung.
1. Tác giả, tác phẩm
Sgk
2. Đọc vb và giải nghĩa từ khó.
3. Thể loại và phương thức biểu đạt:
- Thơ tám chữ, gieo vần chân.
- Phương thức biểu đạt: Biểu cảm kết hợp với tự sự , miêu tả, nghị luận.
4. Bố cục: 4 phần
- Phần 1:Khổ đầu : H/a bếp lửa khơi nguồn cho dòng hồi tưởng cảm xúc về bà
- Phần 2: Bốn khổ tiếp: Hồi tưởng những kỉ niệm tuổi thơ sống bên bà và h/a bà gắn với h/a bếp lửa.
- Phần 3: Hai khổ tiếp:Suy ngẫm về bà.
- Phần 4: Còn lại: Dù đã đi xa nhưng cháu vẫn không quên nhớ về bà.
II. Phân tích 
1. Hình ảnh bếp lửa – khơi nguồn cảm xúc về bà.
“Một bếp lửa chờn vờn...
 ấp iu nồng đượm”
- Chờn vờn: từ láy tượng hình giúp người đọc hình dung làn sương sớm bay nhè nhẹ quanh bếp lửa, vừa gợi cái mờ nhòa về h/a kí ức theo thời gian.
- ấp iu: gợi bàn tay kiên nhẫn, khé léo và tấm lòng chăm chút của người nhóm bếp.
- Biết mấy nắmg mưa: hình ảnh ẩn dụ- gợi vẻ đẹp chịu thương chịu khó của người bà, đồng thời thể hiện tình thương bà vô hạn của người cháu.
"Hình ảnh bếp lửa thân thương ấm áp tình bà.
2. Những hồi tưởng về bà và tình bà cháu.
“Lên bốn tuổi... quen mùi khói
 Năm ấy là năm đói mòn đói mỏi
 Bố đi đánh xe...”
- Những năm tháng chiến tranh gian khổ, đói nghèo.
- khói hun nhèm mắt cháu: Hình ảnh bếp lửa, ngọn khói cùng với hình ảnh người bà hiện ra trong nỗi nhớ thương, ngậm ngùi.
“Tám năm ròng...
 Mẹ cùng cha...
 Cháu ở cùng bà...
 Bà dạy cháu làm...”
" Bếp lửa hiện diện như tình bà cháu ấp áp đậm đà, như chỗ dựa tinh thần, như sự cưu mang đùm bọc đầy chi chút của bà, sởi ấm cho cháu suốt một thời thơ dại.
 “Tu hú kêu..
 Khi tu hú kêu bà có nhớ không bà
 ....
 Tu hú ơi chẳng đến ở cùng bà
 Kêu chi hoài trên những cánh đồng xa”.
" Bếp lửa đánh thức cả kỉ niệm tuổi thơ, ở đó lung linh hình ảnh người bà và có cả hình ảnh quê hương, đất nước.
 “Bố ở ...
 .... bình yên”
" Bình tĩnh , vững lòng vượt qua mọi thử thách khốc liệt của chiến tranh, làm tròn nhiệm vụ hậu phương để người đi xa công tác được yên ổn.
* NT: Đan xen kể và tả sinh động thể hiện tình yêu thương, long biết ơn của cháu đối với bà.
 3. Những suy ngẫm về bà và hình ảnh bếp lửa.
 "Mấy chục năm rồi đến tận bây giờ
 Bà vẫn giữ thói quen...
 Nhóm bếp lửa... nồng đượm”.
" Sự tần tảo, chịu thương chịu khó, lặng lẽ hi sinh cả một đời.
 Nhóm niềm yêu thương khoai sắn ngọt bùi
 Nhóm nồi xôi gạo mới thổi chung vui.
 Nhóm dậy cả những tâm tình tuổi nhỏ.
 Ôi kì lạ và thiêng liêng bếp lửa.
" Ngọn lửa từ bàn tay bà với bao yêu thương trìu mến đã nuôi lớn tuổi thơ cháu, từ ngọn lửa của bà cháu nhận ra niềm tin ở ngày mai và hiểu được một linh hồn của dân tộc vất vả, gian lao mà tình nghĩa.
 Rồi sớm rồi chiều lại bếp lửa bà nhen
 Một ngọn lửa lòng bà luôn ủ sẵn
 Một ngọn lửa chứa niềm tin dai dẳng.
" Đó là ngọn lửa của tấm lòng ấm áp tình yêu thương con cháu, ngọn lửa của niềm tin dai dẳng và bền chặt vào tương lai cuộc kháng chiến, của sức sống thầm lặng mà mãnh liệt.
- Trong bài thơ có tới 10 lần nhắc tới bếp lửa, hiện diện cùng nó là h/a của bà. Bếp lửa ấy gắn với nỗi khó khăn, vất vả của đời bà. Nhóm bếp lửa là nhóm lên niềm vui, niềm yêu thương dành cho cháu và cho mọi người.
 - Bà không chỉ là người nhóm lửa, giữ lửa mà còn truyền lửa cho các thế hệ nối tiếp .
4. Niềm thương nhớ của cháu.
 Giờ cháu đã đi xa. Có ngọn khói trăm tàu
 Có lửa trăm nhà, niềm vui trăm ngã
- Điệp từ trăm: mở ra một thế giới rộng lớn, với bao điều mới mẽ. Cháu đã được sống với những niềm vui rộng mở.
 Nhưng vẫn chẳng lúc nào quên nhắc nhở
 - Sớm mai này bà nhóm bếp lên chưa?
- Mỗi ngày cháu đều nhớ về bà và bếp lửa của bà.
" Hình ảnh ấy đã trở thành một kỉ niệm thiêng liêng làm ấm lòng, nâng đỡ cháu trên những bước đường đời.
III. Tổng kết.
1. Nghệ thuật.
- Sáng tạo hình tượng bếp lửa, sử dụng những hình ảnh ẩn dụ, từ láy để tăng hiệu quả diễn đạt.
- Kết hợp biểu cảm miêu tả, tự sự và bình luận. Giọng điệu phù hợp với cảm xúc hồi tưởng và suy ngẫm.
2. Nội dung
- Bài thơ gợi lại những kỉ niệm đầy xúc động về bà và tình bà cháu đồng thời thể hiện lòng kính yêu, trân trọng và biết ơn của người cháu đối với bà. Tình cảm ấy là biểu hiện cụ thể và đẹp đẽ của tình cảm gắn bó với gia đình, quê hương, và đó cũng là khởi đầu của tình người, tình yêu nước.
 IV. Củng cố
 Câu 1 ý kiến nào sau đây nêu đúng ý nghĩa của hình ảnh bếp lửa?
A- Hiện diện như tình cảm ấm áp của người bà dành cho cháu.
B- Là chỗ dựa tinh thần của người cháu trong những năm tháng tuổi thơ. 
C- Là sự cưu mang, đùm bọc, chi chút của bà dành cho cháu.
D- Cả A, B và C đều đúng.
 Câu 2 Nhận định nào không phù hợp với vẻ đẹp nghệ thuật của bài thơ?
A- Sáng tạo hình ảnh bếp lửa vừa thực vừa mang ý nghĩa biểu tượng.
B- Hình thức và giọng điệu phù hợp với cảm xúc hồi tưởng, suy ngẫm.
C- Kết hợp nhiều phương thức biểu đạt trong một bài thơ.
D- Âm hưởng thơ khỏe khoắn, hào hùng, lạc quan.
 V. Dặn dò
- Nắm nội dung bài học.
- Đọc thuộc lòng bài thơ.
Viết một đoạn văn nêu cảm nghĩ của em về hình ảnh bếp lửa trong bài thơ.
Đọc trước bài thơ: Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ, trả lời các câu hỏi phần đọc- hiểu văn bản.
 ------------------------------------------