Giáo án lớp 9 môn Sinh học - Năm 2009 Tuần thứ 16

Tuần 16 Ngày soạn : 21/ 11/ 2009 
Tiết 31 Ngày dạy : 26 / 11/ 2009 
Bài 29
I / Mục tiêu bài học 
1) Kiến thức 
- Hs trình bày được những đặc điểm cấu tạo của ruột non phù hợp với chức năng hấp thụ chất dinh dưỡng.
- Các con đường vận chuyển các chất dinh dưỡng từ ruột non tới các cơ quan ,tế bào.
- Vai trò đặc biệt của gan trên con đường vận chuyển các chất dinh dưỡng.
- Vai trò của ruột già trong quà trình tiêu hoá cơ thể.
2) Kỹ năng:
Rèn luyện kỹ năng quan sát ,phân tích.
3) Thái độ:
Giáo dục ý thức vệ sinh ăn uống chống tác hại cho hệ tiêu hoá.
II/ Phương pháp dạy học :
Sử dụng phương pháp chủ yếu : Vấn đáp, quan sát, giảng giải.
III/ Đồ dùng dạy học 
GV chuẩn bị : Tranh H 29.1&19.3& sơ đồ H29.2
HS chuẩn bị : Kẻ bảng 29, xem trước nội dung bài
IV / Kiểm tra bài cũ 
V/ Hoạt động dạy – học 
Mở bài 
GV ? 
- Những loại chất nào trong thức ăn cần được tiêu hóa ở ruột non ? 
→ Những chất được tiêu hóa ở ruộ non như : Gluxit ( tinh bột , đường đôi ) prôtêin , lipit 
Gv ? Với một khẩu phần bữa ăn đầy đủ các chất và sự tiêu hóa diễn ra có hiệu quả thì thành phần các chất dinh dưỡng sau tiêu hóa ở ruột non là gì ? 
HS Trả lời : Các chất dinh dưỡng sau tiêu hóa ở ruột non là : đường đơn ( glucôzơ ) axit amin , axit béo và glixêrin , các vitamin và muối khoáng .
GV : Vậy cơ thể ta đã hấp thụ các chất dinh dưỡng này như thế nào ? 
 Bài học hôm nay sẽ giúp chúng ta tìm hiểu vấn đề này . 
Các hoạt động 
 	* HOẠT ĐỘNG 1 : TÌM HIỂU SỰ HẤP THỤ CHẤT DINH DƯỠNG 
 a.Mục tiêu : Khẳng định được ruột non là nơi hấp thụ chất dinh dưỡng.
 b.Tiến hành:
HĐGV
HĐHS
ND
- Gv cho hs đọc thông tin SGK 
-Gv hướng dẫn hs quan sát H29-1 “ Cấu tạo trong của ruột non ”
- GV giới thiệu : Ruột non là phần dài nhất của ống tiêu hóa, dài 2,8 – 3m ( ở người trưởng thành ) 
+ Ruột non có 4 lớp như dạ dày.
+ Lớp niêm mạc ruột non có nhiều nếp gấp với các lông ruột cực nhỏ .
+ Lông ruột có các tuyến ruột và mao mạch máu , mạch bạch huyết dày đặc phân bố đến từng lông ruột .
- Gv đặt câu hỏi :
 + Bên trong tuột non có cấu tạo như thế nào ? 
 + Ruột non có tổng diện tích bề mặt bên trong rất lớn cùng 1 hệ mao mạch máu và mạch bạch huyết dày đặc phân bố đến từng lông ruột .
→ Điều đó có ý nghĩa gì đối với chức năng hấp thụ các chất dinh dưỡng của nó ? 
+ Căn cứ vào đâu người ta khẳng định rằng ruột non là cơ quan chủ yếu của hệ tiêu hóa đảm nhận vai trò hấp thụ chất dinh dưỡng ? 
* Gv thông báo thêm 
- Đường kính của ruột non chỉ 3,5- 4 cm khi nó căng , rất nhỏ so với dạ dày , nhưng nhờ có chiều dài bù lại ( tới 2,8 – 3m ) nên dung tích chứa của nó gấp 2-3 lần dạ dày . 
- Lớp niêm mạc của ruột non nhăn nheo , gấp nếp đã tăng diện tích bề mặt hấp thụ của nó lên vài lần . Trên bề mặt của niêm mạc lại có vô số lông ruột → làm tăng diện tích bề mặt hấp thụ của nó lên vài chục lần nữa .
 + Trên bề mặt lông ruột lại mang vô số các lông cực nhỏ → làm tăng diện tích bề mặt hấp thụ của nó lên cả trăm lần nữa .
Ø Kết quả là tổng diện tích bề mặt hấp thụ của ruột non đạt tới 400- 500 m2 , được trải trên một chiều dài 2,8 – 3m là một đặc điểm cấu tạo phù hợp với chức năng hấp thụ các chất dinh dưỡng cảu ruột non .
- Gv gợi mở thêm :
 Thực nghiệm phân tích thành phần của thức trong các đoạn ống tiêu hóa cũng chứng tỏ sự hấp thụ các chất dinh dưỡng diễn ra ở ruột non .
- Gv giải thích H 29 -2 
Ø Kết quả cho thấy : ngay từ đoạn đầu của ruột non ( sau khi qua tá tràng ) Sự hấp thụ các chất dinh dưỡng bắt đầu tăng dần , tỉ lệ % hấp thụ phản ánh trong đồ thị tương tứng với khẩu phần bửa ăn đơn giản .
Nếu với khẩu phần bữa ăn đầy đủ các chất hơn chắc đường biểu diễn % hấp thụ sẽ khác , có thể đạt tới 100% 
 F Càng xuống sâu ống tiêu hóa , sự hấp thụ các chất dinh dưỡng càng mạnh và diễn ra chủ yếu ở ruột non .
* Gv liên hệ thực tế :
 Khi ăn khẩu phần đầy đủ các chất dinh dưỡng → quá trình hấp thu chất dinh dưỡng đạt hiệu quả tốt hơn .
* Gv cung cấp thêm thông tin : 
µ Nước và muối khoáng hòa tan được hấp thụ ngay từ dạ dày , còn sự hấp thụ các sản phẩm của quá trình tiêu hoá ( glucôzơ, axit amin, glixêrin và axit béo ) chủ yếu diễn ra ở ruột non.
µ Các chất dinh dưỡng được hấp thụ qua lớp niêm mạc với lưới mao mạch và mạch bạch huyết rồi vào hệ tuần hoàn máu phân bố khắp cơ thể .
- Hs đọc thông tin 
- Theo dõi → quan sát 
- Hs nêu được : 
 + Bên trong ruột non có cấu tạo :
▪ Niêm mạc ruột non có nhiều nếp gấp 
▪ Có nhiều lông ruột và lông cực nhỏ 
▪ Có mạng mao mạch máu và mạch bạch huyết dày đặc phân bố đến từng lông ruột 
+ Diện tích bề mặt bên trong của ruột non rất lớn và có hệ mao mạch máu và mạch bạch huyết dày đặc phân bố tới từng lông ruột cũng là điều kiện cho sự hấp thụ các chất dinh dưỡng với hiệu quả cao .
 + Ruột non có bề mặt hấp thụ rất lớn đạt tới 400-500m2 , lớn nhất so với các đoạn khác của ống tiêu hóa .
- Hs theo dõi - quan sát H 29-2 
I/ HẤP THỤ CHẤT DINH DƯỠNG:
Đặc điểm cấu tạo của ruột non giúp nó đảm nhiệm tốt vai trò hấp thụ chất dinh dưỡng là : 
+ Lớp niêm mạc ruột non có các nếp gấp với các lông ruột và lông cực nhỏ làm cho diện tích bề mặt bên trong của nó tăng gấp khoảng 600 lần so với diện tích mặt ngoài 
+ Ruột non dài (2,8 – 3m ) là phần dài nhất cuả ống tiêu hóa → Tổng diện tích bề mặt bên trong tới 400- 500 m2
+ Ruột non có mạng mao mạch máu và mạch bạch huyết dày đặc , phân bố đến từng lông ruột .
HOẠT ĐỘNG 2 : TÌM HIỂU CON ĐƯỜNG VẬN CHUYỂN , HẤP THỤ CÁC CHẤT VÀ VAI TRÒ CỦA GAN 
a.Mục tiêu : Chỉ rõ 2 con đường vận chuyển các chất,đó là con đường máu &bạch huyết.Nêu được vai trò quan trọng của gan.
 b.Tiến hành:
HĐGV
HĐHS
ND
- Gv yê u cầu Hs nghiên cứu thông tin và quan sát h 29-3 SGK → Hãy cho biết :
+ Các chất dinh dưỡng trong ruột non được hấp thụ qua thành ruột sẽ đi theo con đường nào để tới các tế boa của cơ thể ? 
- Gv chỉ và hướng dẫn trên tranh 
+ Glucozơ, aa, nước , muối khoáng hoà tan được hấp thụ vào máu theo các tĩnh mạch ruột ,chảy qua gan về tim.
+ Glixerin & axít béo sau khi hấp thụ qua màng ruột, được tổng hợp ngay thành lipit đặc trưng của người dưới dạng các giọt mở nhỏ 1phần nhỏ đi vào mao quản máu, phần chủ yếu đi vào các mao quản bạch huyết, theo các tĩnh mạch bạch huyết đổ vào tĩnh mạch chủ trên, rồi về tim để phân phối các tế bào.
- Yêu cầu Hs thảo luận nhanh
Trong nhóm để hoàn thành bảng 29 
- GV theo dõi - nhận xét
- Gv hỏi tiếp :
+ Gan đóng vai trò gì trên con vận chuyển các chất dinh dưỡng về tim ?
-G nhận xét ,bổ sung.
— Thông báo thêm :
Gan làm nhiệm vụ điều hòa nồng độ các chất trong máu được ổn định , mặc dù máu từ ruột về gan giàu các chất dinh dưỡng .
+ Chẳng hạn sau bữa ăn glucôzơ đi vào gan với nồng độ khá cao , nhưng máu từ gan đi ra luôn luôn giữ một nồng độ Glucôzơ không đổi
+ lượng glucôzơ thừa sẽ được gan chuyển thành Glicôgen dự trữ trong gan , khi cần gan lại chuyển thành glucôzơ để cơ thể sử dụng 
* GV liên hệ thực tế 
“ vai trò khử độc của gan ” phần “ Em có biết ”
- HS đọc thông tin và quan sát H29 -3 
- Hs nêu được :
 Mạch máu 
+ Theo 2 
con đường Mạch bạch 
 huyết 
à tế bào của co thể .
- HS trao đổi nhanh hoàn thành bảng .
Các chất dinh dưỡng hấp thụ theo đường máu 
Các chất dd hấp thụ theo đường bạch huyết 
Đường , 
axit béo , glixêrin , axit amin , các vitamin tan trong nước 
mk , nướ c
Lipit ( các giọt nhỏ đã được nhũ tươgn hóa ) 
Các vitamin tan trong dầu 
( A, D , E , K ) 
- Hs nêu được : 
- Tiết ra dịch mật giúp tiêu hoá lipit.
- Điều hoà nồng độ các chất d.dưỡng trong máu được ổn định , phần dư sẽ được biến đổi để tích trữ hoặc thải bỏ 
- Khử các chất độc vào được trong mao mạch máu.
- Đại diện 1 hs đọc 
II / CON ĐƯỜNG VẬN CHUYỂN,HẤP THỤ CÁC CHẤT VÀ VAI TRÒ CỦA GAN:
1.Con đường vận chuyển, hấp thụ các chất:
( Nội dung ghi như ở bảng ) 
2.Vai trò của gan:
- Tiết ra dịch mật giúp tiêu hoá lipit.
- Điều hoà nồng độ các chất d.dưỡng trong máu được ổn định.
- Khử các chất độc vào được trong mao mạch máu.
HOẠT ĐỘNG 3 : TÌM HIỂU THẢI PHÂN 
a.Mục tiêu :Chỉ rõ vai trò quan trọng của ruột già , đó là khả năng hấp thụ nước, muối khoáng.
 b.Tiến hành
HĐGV
HĐHS
ND
-Y/cầu hs đọc t.tin để trả lời câu hỏi sau:
+ Vai trò chủ yếu của ruột già trong quá trình tiêu hoá ở cơ thể người là gì?
- G nhận xét.
+ Các thành phần chất xơ hay những loại thức ăn không được tiêu hóa sẽ được đưa xuống ruột già .
+ Trong ruột già, nước tiếp tục được hấp thụ, còn các chất bã bị dồn nén lại ,đẩy dần xuống ruột thẳng, khi đầy thì tống ra ngoài.
- GV hỏi :
- Nêu nguyên nhân gây nên bệnh táo bón → ảnh hưởng tới ruột và hoạt động của con người.
- Gv hỏi tiếp : Muốn quá trình thải phân được điều hào , không bị táo bón em phải làm sao ? 
-H đọc t.tin.
- 1vài hs phát biểu ý kiến.
+ Hấp thụ thêm phần nước cần cho cơ thể.
+ Thải phân ra ngoài cơ thể.
-Do ít hoạt động → giảm nhu động ruột .
- Muốn quá trình thải phân được điều hòa , không bị táo bón trong khẩu phần ăn phải có chất xơ ( trong rau xanh ) và thường xuyên tập thể dục .
III/THẢI PHÂN:
Ruột già có vai trò :
+Hấp thụ thêm phần nước cần cho cơ thể.
+Thải phân ( chất cặ bã ) ra khỏi cơ thể.
	3) Kết luận 
 Hs đọc phần kết luận cuối bài .
 VI / Kiểm tra đánh giá 
Những đặc điểm cấu tạo nào của ruột non giúp nó đãm nhiệm tốt vai trò hấp thụ các chất dinh dưỡng ?
Với khẩu phần ăn đầy đủ các chất và sự tiêu hóa có hiệu quả thì thành phần các chất dinh dưỡng được hấp thụ ở ruột non là gì ?
Gan đảm nhiệm vai trò gì trong quá trình tiêu hóa ở cơ thể người 
V / Dặn dò 
 Học bài , trả lời câu hỏi SGK 
 Vẽ hình 29- 3 vào vở 
 Chuẩn bị bài 30 
 -------------------------------------------------------------------------------------