Giáo án môn học Ngữ văn 9 - Bài 20, tiết 82: Câu cầu khiến

CHÀO MỪNG QUÝ THẦY, CÔ GIÁO VỀ DỰ TIẾT DẠYNGƯỜI DẠY: NGUYỄN HOÀI THANHĐƠN VỊ: TRƯỜNG THCS CÁI NƯỚCMôn : NGỮ VĂN Bài 20, tiết 82 : CÂU CẦU KHIẾN- Dùng để cầu khiến.- Dùng để khẳng định hoặc phủ định. - Dùng để bộc lộ tình cảm, cảm xúc. Ngoài chức năng chính là dùng để hỏi, câu nghi vấn còn dùng để làm gì ?KIỂM TRA BÀI CŨ Xác định chức năng của các câu nghi vấn sau đây .- Sao bạn im lặng thế ?- Sao tôi khổ thế này ?Cầu khiếnBộc lộ cảm xúcMời quý thầy, cô giáovà các em theo dõiđoạn đối thoại ngắn sau đây.a) Ông lão chào con cá và nói :- Mụ vợ tôi lại nổi cơn điên rồi. Nó không muốn làm bà nhất phẩm phu nhân nữa, nó muốn làm nữ hoàng.Con cá trả lời :- Thôi đừng lo lắng. Cứ về đi. Trời phù hộ lão. Mụ già sẽ là nữ hoàng. (Ông lão đánh cá và con cá vàng)b) Tôi khóc nấc lên. Mẹ tôi từ ngoài đi vào. Mẹ vuốt tóc tôi và nhẹ nhàng dắt tay em Thuỷ:- Đi thôi con. (Theo Khánh Hoài,Cuộc chia tay của những con búp bê)a) Ông lão chào con cá và nói :- Mụ vợ tôi lại nổi cơn điên rồi. Nó không muốn làm bà nhất phẩm phu nhân nữa, nó muốn làm nữ hoàng.Con cá trả lời :- Thôi đừng lo lắng. Cứ về đi. Trời phù hộ lão. Mụ già sẽ là nữ hoàng. (Ông lão đánh cá và con cá vàng)b) Tôi khóc nấc lên. Mẹ tôi từ ngoài đi vào. Mẹ vuốt tóc tôi và nhẹ nhàng dắt tay em Thuỷ:- Đi thôi con. (Theo Khánh Hoài,Cuộc chia tay của những con búp bê)Thôi đừng lo lắng. Cứ về đi.b) Đi thôi con.- khuyên bảo- yêu cầu yêu cầu- đừng- đi thôia) - Anh làm gì đấy ? - Mở cửa. Hôm nay trời nóng quá.b) Đang ngồi viết thư, tôi bỗng nghe tiếng ai đó vọng vào: - Mở cửa !- Cách đọc câu “Mở cửa !” trong (b) có khác cách đọc câu “Mở cửa .” trong (a) không ?Khác: Cách đọc trong (b)ngữ điệu được nhấn mạnh (cao giọng), cách đọc trong (a) bình thường.Câu “Mở cửa !” trong (b) dùng để làm gì, khác với câu “Mở cửa.” trong (a) ở chỗ nào?a) - Anh làm gì đấy ? - Mở cửa. Hôm nay trời nóng quá.b) Đang ngồi viết thư, tôi bỗng nghe tiếng ai đó vọng vào: - Mở cửa !Câu “Mở cửa.” trong (a) dùng để trả lời câu hỏi “Anh làm gì đấy?”;Câu “Mở cửa !” trong (b) dùng để yêu cầu người khác thực hiện hành động mở cửa.ABC D  Trong các câu sau, câu nào không phải là câu cầu khiến?Bạn hãy đến đây ngồi nè . Về nào !Chớ có hống hách, bậy bạ nhé !Trời ơi ! D Bài tập trắc nghiệm Câu câu khiến là câu có những từ cầu khiến như: hãy, đừng, chớ, đi, thôi, nào,hay ngữ điệu cầu khiến; dùng để ra lệnh, yêu cầu, đề nghị, khuyên bảo, Khi viết, câu cầu khiến thường kết thúc bằng dấu chấm than, nhưng khi ý cầu khiến không được nhấn mạnh thì có thể kết thúc bằng dấu chấm.* Các từ: hãy, đừng, chớ, thường đứng trước; đi, thôi, nào, thường đứng sau từ biểu hiện nội dung cầu khiến. - Đặc điểm hình thức nào cho biết những câu trên là câu cầu khiến ? BT 1. Xét các câu sau và trả lời câu hỏi.a) Hãy lấy gạo làm bánh mà lễ Tiên vương.	(Bánh chưng, bánh giầy) b) Ông giáo hút trước đi.	(Nam Cao, Lão Hạc) c) Nay chúng ta đừng làm gì nữa, thử xem lão Miệng có sống được không.	(Chân, Tay, Tai, Mắt, Miệng)- Nhận xét về chủ ngữ trong những câu trên. - Thử thêm, bớt hoặc thay đổi chủ ngữ xem ý nghĩa của các câu thay đổi như thế nào. Hướng dẫn giải đáp bài tập 1: - Đặc điểm hình thức: Có từ cầu khiến hãy a) Hãy lấy gạo làm bánh mà lễ Tiên vương.	(Bánh chưng, bánh giầy) - Nhận xét về chủ ngữ: Vắng chủ ngữ (Lang Liêu) - Thêm chủ ngữ: Con Con hãy lấy gạo làm bánh mà lễ Tiên vương. Ý nghĩa câu không thay đổi.Hướng dẫn giải đáp bài tập 1: - Đặc điểm hình thức: Có từ cầu khiến đi b) Ông giáo hút trước đi.	(Nam Cao, Lão Hạc) - Nhận xét về chủ ngữ: chủ ngữ là ông giáo, ngôi thứ hai số ít, - Lược bỏ chủ ngữ: ông giáo Hút trước đi. Ý cầu khiến mạnh hơn, câu nói kém lịch sự.Hướng dẫn giải đáp bài tập 1: - Đặc điểm hình thức: Có từ cầu khiến đừngc) Nay chúng ta đừng làm gì nữa, thử xem lão Miệng có sống được không.	 (Chân, Tay, Tai, Mắt, Miệng) - Nhận xét về chủ ngữ: chủ ngữ là chúng ta, ngôi thứ nhất số nhiều - Thay đổi chủ ngữ: chúng ta  các anh  Nay các anh đừng làm gì nữa, thử xem lão Miệng có sống được không. Thay đổi ý nghĩa cơ bản, (...)	c) Có anh chàng nọ tính tình rất keo kiệt. Một hôm, đi đò qua sông, anh chàng khát nước bèn cúi xuống, lấy tay vục nước sông uống. Chẳng may quá đà, anh ta lộn cổ xuống sông. Một người ngồi cạnh thấy thế, vội giơ tay ra, hét lên:	- Đưa tay cho tôi mau !	Anh chàng sắp chìm nghỉm nhưng vẫn không chịu nắm tay người kia. Bỗng một người có vẻ quen biết anh chàng chạy lại, nói:	- Cầm lấy tay tôi này !	Tức thì, anh ta cố ngoi lên, nắm chặt lấy tay người nọ và được cứu thoát [].(Theo Ngữ văn 6, tập một)BT 2. Trong những đoạn trích sau, câu nào là câu cầu khiến ? Nhận xét sự khác nhau về hình thức biểu hiện ý nghĩa cầu khiến giữa những câu đó. Hướng dẫn giải đáp bài tập 2c) - Đưa tay cho tôi mau ! - Cầm lấy tay tôi này !  Không có từ cầu khiến, chỉ có ngữ điệu cầu khiến. Vắng chủ ngữ.Tình huống:	Phòng học của chúng ta chỉ có một bóng đèn sáng. Đang trong giờ học, một bạn xin thầy và đi đến gần một cái công tắc điện định mở thêm đèn cho đủ ánh sáng. Mà em biết đó lại là công tắc của chuông báo động. 	Để ngăn cản bạn ấy đừng bật công tắc, em sẽ dùng câu cầu khiến như thế nào cho phù hợp.BT 3. So sánh hình thức và ý nghĩa của hai câu sau: a) Hãy cố ngồi dậy húp ít cháo cho đỡ xót ruột !b) Thầy em hãy cố ngồi dậy húp ít cháo cho đỡ xót ruột.(Ngô Tất Tố, Tắt đèn) Vắng chủ ngữ (CN). Có chủ ngữ, ngôi thứ hai số ít. Nhờ có CN, ý cầu khiến nhẹ hơn, thể hiện rõ hơn tình cảm của người nói với người nghe.	Đêm nay mẹ không ngủ được. Ngày mai là ngày khai trường, con vào lớp Một. Mẹ sẽ đưa con đến trường, cầm tay con dắt qua cánh cổng, rồi buông tay mà nói : “Đi đi con ! Hãy can đảm lên ! Thế giới này là của con. Bước qua cánh cổng trường là một thế giới kỳ diệu sẽ mở ra.”.	Câu “Đi đi con !” trong đoạn trích trên và câu “Đi thôi con.” trong đoạn trích ở mục I.1.b (tr. 30) có thể thay thế cho nhau được không ? Vì sao ? BT 5. Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏiHai câu này không thể thay thế cho nhau được.- Trong trường hợp thứ nhất, người mẹ khuyên con vững tin bước vào đời, (chỉ có người nghe là con đi);- Trong trường hợp thứ hai, người mẹ bảo con đi cùng mình, (cả người nói cũng đi).Hướng dẫn giải đáp bài tập 5 Chúng ta cần lưu ý những gì khi sử dụng câu cầu khiến? Càng ngắn thì ý nghĩa cầu khiến càng mạnh; Thường có chủ ngữ chỉ người đối thoại hoặc một nhóm người trong đó có người đối thoại; Trong trường hợp cấp bách, gấp gáp, thì nên dùng câu ngắn gọn (không CN, không từ cầu khiến); Chú ý tính lịch sự trong giao tiếp. - Học thuộc phần ghi nhớ sgk trang 31 ;HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ - Hoàn chỉnh các bài tập vào vở ;- Xem trước bài : Thuyết minh về một danh lam thắng cảnh.Giáo viên : Nguyễn Hoài ThanhTrường THCS Cái NướcCẢM ƠN QUÝ THẦY, CÔ GIÁO VÀ CÁC EM HỌC SINH !