Giáo án môn học Ngữ văn 9 - Tiết số 123: Chữa lỗi diễn đạt

Tiết 123: Tiếng việt CHỮA LỖI DIỄN ĐẠT Ngày dạy: 14/4/09
(Lỗi gogic)
I. Mục tiêu cần đạt:
Học sinh:
- Nhận ra lỗi và biết cách chữa lỗi trong những câu được Sgk dẫn ra.
- Qua đó trau dồi khả năng lựa chọn cách diễn đạt dùng trong những trường hợp tương tự khi nói và viết.
- Rèn kĩ năng dùng từ, đặt câu.
II. Chuẩn bị: 
III. Các bước lên lớp:
 1. Ổn định: 8a /25 (vắng)
 2. Kiểm tra:
 - Nêu tác dụng của việc đặt từ ngữ chỉ hành động, từ ngữ chỉ cách thức hành động trước cụm chủ- vị?
 - Cho học sinh đặt câu.
3. Bài mới: Để nhận ra lỗi và biết cách chữa lỗi những câu này, cần vận dụng kiến thức về cấp độ khái quát của nghĩa từ ngữ và kiến thức về từ vựng.
Câu 1: Khi viết một câu có kiểu kết hợp “ A và B khác” thì A và B cùng loại, trong đó B là từ ngữ có nghĩa rộng, A là từ ngữ có nghĩa hẹp.
Trong câu này thì A (quần áo, dày giép), B (đồ dùng học tập) thuộc hai loại khác nhau, B không phải là từ ngữ có nghĩa rộng hơn A.
Câu b: Khi viết một câu có kiểu kết hợp “A nói chung và B nói riêng” thì A phải là từ ngữ có nghĩa rộng hơn từ ngữ B.
Câu c: Khi viết một câu có kiểu kết hợp “ A, B và C” (các yếu tố có mối quan hệ đẳng lập với nhau) thì A,B,C phải là những từ ngữ thuộc cùng một trường tự vựng, biểu thị những khái niệm thuộc cùng một phạm trù rộng lớn. Lão Hạc, Bước đường cùng và Ngô Tất Tố không thuộc cùng một trường từ vựng. Lão Hạc và Bước đường cùng là tên tác phẩm, còn Ngô Tất Tố là tên tác giả, vì vậy câu 3 là sai.
Câu d: Trong câu hỏi lưa chọn A hay B: “ Chẳng hạn anh đi Hà Nội hay Hải Phòng?”. Thì A và B không bao giờ là những từ ngữ có quan hệ nghĩa rộng-hẹp với nhau, nghĩa là A không bao hàm B và B cũng không bao hàm A.
Trong câu 5, A (trí thức) là từ ngữ có nghĩa rộng hơn (bao hàm) B (bác sĩ) vì vậy câu này đã vi phạm một nguyên tắc quan trọng đối với câu hỏi lựa chọn 
Câu e: Khi viết một câu có kiểu kết hợp “ không chỉ A mà còn B” thì tương tự như trong câu 5, A và B không bao giờ là những từ ngữ có quan hệ nghĩa rộng- hẹp với nhau, nghĩa là A không bao hàm B và B cũng không bao hàm A.
Trong câu 6, A (nghệ thuật) là từ ngữ có nghĩa rộng hơn B (ngôn từ) trong giá trị nghệ thuật của một tác phẩm văn học có giá trị ngôn từ, vì vậy câu này sai.
Câu g: Trong câu này người viết có ý đối lập đặc trưng của hai người được mô tả. Khi đó các dấu hiệu đặc trưng phải được biểu thị bằng những từ ngữ thuộc cùng một trường vựng, đối lập nhau trong phạm vi một phạm trù. “ Cao gầy” không thể đối lập với đặc trưng “ mặc áo ca rô”. 
* Hoạt động 2:
- Cho học sinh trao đổi bài cho nhau tìm những lỗi diễn đạt (lỗi về logic) trong bài làm văn số 6.
Câu 1:
 a. Có thể sửa lại:
 - Chúng em đã giúp các bạn học sinh những vùng bị bão lụt quần áo, giày dép và đồ dùng học tập.
 - Chúng em đã giúp các bạn học sinh những vùng bị bão lụt quần áo, giày dép và nhiều đồ dùng sinh hoạt khác.
 - Chúng em đã giúp các bạn học sinh những vùng bị bão lụt giấy bút, sách vở và nhiều đồ dùng học tập khác.
b. Có thể sửa lại:
 - Trong thanh niên nói chung và trong sinh viên nói riêng, niềm say mê là nhân tố quan trọng dẫn đến thành công.
 - Trong thể thao nói chung và trong bóng đá nói riêng, niềm say mê là nhân tố quan trọng dẫn đến thành công.
c. Có thể sửa:
 - “ Lão Hạc”, “ Bước đường cùng” và “ Tắt đèn” đã giúp chúng ta hiểu sâu sắc thân phận của người nông dân Việt Nam trước Cách Mạng tháng Tám.
- Nam Cao, Nguyễn Công Hoan và Ngô Tất Tố đã giúp chúng ta hiểu sâu sắc thân phận của người nông dân Việt Nam trước Cách Mạng tháng Tám.
d. Có thể sửa:
 - Em muốn trở thành một người trí thức hay một thủy thủ trên biển cả?
 - Em muốn trở thành một giáo viên hay một bác sĩ?
e. Có thể sửa:
- Bài thơ không chỉ hay về nghệ thuật mà còn sắc sảo về nội dung.
- Bài thơ không chỉ hay về bố cục mà còn sắc sảo về ngôn từ.
- Bài thơ hay về nghệ thuật nói chung, sắc sảo về ngôn từ nói riêng.
g. Có thể sửa:
- Trên sân ga chỉ còn lại hai người. Một người thì cao gầy, còn một người thì lùn mập.
- Trên sân ga chỉ còn lại hai người. Một người thì mặc áo trắng, còn một người thì mặc áo ca rô.
Câu 2: 
 Tìm lỗi diễn đạt trong bài tập làm văn số 6.
4. Củng cố: Nguyên nhân dẫn lỗi logic? Cách sửa?
5.Hướng dẫn - dặn dò: 
- Chuẩn bị viết bài tập làm văn số 7.
- Nghiên cứu kĩ các dạng đề, tập hình thành dàn ý, dựng đoạn, liên kết đoạn.