Giáo án môn Ngữ văn 6 - Tiết 93, 94: Đêm nay Bác không ngủ

Ngày soạn: 18.2.2009.
Tiết93+94 Văn bản:
Đêm nay Bác không ngủ
 (Minh Huệ)
A. Mục tiêu bài học:
* Kiến thức: Giúp học sinh:
Cảm nhận được vẻ đẹp của hình tượngBác Hồ trong bài thơ với tấm lòng yêu thương mênh mông, sự chăm sóc ân cần đối với các chiến sĩ và đồng bào. Thấy được tình cảm yêu quí, kính trọng của người chiến sĩ đối với Bác Hồ.
* Kĩ năng: Nắm được những đặc sắc NT của bài thơ: Kết hợp miêu tả, kể chuyện với biểu hiện tình cảm, cảm xúc, tâm trạng, những chi tiết giản dị, tự nhiên mà giàu sức truyền cảm; thể thơ năm chữ phù hợp với bài thơ có yếu tố kể chuyện.
* Tình cảm, thái độ: Yêu quí, trân trọng Bác Hồ vị lãnh tụ kính yêu của dt.
B. Chuẩn bị:
- Giáo viên:+ Nctl-Soạn g.a.- bảng phụ.
.- Học sinh: soạn bài theo câu hỏi sgk.
C. Các bước lên lớp:
*. ổn định tổ chức.ktss.
*Kiểm tra bài cũ:
1. Em cảm nhận được gì từ văn bản Buổi học cuối cùng? Trong những lời thầy Ha-men truyền lạivào buổi học cuối cùng, điều quí báu nhất đối với em là gì?
2.Qua vb t.g muốn nói đến vđ gì? n.d chính của vb là gì?
3. Lòng y.nước của thầy Ha men được biểu hiện ntn trong t.p?
 A, Yêu mến tự hào vùng quê An dát của mình.
 B,Căm thù sôi sục kẻ thù đã xâm lược q.h
 C, Kêu gọi mọi người cùng đoàn kết chống kẻ trhù.
 D, Yêu tha rhiết tiếng nói của dt.
( Đáp án D)
* Các hoạt động dạy học.
Hoạt động 1. Giới tiệu bài.Tuổi già ít ngủ, không ngủ được cũng là chuyện bình thường. Nhưng với Bác Hồ, thì sự mất ngủ của Người còn vì những lí do cao đẹp và cảm động: "Cả một đời như thế Bác ngủ có ngon đâu". (Hải Như)
Có một đêm không ngủ như thế của Bác Hồ nơi núi rừng Việt Bắc hồi kháng chiến chống Pháp đã trở thành nguồn cảm hứng của Bác.
Hoạt động 2
i. Đọc và tìm hiểu chung:
? Nêu vắn tắt những điều lưu ý về tác giả?
- GV nhấn mạnh một số điểm
- GVhướng dãn đọc bài thơ: Lúc đầu đọc chậm giongh thấp, sau nhanh cao hơn, cuối đọc chậm mạnh. 
-Cách đọc: Giọng tâm tình, chậm rãi, thủ thỉ, ngắt nhịp thay đổi lần lượt 3/2, 2/3.
- Phân biệt 3 giọng:
+ Giọng kể chuyện, miêu tả của tác giả.
+ Lời nói của anh đội viên: Giọng lo lắng, nũng nịu.
+ Lời Bác Hồ: giọng trầm ấm, chậm rãi.
- Tìm hiểu chú thích
- GV đọc mẫu 1 đoạn
- Gọi 2 hs đọc .
- Gv n.x cách đọc.
? Em hãy cho biết thể thơ và phương thức biểu đạt?
? Bài thơ kết hợp kể chuyện với miêu tả, biểu cảm. Em hãy cho biết bài thơ kể chuyện gì? Trong truyện ấy xuất hiện những nhân vật nào?
? Trong hai nhân vật trên,theo em nhân vật nào hiện ra qua sự miêu tả của người kể chuyện? Nhân vật nào trực tiếp bộc lộ suy nghĩ của mình?
*GV: ở đây có hai phương thức: dùng miêu tả để khắc hoạ hình tượng Bác Hồ và dùng biểu cảm để biểu hiện cảm nghĩ của anh đội viên về Bác. Văn biểu cảm là phương thức trực tiếp bộc lộ cảm xúc và suy nghĩ của con người, ta sẽ được học kĩ ở lớp 7.
? Nêu bố cục của bài?
1. Tác giả, 
- Minh Huệ: Tên khai sinh là Nguyễn Thái, sinh 1927, quê Nghệ An, làm thơ từ thời kháng chiến chống thực dân Pháp.
2. Tác phẩm: Chính Minh Huệ kể lại trong hồi kí của mình. Mùa đông năm 1951 bên bờ sông Lam - Nghệ An nghe một anh bạn chiến sĩ về quốc quân kể những truyện được chúng kiến về một đêm không ngủ của Bác Hồ trên đường đi chiến dịch biên giới Thu - Đông năm 1950. Minh Huệ vô cùng xúc động viết bài thơ này.
+ Thể thơ ngũ ngôn – 
+ Phương thức biểu đạt: tự sự, kết hợp kể chuyện miêu tảvà biểu cảm.
- Bài thơ kể chuyện một đêm không ngủ trên đường đi chiến dịch của Bác.
- Hai nhân vật: Bác Hồ, anh đội viên chiến sĩ.
- Nhân vật BH hiện ra qua sự miêu tả của người kể chuyện.
Nhân vật anh đội viên chiến sĩ trực tiếp bộc lộ suy nghĩ cảm xúc của mình.
+ Bố cục: 3 đoạn
- Khổ 1: (Mở truyện): Thắc mắc của anh đội viên vì sao bác Hồ mãi không ngủ được.
- Khổ 2 - 15 (Thân truyện): Câu chuyện giữa anh đội viên với Bác Hồ trong đêm rừng Việt Bắc.
- Khổ3. 16 (Kết luận): Lí do không ngủ của Bác Hồ.
Hoạt động 3 
ii. Tìm hiểu văn bản:
? Trong bài thơ, hình ảnh BH hiện lên qua các chi tiết nào về:
+ Thời gian, không gian?
+ Hình dáng?
+ Cử chỉ?
+ Lời nói?
+ Tâm tư?
? Chi tiết gợi cho em nhiều cảm xúc nhất là chi tiết nào?
? Nhận xétcủa em về cách tác giả mêu tả Bác trong văn bản này?
+ Thứ tự miêu tả?
+ Cấu tạo lời văn?
+ Sử dụng ngôn từ?
+ Tác dụng của cách miêu tả này?
? Tưởng tượng của em về BH qua các chi tiết miêu tả của tác giả?
? Em cảm nhận đức tính cao đẹp nào của BH được thể hiện trong bài thơ?
* GV: Đó là một tình thương yêu giản dị, sâu sắc, đến độ quên mình, một phẩm chất tinh thần cao quí để chúng ta gọi Bác là Cha, là Bác, là Ông...
1. Hình ảnh BH:
- Thời gian, không gian:
Trời khuya, bên bếp lửa, mưa lâm thâm, mái lều xơ xác.
- Hình dáng: Vẻ mặt trầm ngâm, mái tóc bạc, ngồi đinh ninh, chòm râu im phăng phắc.
- Cử chỉ: đốt lửa, đi dém chăn cho từng người, nhón chân nhẹ nhàng.
- Lời nói: 
 Cháu cứ việc ngủ ngon
 Ngày mai đi đánh giặc
 Bác thức thì mặc Bác
 Bác ngủ không an lòng.
- Tâm tư: Bác thương đoàn dân quân đêm nay ngủ ngoài rừng
rải lá cây làm chiếu
Manh áo mỏng làm chăn
Càng thương càng nóng ruột
Mong trời sáng mau mau
- Chi tiết: Người cha mái tóc bạc: Gợi cảm xúc thương cảm, biết ơn Bác.
Chi tiết: Bác đi nhón chân để dém chăn cho từng người gợi cảm xúc thân thương, cảm phục đối với Bác...
ị Miêu tả Bác theo trình tự: Không gian, thời gian, cử chỉ, lời nói, tâm trạng.
+ Dùng thể thơ năm tiếng có vần, điệu
+ Dùng nhiều từ láy gợi hình (trầm ngâm, đinh ninh, phăng phắc) làm cho hình ảnh bác hiện lên cụ thể, sinh động, chân thực
+ Cách miêu tả dễ đọc, dễ nhớ, nhớ lâu.
ị Bác như là người cha, người ông thân thiết đang lo lắng, ân cần chăm sóc dàn con cháu.
- Tình thương bao la của Bác dành cho quân và dân.
Tiết 2:
Kiểm tra bài cũ: Nêu cảm nhận của em về hình ảnh Bác qua văn bản Đêm...?
- Tâm tư của người chiến sĩ được thể hiện trong hai lần anh thức dậy.
? Trong lần thức dậy lần thứ nhất, tâm tư của anh được thể hiện qua những câu thơ nào?
? Biện pháp nt nào đã được sử dụng trong câu thơ:
 “ Bóng bác cao lồng lộng
 ấm hơn ngọn lửa hồng”
? Tác dụng của biện pháp nt đó?
? Các chi tiết miêu tả tâm tư của anh đội viên khi thức dậy lần đầuđã toát lên tình cảm nào của người chiến sĩ đối với Bác?
? Tâm tư của anh đội viên trong lần thức dậy thứ ba được diễn tả bằng các chi tiết thơ nào?
? Nhận xét của em về cách cấu tạo lời thơ sau:
 Mời Bác ngủ Bác ơi!
 Bác ơi! Mời Bác ngủ!
điều đó có tác dụng gì trong việc thể hiện tâm trạng của người chiến sĩ?
? Em cảm nhận được gì từ lời thơ: Lòng vui sướng mênh mông
 Anh thức luôn cùng Bác?
* GV: Bình: Đó là sức mạnh cảm hoá của tấm lòmg HCM. Sự cao cả của người đã nâng người khác thành cao cả...
? Trong những câu thơ miêu tả tâm tư của anh đội viên trong lần thức dậy thứ ba, có nhiều từ láy được sử dụng. Từ láy nào em cho là đặc sắc hơn cả? Vì sao?
? Các chi tiết thơ trên đều tập trung thể hiện tình cảm của anh đội viên đối với Bác Hồ. đó là tình cảm nào?
2. Tâm tư của người đội viên chiến sĩ:
* Lần thức dậy lần thứ nhất:
- Tâm tư của anh được thể hiện qua những câu thơ:
+ Anh đội viên nhìn Bác
 Càng nhìn lại càng thương
 Người cha mái tốc bạc
 Đốt lửa cho anh nằm
+ Anh đội viên mơ màng
 Như nằm trong giấc mộng
 Bóng Bác cao lồng lộng
 ấm hơn ngọn lửa hồng
+ Anh nằm lo Bác ốm
 Lòng anh cứ bề bộn
 Vì Bác vẫn thức hoài.
- NT so sánh có hai tác dụng:
+ Gợi tả hình ảnh vừa vĩ đại, vừa gần gũi của Bác;
+ Thể hiện tình cảm thân thiết, ngưỡng mộ của anh đội viên đối với Bác.
ị Thương yêu, cảm phục trước tấm lòng yêu thương bộ đội của BH.
* Lần thức dậy thứ ba:
- Tâm tư của anh đội viên được thể hiện qua các câu thơ:
+ Anh hốt hoảng giật mình
+ Anh vội vàng nằng nặc
 Mời bác ngủ Bác ơi!
 Trời sắp sáng mất rồi
 Bác ơi! Mời Bác ngủ!
+ Anh đội viên nhìn Bác
 Bác nhìn ngọn lửa hồng
 Lòng vui sướng mênh mông
 Anh thức luôn cùng Bác.
- Đảo trật tự ngôn từ, lặp lại các cụm từ (Mời Bác ngủ Bác ơi!)
ị Diễn tả tăng dần mức độ bồn chồn, lo cho sức khoẻ của Bác, diễn tả tình cảm lo lắng chân thành của người đội viên đối với Bác.
- Diễn tả niềm vui của anh bộ đội được thức cùng bác trong đêm Bác không ngủ. ở bên Bác, người chiến sĩ như được tiếp thêm niềm vui, sức sống.
- Từ "nằng nặc" có nghĩa là một mực xin cho kì được, vì diễn tả đúng tình cảm mộc mạc, chân thành của người chiến sĩ đối với Bác; Là từ thường dùng trong đời sống, rất ít gặp trong thơ, nhưng đã được tác giả sử dụng đúng lúc, đúng chỗ nên có sức gợi cảm.
ị Thương yêu, cảm phục, ngưỡng vọng.
Hoạt động 4 
iii. tổng kết: SGK-Tr67
? Em cảm nhận nội dung ý nghĩa nào từ văn bản ? 
? Em nhận thức được gì về nghệ thuật thơ?
Hoạt động 5: 
iV. Luyện tập:
1.Tại sao nhà thơ không tả, kể về lần thức giấc thứ hai của anh đội viên?
Có thể câu chuyện bị trùng lặp nhưng cũng có thể lần thứ hai thức dậy anh không nói gì...nghĩa là chẳng có gì đáng kể, tả.
2. Câu 2 - Phần luyện tập SGK
* Củng cố: Đọc diễn cảm lại bt.
Tìm vd 1 bài hát dặm viét theo thể thơ 5 chữ.
* Hướng dẫn học bài.
Học bài, thuộc ghi nhớ.
Hoàn thiện bài tập.
Soạn bài: Tiết 99+ 100.
Giờ sau học t.v./.