Giáo án môn Ngữ văn 9 - Tiết 119: Cách làm bài nghị luận về tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích)

Ngày soạn: 26/2/2009
Ngày giảng: 27/2/2009
Tiết 119 Bài 23
Cách làm bài nghị luận về tác phẩm truyện
(hoặc đoạn trích)
I. Mục tiêu cần đạt 
Giúp HS
- Cần biết viết bài nghị luận về tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích) cho đúng yêu cầu tiết học trước.
- Rèn luyện kỹ năng thực hiện các bước khi làm bài nghị luận về tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích), cách tổ chức, triển khai các luận điểm.
II. Phương tiện dạy học:
Gv: Giáo án và các tư liệu liên quan đến bài giảng.
Hs: SGK và bài soạn chuẩn bị ở nhà.
III. Hoạt động dạy học:
ổn định tổ chức:
Kiểm tra bài cũ:
? Thế nào là bài nghị luận về 1 tác phẩm hoặc đoạn trích?
bài giảng:
Hoạt động 1: gv giới thiệu bài.
Công việc của GV và HS
Yêu cầu cần đạt
Hoạt động 2. Tìm hiểu đề bài nghị luận về tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích)
I. Đề bài nghị luận về tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích)
Các đề bài nêu ra vấn đề nghị luận
HS đọc các đề bài (1, 2, 3, 4) trong SGK, tr. 64 - 65.
Với mỗi đề, sau khi HS đọc, GV yêu cầu HS xác định vấn đề nghị luận, chỉ ra những yêu cầu khác nhau của từng đề bài thông qua các từ: suy nghĩ, phân tích...
(Gợi ý: Với những đề bài yêu cầu phân tích, tuy cũng cần phải liên hệ, mở rộng vấn đề nhưng thao tác phân tích đóng vai trò trọng tâm. Ngược lại, với những đề bài yêu cầu nêu suy nghĩ, hiển nhiên cũng cần phải phân tích nhưng sự liên hệ, mở rộng mới là chủ yếu).
Đề 1
"Suy nghĩ về thân phận người phụ nữ trong xã hội cũ qua nhân vật Vũ Nương ở truyện Người con gái Nam Xương của Nguyễn Dữ".
- Vấn đề nghị luận: Thân phận người phụ nữ trong xã hội cũ.
- Yêu cầu: Qua nhân vật Vũ Nương, đề xuất những nhận xét về thân phận người phụ nữ trong xã hội cũ.
Đề 2 
"Phân tích cốt truyện trong truyện ngắn Làng của Kim Lân".
- Vấn đề nghị luận: Cốt truyện trong truyện ngắn Làng của Kim Lân.
- Yêu cầu: Phân tích những đặc điểm nổi bật trong cốt truyện của tác phẩm.
Đề 3
"Suy nghĩ về thân phận Thuý Kiều trong đoạn trích Mã Giám Sinh mua Kiều của Nguyễn Du".
- Vấn đề nghị luận: Thân phận Thuý Kiều trong đoạn trích...
- Yêu cầu: Nêu suy nghĩ của bản thân về thân phận Thuý Kiều trong đoạn trích (mở rộng ra là thân phận người phụ nữ trong xã hội cũ). Ví dụ: Quyền sống của con người, địa vị của người phụ nữ trong xã hội...
Đề 4
"Suy nghĩ về đời sống tình cảm gia đình trong chiến tranh qua truyện ngắn Chiếc lược ngà của Nguyễn Quang Sáng".
- Vấn đề nghị luận: Đời sống tình cảm gia đình.
- Yêu cầu: Nêu những suy nghĩ của bản thân về một vấn đề có tính khái quát: đời sống tình cảm gia đình trong chiến tranh.
Hoạt động 3. Tìm hiểu các bước làm bài văn nghị luận về tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích)
GV có thể nêu trước các bước làm bài nghị luận về tác phẩm truyện. Về cơ bản, kiểu bài này cũng gồm các bước: Tìm hiểu đề, tìm ý, lập dàn ý, viết bài và sửa chữa...
II. Các bước làm bài văn nghị luận về tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích)
HS đọc đề bài SGK.
* Đề bài: Suy nghĩ về nhân vật ông Hai trong chuyện ngắn "Làng" của Kim Lân.
GV nêu các câu hỏi (có tính gợi ý) để HS dựa vào đó thực hiện lần lượt các bước.
- Cái gì là nét nổi bật nhất ở nhân vật ông Hai?
- Tình yêu làng yêu nước bộc lộ trong những tình huống nào? 
- Tình yêu ấy có đặc điểm gì ở hoàn cảnh cụ thể?
1. Bước 1: Tìm hiểu đề và tìm ý
a) Tìm hiểu đề
- Đọc kỹ đề: Gạch chân từ quan trọng
- Tìm yêu cầu đề: 
 + Thể loại: Nghị luận
 + Đối tượng: Nhân vật ông Hai
 + Nội dung: Truyện ngắn Làng của Kim Lân.
- Tìm ý
+ Tình yêu làng hoà quyện với tình yêu nước của ông Hai (nét mới trong đời sống tinh thần người nhân dân trong kháng chiến chống Pháp).
+ Tình huống thể hiện:
 Khi nghe tin đồn làng theo giặc
 Khi nghe tin cải chính làng kháng chiến.
+ Tình yêu làng, yêu nước của ông Hai (một người nông dân) càng chứng tỏ cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp là kháng chiến toàn dân, toàn diện. Đó là sự thể hiện niềm tin của toàn dân đối với Đảng, đối với cách mạng.
+ Tìm những chi tiết: Cử chỉ, hành động, lời nói của ông Hai chứng tỏ lòng yêu làng, yêu nước.
- Thông thường một bài văn gồm mấy phần?
- Nghị luận tác phẩm truyện có bố cục như thế nào?
- Tìm những luận cứ luận chứng minh hoạ?
2. Bước 2: Lập dàn ý
* Mở bài: Giới thiệu có tính chất khái quát
+ Tác phẩm "Làng" 
+ Tác giả: Kim Lân
+ Nhân vật ông Hai
(Một trong những nhân vật thành công nhất trong thời kỳ chống Pháp)
* Thân bài: Triển khai các luận điểm 
Luận điểm 1: Tình yêu làng, yêu nước của ông Hai khi đi tản cư
Luận điểm 2: Tình yêu làng yêu nước của ông Hai khi nghe tin làng theo giặc.
Luận điểm 3: Tình yêu làng yêu nước của ông Hai khi nghe tin làng kháng chiến.
Luận điểm 4: Nghệ thuật xây dựng nhân vật.
* Kết bài: 
- Sức hấp dẫn của hình tượng nhân vật ông Hai
- Thành công của nhà văn khi xây dựng nhân vật ông Hai.
HS đọc hai mở bài mẫu sách giáo khoa.
GV hướng dẫn HS, viết đọc trước lớp.
3. Bước 3: Viết văn dựa trên hai bài viết
- Chú ý cách lập luận - đưa dẫn chứng - lý lẽ - liên kết.
4. Bước 4: (kiểm tra) đọc bài viết, sửa chữa.
Hoạt động 4. Ghi nhớ
Từ việc tìm hiểu trên hãy rút ra cách làm văn nghị luận tác phẩm truyện (đoạn trích)?
III. Ghi nhớ
* Bài nghị luận về tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích) có thể bàn về chủ đề nhân vật, cốt truyện, nghệ thuật của truyện.
* Bố cục: 3 phần
- Mở bài: Giới thiệu tác phẩm (tuỳ theo yêu cầu cụ thể từng bài) và nêu ý kiến đánh giá sơ bộ của mình.
- Thân bài: Nêu các luận điểm chính về nội dung - nghệ thuật của tác phẩm (có phân tích, chứng minh bằng các luận cứ tiêu biểu và xác thực).
- Kết bài: Nêu nhận định đánh giá chung của mình về tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích).
* Cần trình bày sự cảm thụ ý kiến riêng của người viết.
* Có sự liên kết tự nhiên, hợp lý các thành phần - đoạn.
Hoạt động 5: Đọc đề bài SGK - viết phần mở bài - một đoạn phần thân bài (HS độc lập làm việc)
IV. Luyện tập: 
Đề bài: Suy nghĩ của em về truyện ngắn Lão Hạc của Nam Cao.
1. Tìm hiểu đề, tìm ý:
+ Đề: Thể loại: Nghị luận 
 Nội dung (đối tượng): Truyện Lão Hạc của Nam Cao (một tác phẩm trọn vẹn).
+ Tìm ý: 
 Tình thế lựa chọn nghiệt ngã của nhân vật Lão Hạc
 Vẻ đẹp của nhân vật này có tấm lòng hi sinh cao quý, nhân cách đáng kính.
2. Lập dàn bài
Mở bài:
 Giới thiệu
 + Tác giả - tác phẩm 
 + ý kiến đánh giá sơ bộ 
Thân bài:
 1. Tình thế lựa chọn nghiệt ngã của nhân vật lão Hạc.
 + Giới thiệu hoàn cảnh gia đình của nhân vật lão Hạc
 + Tình thế lựa chọn của lão Hạc
 2. Vẻ đẹp của nhân vật này
 + Giàu yêu thương: con vàng, con trai
 + Giàu lòng tự trọng 
 + Tấm lòng hi sinh cao quý
- GV hướng dẫn HS viết phần mở bài, sau đó một vài HS trình bày trước lớp. Các HS khác nhận xét.
Viết văn:
Mở bài (ví dụ): Truyện ngắn Làng của Kim Lân là một tác phẩm tiêu biểu xuất sắc viết về người nông dân trong kháng chiến chống Pháp. Đây cũng là truyện ngắn tiêu biểu của nhà văn Kim Lân. Tác phẩm để lại ấn tượng sâu sắc về hình ảnh của nhân vật ông Hai - một người nông dân yêu làng - yêu nước sâu sắc với sự hồ hởi, say mê, tin yêu chung thuỷ với kháng chiến với Bác Hồ. Là hình ảnh tiêu biểu của người nông dân giàu lòng tự trọng và tấm lòng hi sinh cao quý.
IV. Củng cố:
Gv khái quát lại nội dung bài học và các bước làm 1 bài văn nghị luận về 1 tác phẩm hoặc đoạn trích.
V. Dặn dò:
Hs về nhà học bài làm bài tập trong SGK.
Chuẩn bị bài mới.