Giáo án môn Ngữ văn khối 9 - Bắc sơn (trích hồi bốn)

NGAY SOAN :
27
04
2010
TUAN :
33
NGAY DAY :
29
04
2010
TIET :
159,160
BẮC SƠN
( Trích hồi bốn )
I. Mục tiêu cần đạt : Giúp HS :
Nắm được nội dung ý nghĩa của đoạn trích hồi bốn vở kịch “Bắc Sơn” : xung đột cơ bản của vở kịch được bộc lộ gay gắt và tác động đến tâm lý nhân vật Thơm, khiến cô đứng hẵn về phía cách mạng, ngay trong hoàn cảnh cuộc khởi nghĩa đan bị kẻ thù đàn áp khốc liệt.
Thấy được nghệ thuật viết kịch của Nguyễn Huy Tưởng : tạo dựng tình huống, tổ chức đối thoại và hành động, thể hiện nội tâm và tính cách nhân vật.
Hình thành những hiểu biết sơ lược về thể loại kịch nói.
II. Chuẩn bị :
GV : Phương án tổ chức lớp : hoạt động cá nhân.
HS : Soạn bài.
III. Tiến trình tiết dạy :
Ổn định lớp (1’)
Kiểm tra bài cũ (4’)
Bài mới :
GV nhắc lại những tác phẩm kịch, chèo mà HS đã học ở các lớp dưới để dẫn vào giới thiệu bài học về một tác phẩm kịch nói hiện đại.
Giới thiệu những nét cơ bản về tác giả, tác phẩm.
Hoạt động của GV
Hoạt động của HS
Nội dung kiến thức
Hđ 1 : Giới thiệu về loại hình kịch, các thể kịch, cấu trúc của vở kịch.
* GV giới thiệu theo những điều ghi trong chú thích (¶¶) .
Hđ 1 : Nắm những nét cơ bản về loại hình kịch, các thể kịch và cấu trúc của vở kịch.
I. Loại hình kịch, các thể kịch, cấu trúc của vở kịch :
( Chú thích (¶¶) ) 
Hđ 2 : Hd HS tóm tắt nội dung vở kịch, đọc đoạn trích, tìm hiểu xung đột và tình huống kịch trong đoạn trích.
* Cho HS đọc phần tóm tắt vở kịch trong SGK -> GV nêu giá trị và vị trí của vở kịch.
* Gọi HS đọc lớp II của vở kịch.
-H: Thế nào là xung đột kịch, hành đồng kịch ?
-H: Xung đột kịch, hành động kịch trong vở “Bắc Sơn” như thế nào ?
* GV :
- Xung đột cơ bản trong vở kịch “Bắc Sơn” là xung đột giữa lực lượng cách mạng và kẻ thù. Xung đột cơ bản ấy được thể hiện thành những xung đột cụ thể giữa các nhân vật và trong nội tâm một số nhân vật ( Thơm , bà cụ Phương ). Xung đột kịch diễn ra trong chuỗi các hành động kịch có quan hệ gắn kết với nhau. Trong hồi bốn, xung đột giữa cách mạng và kẻ thù được thể hiện trong sự đối đầu giữa Ngọc cùng đồng bọn với Thái, Cửu. Xung đột ấy lại diễn ra trong hoàn cảnh cuộc khởi nghĩa đã bị đàn áp, kẻ thù đang truy lùng những chiến sĩ cách mạng. Nhưng xung đột ở hồi kịch này còn diễn ra trong nhân vật Thơm và đã có bước ngoặc quyết định, khiến cô lựa chọn cách đứng hẵn về phía cách mạng.
- Xung đột trong hồi bốn được bộc lộ qua một tình huống căng thẳng, bất ngờ : Thái, Cửu trong lúc lẫn trốn sự truy lùng của Ngọc và đồng bọn lại chạy vào đúng nhà Ngọc, lúc chỉ có Thơm ở nhà. Tình huống ấy buộc Thơm phải có sự lựa chọn dứt khoát, và bằng việc che dấu cho hai người, Thơm đã đứng hẵn về phía cách mạng. Mặt khác, tình huống ấy cũng cho Thơm thấy rõ bộ mặt phản động của chồng.
Hđ 2 : Đọc , tìm hiểu chung vb.
I. Đọc, tìm hiểu chung :
Hđ 3 : Hd HS phân tích tâm trạng và hành động của nhân vật Thơm.
* GV nêu những nét chính về nhân vật Thơm được giới thiệu ở các hồi trước :
- Thơm là vợ Ngọc, một nho lại trong bộ máy cai trị của thực dân Pháp. Thơm đã quen với cuộc sống an nhàn, được chồng chiều chuộng, lại thích sắm sửa, ăn diện. Vì thế, cô đứng ngoài phong trào khi cuộc khởi nghĩa nổ ra, mặc dù cha và em trai là những quần chúng tích cực tham gia khởi nghĩa. Nhưng ở Thơm vẫn chưa bị mắt hẵn đi bản chất trung thực, lòng tự trọng và tình thườn người ở một cô gái từng lớn lên trong một gia đình nông dân lao động. Chính vì thế, Thơm quí trọng ông giáo Thái – người cán bộ cách mạng đến giứp củng cố phong trào sau khi cuộc khởi nghĩa nổ ra. Khi lực lượng cách mạng bị đàn áp, cả cha và em trai đều hi sinh, Thơm ân hận và càng giày vò khi dần dần biết rằng Ngọc làm tay sai cho địch, dẫn quân Pháp về đánh úp lực lượng khởi nghĩa.
* Tâm trạng và hành động của Thơm :
- Hoàn cảnh : Cuộc khởi nghĩa bị đàn áp, cha và em Thơm đã hi sinh, mẹ bỏ đi. Như vậy, Thơm chỉ còn người thân duy nhất là Ngọc, nhưng ý đã dần lộ rõ bộ mặt Việt gian ( Thơm nghe được nhiều người nói việc Ngọc dẫn quân Pháp vào đánh trường Vũ Lăng và việc Ngọc nhiều đêm đi lùng bắt những người cách mạng ). Nhưng bằng số tiền thưởng của bọn Pháp, Ngọc sẵn sàng và dễ dàng thoả mãn những nhu cầu ăn diện của vợ ( tậu nhà mới, đưa Thơm nhiều tiền, đánh nhẫn, may mặc,  )
- Sự day dứt, ân hận của Thơm : Hình ảnh người cha trong lúc hi sinh, những lời cuối cùng của ông, khẩu súng trao lại cho Thơm, sự hi sinh của em trai, nhất là tình cảm thương tâm của người mẹ gần như hoá điên, bỏ nhà đi lang thang, tất cả những hình ảnh và sự việc ấy luôn ám ảnh, giày vò tâm trí cô.
- Sự băn khoăn nghi ngời đối với Ngọc ngày càng tăng : Trong đối thoại giữa Thơm và Ngọc, sự nghi ngờ luôn khiến Thơm tìm cách dò xét ý nghĩ và hàng động của chồng để tìm hiểu sự thật. Còn Ngọc thì luôn luôn tìm cách lãng tránh. Tuy sự nghi ngờ với Ngọc ngày càng tăng, nhưng Thơm vẫn cố nui lấy một chút hi vọng. Thơm cũng không dễ dàng từ bỏ cuộc sống nhàn nhã và những đồng tiền của chồng đưa cho để may sắm.
- Một tình huống bất ngờ sảy ra với Thơm, buộc cô phải lựa chọn thái độ dứt khoát : Thái và Cửu bi bọn Ngọc truy lùng, đã chạy nhầm vào chính nhà Thơm. Bản chất trung thực và lương thiện ở Thơm, cùng với sự quý mến sẵn có với Thái, và cả sự hối hận, tất cả những điều đó đã khiến cho Thơm hành động một cách mau lẹ và khôn ngoan, không sợ nguy hiểm để che dấu Thái và Cửu ngay trong buồng của mình. Ở lớp III, khi Ngọc quay về nhà, Thơm đã khôn ngoan bình tĩnh che mắt Ngọc để bảo vệ cho hai người cách mạng. Đồng thời, cũng là đến lúc này, Thơm đã nhận rõ bộ mặt Việt gian cùng sự xấu xa của chồng. Điều đó sẽ dẫn đến hành động chủ động của cô ở hồi cuối : khi biết Ngọc lại dẫn đường cho quân Pháp vào rừng lùng bắt những người cách mạng, cô đã luồn tắt rừng suốt đêm để báo tin cho quân du kích kịp thời đối phó.
=> Bằng cách đặt nhân vật vào hoàn cảnh cẳng thẳng và tình huống gay cấn, tác giả đã làm bộc lộ đời sống nội tâm với những nỗi day dứt, đau xót và ân hận của Thơm, để rồi nhân vật đã hành động dứt khoát, đứng hẵn về phía cách mạng. Qua nhân vật Thơm, Nguyễn Huy Tưởng đã khẳng định rằng ngay cả khi cuộc đấu tranh cách mạng gặp khó khăn, bị kẻ thù đàn áp khốc liệt, cách mạng vẫn không thể bị tiêu diệt, nó vẫn có thể thức tỉnh quần chúng, cả với những người ở vị trí trung gian.
Hđ 3 : Phân tích tâm trạng và hành động của nhân vật Thơm.
I. Tâm trạng và hành động của nhân vật Thơm :
- Nhân vật Ngọc : Trong hồi bốn, Ngọc đã bộc lộ đầy đủ bản chất của y. Vốn chỉ là một anh nho lại, địa vị thấp kém trong bộ máy cai trị của thực dân, Ngọc nuôi tham vọng ngoi lên để thoả mãn lòng ham muốn địa vị, quyền lực và tiền tài. Khi cuộc khởi nghĩa nổ ra, bộ máy cai trị thực dân ở châu Bắc Sơn bị đánh đổ, Ngọc thù hận cách mạng. Y đã rắp tâm làm tay sai cho giặc, dẫn quân Pháp về đánh trường Vũ Lăng – căn cứ của lực lượng khởit nghĩa. Ở hồi bốn, Ngọc càng thể hiện bản chất Việt gian, ý ra sức truy lùng những người cách mạng đang trốn trong vùng, đặc biệt là Thái và cửu. Mặt khác, Ngọc lại cố che dấu Thơm bản chất và hành động của y, và vì thế Ngọc lại càng ra sức chiều chuộng vợ. Tâm địa và tham vọng của Ngọc vẫn cứ lộ ra trước Thưom ( đặc biệt là khi Ngọc bộc lộ sự ghen tức và ý đồ trị lại thằng Tốn nào đó ở làng ). Xây dựng một nhân vật phản diện như Ngọc, tác giả không chỉ tập trung vào nhân vật những cái xấu, cái ác mà vẫn chú ý khắc hoạ tính cách của một loại người, nhất quán nhưng không đơn giản.
- Thái, Cửu : Là nhân vật phụ. Trong tình thế nguy kịch, bị giặc truy đuổi, lại chạy nhầm vào chính nhà tên Ngọc, Thái vẫn bình tĩnh, sáng suốt, củng cố được lòng tin của Thơm vào những người cách mạng và thể hiện lòng tin vào bản chất của cô. Còn Cửu thì hăng hái nhưng nóng nảy, thiếu sự chín chắn. Anh đã nghi ngờ Thơm, còn định bắt cô. Mãi đến luc cuối, khi đã được Thơm cứu thoát, Cửu mới hiểu và tin Thơm.
2. Nhân vật Ngọc, Thái, Cửu :
3. Nghệ thuật kịch của đoạn trích :
- Thể hiện xung đột : 
- Xây dựng tình huống : tình huống éo le, bất ngờ, bộc lộ rõ xung đột và thúc đẩy hành động kịch phát triển.
- Ngôn ngữ đối thoại : tác giả đã tổ chức được các đối thoại với những nhịp điệu, giọng điệu khác nhau, phù hợp với từng đoạn của hàng động kịch, ( đối thoại giữa Thái, Cửu với Thơm ở lớp II có nhịp điệu căng thẳng gấp gáp, giọng lo lắng, hồi hộp ). Đối thoại đã bộc lộ rõ được nội tâm và tính cách nhân vật
III. Tổng kết :
(SGK)