Giáo án môn Ngữ văn khối 9 - Bài 24 - Tiết 127: Cách làm bài nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ

Ngày soạn: 26/ 02/ 2012
Ngày giảng: 29/ 02/ 2012
Bài 24, tiết 127
Cách làm bài nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ
I. Mục tiêu cần đạt
1. Mục tiêu chung
	- Nắm vững hơn cách làm bài nghị luận về một đoạn thơ , bài thơ.
	- Có ý thức vận dụng các kiến thức đã học vào trong quá trình tạo lập văn bản.
2.Trọng tâm kiến thức, kĩ năng
a. Kiến thức
	- Đặc điểm, yêu cầu đối với bài văn nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ.
	- Các bước khi làm bài văn nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ.
b. Kĩ năng
	- Tiến hành các bước làm bài nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ.
	- Tổ chức, triển khai các luận điểm
II. CÁC KĨ NĂNG SỐNG CƠ BẢN ĐƯỢC GIÁO DỤC TRONG BÀI
1.Kĩ năng quản lớ thời gian
2. Kĩ năng phõn tớch tổng hợp
3. Kĩ năng tư duy lụ gic
4. Kĩ năng giao tiếp
5. Kĩ năng sáng tạo
III. ĐỒ DÙNG DẠY HỌC
Không	
IV. PHƯƠNG PHÁP VÀ KĨ THUẬT DẠY HỌC
 Thụng bỏo, phõn tớch ngụn ngữ, nờu vấn đề ( Động nóo, đặt cõu hỏi); Thảo luận ( thảo luận nhúm, giao nhiệm vụ)
V. CÁC BƯỚC LấN LỚP
1. ổn định tổ chức ( 1’): Lớp 9a:/ 30; lớp 9b:/ 26
2. Kiểm tra đầu giờ (3')
H. Thế nào là nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ, nêu những yêu cầu về nội dung và hình thức?
Trả lời
- Nghị luận về một đoạn thơ bài thơ là nêu những nhận xét, đánh giá của mình về nội dung và nghệ thuật của đoạn thơ, bài thơ ấy.
- Về nội dung: cần nêu lên được những nhận xét, đánh giá và sự cảm nhận riêng của người viết. Những nhận xét, đánh giá phải gắn với sự phân tích, bình giá về hình ảnh, ngôn từ, giọng điệu, cảm xúccủa đoạn thơ, bài thơ ấy.
- Hình thức: Bố cục mạch lạc,lời văn trong sáng, luận điểm, luận cứ rõ ràng
3. Tiến trình tổ chức các hoạt động
Hoạt động của thầy và trò
T/g
Nội dung
Hoạt động 1. Khởi động
H. Bố cục bài văn nghị luận về một tác phẩm truyện hoặc đoạn trích như thế nào?
- HS trả lời
Gv: Vậy bố cục của bài văn nghị luân về đoạn thơ bài thơ như thế nào và cách làm chúng ra sao bài học hôm nay chúng ta cùng tìm hiểu.
Hoạt động 2: hình thành kiến thức mới.
*Mục tiêu
- Đặc điểm, yêu cầu đối với bài văn nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ.
- Các bước khi làm bài văn nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ.
* Cách tiến hành:
Gv cho học sinh đọc bài tập sgk
H. Các đề bài được cấu tạo như thế nào? 
GV. Về thực chất, hai đề 4, 7 đã có những chỉ định ngầm là yêu cầu nghị luận về “Hình tượng người chiến sĩ lái xe” và “Những đặc sắc trong bài thơ Viếng lăng Bác”.
H. Chỉ ra sự giống và khác nhau trong những đề bài trên?
- HS đọc đề bài trong sgk
H. Vấn đề cần nghị luận theo đề bài trên?
H. Phương pháp nghị luận trong bài này?
H. Những tư liệu cần cho bài viết được lấy từ đâu?
- Văn bản bài thơ Quê hương và vốn sống, tài liệu tham khảo bài thơ Nhớ con sông quê hương, các bài thơ về quê hương đất nước của Giang Nam, Đỗ Trung Quân
H. Trong xa cách nhà thơ nhớ về quê hương như thế nào? Hình ảnh làng quê hiện lên trong nỗi nhớ của Tế Hanh có đặc điểm và vẻ đẹp gì?
H. Bài thơ có những câu thơ và hình ảnh nào gây ấn tượng sâu sắc đối với em?
GV cho học sinh đọc dàn bài trong sgk.
H. Phần mở bài phải nêu nội dung gì? 
 Giới thiệu bài thơ Quê hương và VĐ cần nghị luận là “Tình yêu quê hương” trong bài thơ.
- Quê hương là nguồn cảm hứng suốt đời của Tế Hanh. Đây cũng là đề tài thành công nhất của ông.
- Bài thơ "Quê hương" làm sống lại một làng chài ven biển với tất cả nỗi nhớ và tình yêu quê hương tha thiết.
H. Phần thân bài cần nghị luận những vấn đề nào? Mấy luận điểm? Các luận cứ?
- PT về ND: Khái quát chung về bài thơ: một tình yêu tha thiết, trong sáng, đậm chất lí tưởng, lãng mạn. Tình yêy quê hương được thể hiện qua hồi ức về: 
+ Cảnh dân chài bơi thuyền ra khơi đánh cá: buổi binh minh đẹp trời.
+ Khí thế ra khơi: vẻ đẹp trẻ trung đầy sức sống, khí thế vượt trường giang. Con thuyền và cánh buồm mang vẻ đẹp hùng tráng.
+ Cảnh thuyền cá về bến, nghỉ ngơi bình yên.
+ Vẻ đẹp của những con người lao động làng quê.
+ Nỗi nhớ làng quê, biển (hình ảnh đọng lại về vẻ đẹp, sức sống mặn nồng của qh.)
- PT về NT:
 + Nhịp thơ 8 chữ, nhịp 3.5, 5/3, vần chân (sông – hồng, cá - mã, giang – làng)
 + Cấu trúc, ngôn từ, bút pháp, hình ảnh
H. Phần thân bài cần thực hiện những vấn đề nào?
H. Phần kết bài yêu cầu thực hiện những gì?
 Bài thơ là một khúc ca trữ tình về tình yêu quê hương chân thành, say đắm; nó có sức lay động tâm hồn người đọc để gợi ra sự đồng cảm sâu sắc.
GV: Dựa vào dàn bài đã lập, yêu cầu học sinh viết các đoạn văn phần mở bài, một luận điểm trong phần thân bài. Trong quá trình viết, cần chú ý tới sự liên kết giữa các phần, chú ý cách dẫn dắt, chuyển tiếp giữa các luận điểm.
- HS hoạt động độc lập viết phần mở bài ( 3’)
- HS đọc bài viết của mình Gv nhận xét và uốn nắn
H. Sau khi viết bài song nhiệm vụ cuối cùng chúng ta phải làm gì?
- Đọc lại bài để sửa các lỗi diễn đạt, chính tả (nếu có)
GV cho học sinh đọc văn bản (sgk)
H. Em hãy xác định phần thân bài ?
H. ở phần TB người viết đã trình bày những nhận xét gì về tình yêu quê hương trong bài thơ Quê hương ?
- Nhận xét, đánh giá của người viết trong phần thân bài:
 + Nhà thơ đã viết “ Quê hương” bằng tất cả tình yêu tha thiết, trong sáng, đầy thơ mộng của mình. Đây là thành công khởi đầu của TH.
 Cảnh lao động tấp nập và cuộc sống no đủ, bình yên.
 Vẻ đẹp dụng dị của người dân chài giữa một không gian biển trời thơ mộng.
 H/ả, âm thanh, màu sắc  của bài thơ giàu sức gợi 
 + Một tâm hồn như thế khi nhớ nhung tất chẳng thể nhàn nhạt, bình thường:
 Nỗi nhớ quê hương trong đoạn kết đã đọng thành những kỉ niệm, ám ảnh, vẫy gọi.
 Câu thơ cuối cùng cho ta rõ thêm tâm hồn tha thiết, thành thực của Tế Hanh.
H. Những suy nghĩ, ý kiến ấy được dẫn dắt, khẳng định bằng cách nào, được liên kết với phần mở bài và kết bài ra sao?
H. Văn bản có tính thuyết phục, sức hấp dẫn không? Vì sao? Từ đó có thể rút ra bài học gì qua cách làm bài nghị luận văn học này?
H. Nhận xét gì về bố cục của bài nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ?
H. khi làm bài nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ cần lưu ý những gì?
- HS đọc ghi nhớ .
Hoạt động 3: HD luyện tập.
* Mục tiêu
- Nhận diện ( dạng đề, dạng mệnh lệnh) và phân tích đề ( xác định được yêu cầu về tính chất, nội dung, hình thức, giới hạn của đề)
- Lập dàn ý bài nghị luận về các đoạn thơ, bài thơ và trình bày trước lớp.
- Xác định các phép lập luận và giải thích, chứng minh, phân tích tổng hợp được sử dụng trong đoạn văn, văn bản cụ thể.
Cách tiến hành:
- Học sinh đọc và nêu yêu cầu bài tập
H. Nhận diện dạng đề và cho biết giới hạn của đề? Phép lập luận được sử dụng trong bài?
H. Mở bài cần thực hiện những nhiêm vụ nào?
H. thân bài cần trình bày mấy luận điểm và hệ thống luận cứ được sắp xếp như thế nào?
H. Kết bài thực hiện nhiệm vụ gì?
1
23
15
I/ Đề bài nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ:
*. Bài tập:Tìm hiểu các đề bài trong sgk(T79, 80)
a. Có hai cách cấu tạo đề:
- Đề cấu tạo không kèm theo những chỉ định (mệnh lệnh): đề 4, 7
- Đề có kèm theo những chỉ định cụ thể( các đề còn lại)
 b. Sự giống và khác nhau:
+ Giống nhau: Đều yêu cầu nghị luận một bài thơ, đoạn thơ.
 + Khác nhau: 
+ Từ “Phân tích”: Yêu cầu nghiêng về phương pháp nghị luận.
+ Từ “cảm nhận” : Yêu cầu nghị luận trên cơ sở cảm thụ của người viết.
+ Từ “suy nghĩ”: Yêu cầu nghị luận nhấn mạnh tới nhận định, đánh giá của người viết.
II/ Cách làm bài nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ
1. Các bước làm bài nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ
 Đề: Phân tích tình yêu quê hương trong bài thơ: “Quê hương” của Tế Hanh.
a. Tìm hiểu đề, tìm ý:
* Tìm hiểu đề:
 - VĐNL: Tình yêu quê hương
 - Phương pháp NL: Phân tích
 - Tư liệu: Văn bản “Quê hương” của Tế Hanh. Vốn sống, tư liệu tham khảo
* Tìm ý: 
 - ND: Nỗi nhớ quê hương thể hiện qua các tâm trạng, hình ảnh, mầu sắc, mùi vị
 - NT: Cách miêu tả, chọn lọc hình ảnh, ngôn ngữ, cấu trúc, nhịp điệu, tiết tấu
b. Lập dàn ý
* Mở bài 
Giới thiệu về đoạn thơ bài thơ và bước đầu nêu những nhận xét, đánh giá của mình.
* Thân bài
 Lần lượt trình bày những suy nghĩ nhận xét, đánh giá về nội dung và nghệ thuật của đoạn thơ, bài thơ
* Kết bài
 Khái quát giá trị, ý nghĩa của bài thơ.
c. Viết bài:
d. Đọc và sửa chữa:
2. Cách tổ chức và triển khai luận điểm
a. Bài tập (sgk-t81)
 Văn bản: "Quê hương trong tình thương nỗi nhớ" 
b. Tìm hiểu
- Phần thân bài “Nhà thơ thành thực của Tế Hanh".
- Nhận xét, đánh giá của người viết 
- Phần thân bài được liên kết với phần mở bài bằng các luận điểm, luận cứ có tác dụng cụ thể hoá cho nhận xét khái quát ở phần thân bài, liên kết với phần kết bài bằng những kết luận mang tính chất qui nạp về giá trị và sức sống của bài thơ.
- VB có tính thuyết phục và có sức hấp dẫn vì tác giả lập luận chặt chẽ, dẫn chứng xác đáng. Điều đó chứng tỏ người viết đã cảm thụ bài thơ khá sâu sắc, tinh tế.
- Muốn viết bài NL về một đoạn thơ, bài thơ thì nhất thiết phải đọc, cảm nhận và suy nghĩ về đoạn thơ, bài thơ ấy. Cảm nhận càng sâu sắc thì bài viết càng có tính thuyết phục và hấp dẫn người đọc .
III. Ghi nhớ
 - Bố cục của bài văn nghị luận về đoạn thơ, bài thơ
- Những điểm cần lưu ý
IV/ Luyện tập (bt sgk-t84)
 Phân tích khổ thơ đầu bài Sang thu của Hữu Thỉnh.
1. Nhận diện dạng đề: đề có mệnh lệnh
- Từ “Phân tích”: Yêu cầu nghiêng về phương pháp nghị luận.
- Giới hạn của đề: phân tích khổ đầu bài thơ sang thu
- Phép lập luận trong bài thơ: phân tích và chứng minh.
2. Lập dàn bài
* Mở bài: Giới thiệu bài thơ sang thu và nhận xét khái quát về bài thơ.
* Thân bài
- Khung cảnh thiên nhiên làng quê Việt Nam
+ Hương ổi
+ Gió se
+ Sương chùng chình
- Biện pháp nghệ thuật sử dụng trong đoạn thơ
+ sử dụng sáng tạo từ ngữ ( bỗng, phả, hình như)
+ sử dụng biện pháp nhân hóa.
* Kết bài
 Giá trị của đoạn thơ trong văn bản và ý nghĩa của nó đối với mọi người.
4. Củng cố( 1’)
 Gv hệ thống lại bài theo nội dung học tập trên lớp
5. Hướng dẫn học tập( 1’)
- Học sinh về nhà học bài nắm chắc nội dung cách làm bài văn nghị luận về đoạn thơ bài thơ
- Hoàn thành bài văn nghị luận theo dàn bài trên
- Chuẩn bị bài: Mây và sóng
( Đọc và trả lời các câu hỏi sgk)