Giáo án môn Ngữ văn khối 9 - Bài 27: Những ngôi sao xa xôi (Trích ) (Lê Minh Khuê)

Ngày soạn:4/4/2010 
Ngày dạy: 5/4/2010
 	 Bài 27. Những ngôi sao xa xôi (Trích )
 	( Lê Minh Khuê )
Tiết 142-143: Đọc - Hiểu văn bản
A. Mục tiêu cần đạt: 
1. Kiến thức.
- Giúp học sinh cảm nhận được tâm hồn trong sáng, tính cách dũng cảm, hồn nhiên trong cuộc sống chiến đấu nhiều gian khổ, hi sinh nhưng vẫn lạc quan của các nhân vật nữ thanh niên xung phong trong truyện.
-Thấy được nét đặc sắc trong cách miêu tả nhân vật ( đặc biệt là miêu tả tâm lí, ngôn ngữ) và nghệ thuật kể chuyện của tác giả.
2. Kĩ năng.
- Rèn luyện kĩ năng phân tích tác phẩm truyện ( Cốt truyện, nhân vật, nghệ thuật trần thuật )
3. Thái độ.
- Bồi đắp thêm tình cảm trân trọng những hi sinh, cống hiến của các nữ thanh niên xung phong nói riêng và những chiến sĩ đã hi sinh cho nền độc lập của Tổ Quốc nói chung.
B. Chuẩn bị:
- Giáo viên: Nghiên cứu tác phẩm, chuẩn bị nội dung lên lớp.
- Học sinh: Đọc bài trả lời các câu hỏi sách giáo khoa và gợi ý của giáo viên.
C. Tổ chức các hoạt động..
1: Kiểm tra sự chuẩn bị của học sinh. ( 6’) 
? Tóm tắt truyện ngắn Bến quê ? ý nghĩa triết lý của tác phẩm là gì? Qua việc tìm hiểu tác phẩm em rút ra được bài học gì cho bản thân?
2:Tiến trình dạy học:
 * Giới thiệu bài: ( 1’)
Đường Trường Sơn và những cô gái thanh niên xung phong, những anh bộ đội lái xe đã trở thành đề tài của nhiều tác phẩm thơ, truyện, ca khúc trong thời kì kháng chiến chống Mĩ. Trong số đó, tiêu biểu có thể kể đến những bài thơ của Phạm Tiến Duật, Lâm Thị Mĩ Dạ, truyện ngắn Mảnh trăng cuối rừng của Nguyễn Minh Châu Những ngôi sao xa xôi của Lê Minh Khuê... ở Những ngôi sao xa xôi Lê Minh Khuê đã gặp gỡ các tác giả khác về đề tài nhưng cũng có nét đặc sắc riêng. Vậy nét riêng biệt đó là gì chúng ta cùng tìm hiểu tác phẩm.
* Bài mới. ( 82’)
Hoạt động của
giáo viên
Hoạt động 
của h/s
Nội dung cần đạt
GV yêu cầu học sinh đọc chú thích dấu * sách giáo khoa .
 ? Trình bày những hiểu biết của em về tác giả Lê Minh Khuê ?
? Trình bày những hiểu biết của em về tác phẩm?
GV nêu yêu cầu đọc - kể.
-Giọng đọc tâm tình phân biệt lời kể và lời đối thoại giữa các nhân vật.
GV đọc, yêu cầu học sinh đọc.
? Kể tóm tắt truyện?
GV kể lại chuyện
? Em có nhận xét gì về cốt truyện ?
? Truyện được trần thuật từ nhân vật nào? Việc chọn vai kể như vậy có tác dụng gì trong việc thể hiện nội dung truyện ?
? Giải thích nghĩa của các từ Cao điểm, Trọng điểm, Cao xạ, mủng...?
? Truyện có bố cục mấy phần ?
GV định hướng cách tiếp xúc văn bản . Dựa vào phần cấu trúc của văn bản để tìm hiểu cuộc sống của các nữ thanh niên xung phong, tâm hồn của họ.
GV yêu cầu h/s theo dõi vào phần: từ đầu đến trực máy điện thoại trong hang.
? Qua phần đọc và chuẩn bị bài ở nhà em hãy cho biết hoàn cảnh sống của ba nữ thanh niên được giới thiệu như thế nào?
? Cao điểm, vùng trọng điểm được hiểu như thế nào?
?Qua cách miêu tả đó em hình dung được cuộc sống của họ ra sao?
? Công việc của họ được giới thiệu như thế nào?
? Với những câu văn miêu tả trên ta cảm nhận gì về công việc của ba nữ thanh niên xung phong?
? Nhận thức của các cô gái trước công việc đặc biệt đó?
? Với tính chất công việc đó ta thấy ở những cô gái này hiện lên vẻ đẹp phẩm chất nào?
? Miêu tả hoàn cảnh sống và công việc của ba cô gái thanh niên xung phong tác giả đã sử dụng những h/ả và câu văn như thế nào?
? Các biện pháp nghệ thuật trên có tác dụng gì?
GV bình chuyển ý
Khái quát nội dung tiết 1
GV khái quát nội dung tiết 1.
GV định hướng h/s theo dõi đoạn văn bản từ Bây giờ là buổi trữa đến hết.
? Đọc truyện em hình dung được nhân vật tôi ( Phương Định ) hiện lên như thế nào?
? Vẻ đẹp của Phương Định được miêu tả như thế nào?
? Em cảm nhận gì về vẻ đẹp đó?
? Tuy sống nơi chiến trường bom đạn nhưng Phương Định rất mê hát điều đó cho thấy nét phẩm chất gì ở cô gái này?
? Trong khi thực hiện nhiệm vụ Phương Định luôn luôn suy nghĩ điều gì?
? Những suy nghĩa của Phương Định cho thấy nét đẹp nào ở nhân vật này?
GV đọc đoạn văn miêu tả việc Phương Định đi phá bom.
Quả bom nằm lạnh lùng... ẩn nấp của mình (Tr 117)
? Diễn biến tâm lí của Phương Định được miêu tả như thế nào? 
? Cách miêu tả đó giúp ta hình dung được tâm lí của nhân vật như thế nào?
? Em có nhận xét gì về cách miêu tả diễn biến tâm lí nhân vật của tác giả?
GV: Chỉ có người trong cuộc mới miêu tả chính xác và tỉ mỉ cảm diễn biến tâm lí đó.
? Đối với đồng đội tình cảm của Phương Định giành cho họ là gì? Em hãy chứng minh?
? Qua tìm hiểu nhân vật Phương Định em cảm nhận được nét đẹp nào trong tâm hồn cô?
? Ngoài nhân vật Phương Định hai cô gái Nho và Thao , anh đại đội trưởng được giới thiệu như thế nào?
? Em có suy nghĩ như thế nào về các nhân vật đó?
? Qua tìm hiểu các nhân vật trong đoạn trích em cảm nhận được vẻ đẹp tính cách nào của 3 cô gái?
?Điều gì đã khiến cho hình ảnh các nhân vật hiện lên đẹp đẽ, sinh động như vậy?
? Qua truyện em hình dung được những nét đẹp nào ở thế hệ trẻ Việt Nam thời chống Mỹ?
GV khái quát chuyển ý.
? Điểm lại những thành công về nghệ thuật của truyện?
? Cảm nhận về các nhân vật và thế hệ trẻ thời chống Mĩ?
GV yêu cầu học sinh đọc ghi nhớ SGK/122
GV đọc một số bài thơ cùng đề tài.
? Em hãy cảm nhận về thế hệ thanh niên trong cuộc kháng chiến chống Mĩ ở các bài thơ vừa nghe?
-Đọc
-Trình bày
-Độc lập
-Đọc
-Kể
-Nghe
-Nhận xét
-Phát hiện
- Giải thích 
- Trình bày
- Phát hiện
-Phát hiện
-Giải thích
-Hình dung
-Phát hiện
-Cảm nhận
-Suy luận
-Cảm nhận
-Phát hiện
-Khái quát
-Nghe, ghi
I. Đọc tiếp xúc văn bản.
1. Tác giả, tác phẩm.
-Lê Minh Khuê sinh năm 1949, quê ở huyện Tĩnh Gia, tỉnh Thanh Hóa. Từ một cô gái thanh niên xung phong trở thành nhà văn.
-Là cây bút nữ chuyên viết về truyện ngắn với những trang viết miêu tả tâm lí phụ nữ rất tinh tế.
-Truyện ngắn Những ngôi sao xa xôi là một trong những truyện ngắn đầu tiên của tác giả, truyện được viết vào năm 1971 lúc cuộc kháng chíên chống Mĩ đang vào giai đoạn quyết liệt.
-Văn bản trích đã lược bỏ một số đoạn.
2.Đọc - kể.
- Ba nữ thanh niên xung phong làm thành một tổ trinh sát mặt đường tại một trọng điểm trên tuyến đường Trường Sơn. Họ gồm có hai cô gái rất trẻ là Định và Nho, còn tổ trưởng là chị Thao lớn tuổi hơn một chút. Nhiệm vụ của họ là quan sát địch ném bom, đo khối lượng đấtđã phải san lấp do bom địch gây ra, đánh dấu vị trí các trái bom chưa nổ và và phá bom. Công việc của họ hết sức vất vả nguy hiểm vì thường xuyên phải chạy trên cao điểm giữa ban ngày và maý bay địch có thể ập đến bất cứ lúc nào. Đặc biệt, họ phải bình tĩnh đối mặt với thần chết trong mỗi lần phá bọm - mã công việc này diễn ra hàng ngày, thậm chí mấy lần trong một ngày. Họ ở trong một cái hang, dưới chân cao điểm, tách xa đơn vị. Cuộc sống của 3 cô gái nơi trọng điểm tuy nguy hiểm, vất vả nhưng họ vẫn hồn nhiên, họ vẫn có niềm vui của tuổi trẻ, họ yêu thương găn bó với nhau trong tình đồng đội, dù mỗi người một cá tính. Phương Định người kể chuyện cũng là nhân vật chính, là một cô gái giàu cảm xúc, hay mơ mộng, hồn nhiên và luôn nhớ về những kỉ niệm của tuổi thiếu nữ, với gia đình với thành phố thân yêu của mình...
- Cốt truyện đơn giản, truyện được kể theo dòng ý nghĩ của nhân vật kể truyện, chi tiết quá khứ đan xen hiện thực.
- Truyện được trần thuật từ nhân vật Phương Định , kể theo ngôi thứ nhất, Việc chọn vai kể như vậy đã miêu tả sâu sắc nội tâm của nhân vật, dựng lại chân thật cuộc sống của các nữ thanh niên xung phong trên tuyến đường Trường Sơn.
3.Từ khó.
SGK/121
4.Cấu trúc văn bản.
-Bố cục: 3 phần
+ Phần 1: Từ đầu đến ngôi sao trên mũ Phương Định kể về công việc và cuộc sống của bản thân và tổ 3 cô trinh sát mặt đường.
+ Phần 2: tiếp đến bấy giờ là buổi trưa...Chị Thao bảo một lần phá bom, Nho bị thương, hai chị em săn sóc và lo lắng.
+Phần 3: còn lại - Niềm vui của ba chị em trước trận mưa đã đột ngột.
II. Đọc - Hiểu văn bản.
1.Hoàn cảnh sống và chiến đấu của ba cô gái thanh niên xung phong.
-Họ ở trên một cao điểm, giữa một vùng trọng điểm trên tuyến đường Trường Sơn.
->Hoàn cảnh sống của họ đặc biệt và có phần nguy hiểm.
- Họ phải chạy lên cao điểm giữa ban ngày phơi mình ra giữa vùng trọng điểm đánh phá của máy bay địch khi có bom nổ thì chạy lên, đo khối lượng đất lập vào hố bom, đếm bom chưa nổ và nếu cần thì phá bom. Sau đó báo về đơn vị biết để lấp hố bom thông đường...
-> Công việc đặc biệt nguy hiểm, luôn phải mạo hiểm với cái chết, căng thẳng thần kinh.
-Với họ công việc đó là thường ngày, họ tin vào kết quả của công việc.
-> Họ là những người con gái dũng cảm, bình tĩnh, tự tin và mạo hiểm, có tinh thần trách nhiệm trong công việc.
-Hình ảnh so sánh, câu văn ngắn nối nhau liên tiếp, lời văn giản dị
-> Tái hiện không khí chiến đấu ở cao điểm trên tuyến đường Trường Sơn thời đánh Mĩ.
-Làm nổi bật không khí khốc liệt của cuộc chiến tranh.
-Nghe
-Đọc
-Hình dung
-Phát hiện 
-Cảm nhận
-Nhận xét
-Phát hiện
-Lí giải
-Phát hiện
-Hình dung 
-Nhận xét
-Nghe
-Chứng minh
-Khái quát
-Phát hiện
-Suy nghĩ
-Cảm nhận khái quát
-Suy luận
-Hình dung
-Khái quát
-Cảm nhận
- Đọc 
- Nghe
- Bộc lộ
2. Vẻ đẹp trong tâm hồn của ba cô gái.
- Phương Định là cô gái Hà Nội đi thanh niên xung phong. Là cô gái trẻ, đẹp.
- Cô có hai bím tóc dày, tương đối mềm, cổ cao ba ngấn, đôi mắt nhìn xa xăm...
-> Vẻ đẹp hấp dẫn của cô gái thị thành, và nhạy cảm.
-Phương Định hồn nhiên, vô tư, pha chút tinh nghịch, mơ mộng và rất nhạy cảm.
-Tôi đến gần quả bom. Cảm thấy có ánh mắt các chiến sĩ dõi theo.., tôi không sợ nữa
-> Tình đồng đội đã tiếp thêm lòng dũng cảm cho người chiến sĩ trẻ này.
- Tôi dùng xẻng đào dưới đất..lạnh gai người, tôi rùng mình...
-Hồi hộp lo lắng, căng thẳng vẫn nghĩ đến cái chết nhưng mờ nhạt không cụ thể.
-> Tác giả miêu tả diễn biến tâm, lí tỉ mỉ chân thực đến từng chi tiết, từng cảm giác, ý nghĩ.
-Phương Định yêu thương chăm sóc đồng đội khi bị thương Tối rửa bông băng cho Nho, pha sữa cho bạn, hát cho bạn nghe ...
=> Phương Định là cô gái có tâm hồn phong phú, trong sáng, vô tư, có tình thương yêu đồng đội sâu sắc, nhưng rất nhạy cảm.
-Thao là người lớn tuổi hơn, chăm chép bài hát. Thương yêu đồng đội, bình tĩnh trước hiểm nguy....
-Nho thích thêu thùa. Anh đại đội trưởng lịch lãm...
-> Thao có vẻ đẹp của người từng trải và rất nữ tính và cũng rất dũng cảm.
-Nho hồn nhiên vô tư, dũng cảm
-Anh đại đội trưởng lịch lãm...
=>Họ đều trẻ, có tinh thần trách nhiệm trong công việc, có lòng dũng cảm không sợ hi sinh, tình đồng đội gắn bó, dễ xúc động nhiều mộng mơ. Họ thích làm đẹp ngay cả trong hoàn cảnh chiến trường và đặc biệt họ rất hồn nhiên coi thường cái chết... 
-> Tác giả thành công ở nghệ thuật miêu tả diễn biến tâm lí nhân vật.
-Thế hệ trẻ Việt Nam thời chống Mĩ hồn nhiên , dũng cảm, có tinh thần đồng đội, dám hi sinh, có học vấn.
III. Tổng kết.
* Nghệ thuật:
-Truyện thành công ở phương thức trần thuật ngôi thứ nhất, xây dựng nhân vật qua miêu tả tâm lí của nhân vật.
-Ngôn ngữ giọng điệu trần thuật phù hợp với nhân vật kể chuyện, câu văn ngắn nhịp nhanh, h/ả so sánh được sử dụng nhiều...
* Nội dung:
- Họ đều trẻ, có tinh thần trách nhiệm trong công việc, có lòng dũng cảm không sợ hi sinh, tình đồng đội gắn bó, dễ xúc động nhiều mộng mơ. 
*Ghi nhớ: SGK/ 122
IV.Luyện tập.
Tìm đọc một sô bài thơ , đoạn thơ hay viết về thế hệ trẻ Việt Nam thời chống Mĩ.
Bài: Cô gái mở đường, Bài thơ về tiểu đội không kính,Khoảng trời và hố bom...
* Đánh giá:
D: Hướng dẫn hoạt động nối tiếp. ( 1’)
- Về nhà tóm tắt truyện, phân tích nhân vật Trương Định
- Tập phân tích nhân vật và toàn bộ truyện ngắn ( phần trích ).