Giáo án môn Ngữ văn khối 9 - Chuẩn bị hành trang vào thế kỉ mới - Vũ Khoan

NGAY SOAN :
02
01
2011
TUAN :
22
NGAY DAY :
04
01
2011
TIET :
101
	CHUẨN BỊ HÀNH TRANG VÀO THẾ KỈ MỚI
	- Vũ Khoan - 
I. Mục tiêu cần đạt : Giúp HS :
Nhận thức được những điểm mạnh, điểm yếu trong tính cách và thói quen của con người Việt Nam, yêu cầu gấp rút phải khắc phục điểm yếu, hình thành những đức tính và thói quen tốt khi đất nước đi vào công nghiệp hoá, hiện đại hoá trong thế kỉ mới . Nắm được trình tự lập luận và nghệ thuật nghị luận của tác giả.
Rèn luyện kĩ năng phân tích văn bản nghị luận.
Bồi dưỡng ý thức luôn rèn luyện các đức tính và thói quen tốt để trở thành công dân có ích cho xã hội.
II. Chuẩn bị :
GV : Phương án tổ chức lớp : thảo luận nhóm
HS : Đọc kĩ văn bản và phần chú thích ; soạn bài.
III. Tiến trình tiết dạy :
Ổn định lớp (1’)
Kiểm tra bài cũ (4’) :
 a) Câu hỏi :
(1) Trong văn bản “Tiếng nói của văn nghệ”, Nguyễn Đình Thi đã nêu những vai trò gì của văn nghệ đối với đời sống con người ?
(2) Em có nhận xét gì về nghệ thuật nghị luận của văn bản này ?
 b) Đáp án :
(1) Vai trò của văn nghệ đối với con người :
- Mở rộng tầm mắt theo không gian ; giúp con người ngảnh lại nhìn, suy ngẫm về quá khứ và vươn lên để nghĩ về tương lai.
- Văn nghệ giúp cho chúng ta được sống đầy đủ hơn, phong phú hơn với cuộc đời và với chính mình.
- Văn nghệ góp phần làm tươi mát sinh hoạt khắc khổ hằng ngày, giữ cho “đời cứ tươi” ; giúp cho con người ta vui lên, biết rung cảm và ước mơ 
 (2) Về nghệ thuật : 
+ Bố cục của tiểu luận : chặt chẽ, hợp lí, cách dẫn dắt tự nhiên.
+ Cách viết giàu hình ảnh, có nhiều dẫn chứng về thơ văn, về đời sống thực tế để khẳng định thuyết phục các ý kiến, nhận định, để tăng sức hấp dẫn cho tác phẩm.
+ Giọng văn toát lên lòng chân thành, niềm say sưa, đặc biệt nhiệt hứng dâng cao ở phần cuối.
Bài mới :
- Lâu nay, khi nói tới phẩm chất con người VN, chúng ta thường nhấn mạnh những nét tốt đẹp như lòng yêu nước, tinh thần cộng đồng, đức tính cần cù, dững cảm, trí thông minh. Những phẩm chất ấy đã được kiểm nghiệm trong thực tế lịch sử, đặc biệt là trong các cuộc đấu tranh giữ nước. Nhưng như mọi dân tộc, con người VN bên cạnh những mặt mạnh cũng có không ít những điểm yếu. Nhận thức được những điểm mạnh, đặc biệt là nhìn rõ những điểm yếu của mình là điều hết sức cần thiết để một dân tộc, một đất nước tiến lên phía trước, vượt qua những trở ngại, thách thức ở mỗi chặng đường lịch sử.
- Hiện nay, dân tộc ta đang đứng trước những yêu cầu và nhiệm vụ to lớn đưa đất nước đi vào công nghiệp hoá, hiện đại hoá, vượt qua trình trạng chậm phát triển, nghèo nàn, lạc hậu để trở thành một nước công nghiệp vào thời điểm 2020. Bước vào thế kỉ mới, với chúng ta cũng là bước vào một hành trình đầy triển vọng tốt đẹp ở phía trước, nhưng cũng đầy khó khăn thử thách, đòi hỏi các thế hệ, đặc biệt là thế hệ trẻ phải vươn lên mạnh mẽ, thực sự đổi mới để đáp ứng được yêu cầu của thời đại. Bài viết “Chuẩn bị hành trang” của Phó thủ tướng Vũ Khoan trong dịp mở đầu thế kỉ mới đã nêu ra chính xác và rất kịp thời những vấn đề trên, nhằm hướng tới thế hệ trẻ – bởi họ chính là lực lượng quyết định thành công của công cuộc xây dựng đất nước trong thế kỷ mới.
Giới thiệu sơ lược về Vũ Khoan ( theo chú thích dấu (¶)).
Hoạt động của GV
Hoạt động của HS
Nội dung kt
Hđ 1 : Hd HS đọc, tìm hiểu chung vb 
* GV hướng dẫn đọc ( giọng trầm tĩnh, khách quan ) -> GV đọc mẫu một đoạn -> Gọi HS đọc nối -> Góp ý cách đọc của HS.
* Cho HS nêu những từ ngữ mà các em chưa rõ nghĩa trong vb -> Gv giải thích
-H: Phương thức biểu đạt chính của vb này là gì ?
-H: Tác giả viết bài văn này trong thời điểm nào của lịch sử ? 
-H (*) Bài viết đã nêu vấn đề gì ? Ý nghĩa thời sự và ý nghĩa lâu dài của vấn đề ấy ntn ?
-H: Những yêu cầu, nhiệm vụ hết sức to lớn và cấp bách đang đặt ra cho đất nước ta, cho thế hệ trẻ hiện nay là gì ?
* Thuyết giảng : 
- Thời điểm mà tác giả viết bài văn này là vào đầu năm 2001, khi đất nước ta cùng toàn thế giới bước vào năm đầu tiên của thế kỉ mới. Thông thường sau một thời gian dài, chuẩn bị bước vào một chặng đường mới, 
Hđ 1 : Đọc và tìm hiểu chung vb .
* Lưu ý cách đọc -> Đọc vb.
* Nêu những từ ngữ khó -> Lưu ý nghĩa.
* Nghị luận.
* Tìm hiểu, suy luận -> Trả lời :
- Thời điểm ls : đầu năm 2001, khi đất nước ta cùng toàn thế giới bước vào năm đầu tiên của thế kỉ mới. 
- Đề tài bàn luận : Chuẩn bị hành trang vào thế kỉ mới. 
- Ý nghĩa của vấn đề bàn luận : Tác động lớn đến người đọc, để người VN khắc phục những nhược điểm, hình thành những thói quen tốt, làm cho đất nước trở thành một nước công nghiệm, hiện đại.
- Yêu cầu, nhiệm đặt ra cho đất nước ta, cho thế hệ trẻ hiện nay : Chuẩn bị con người, “Lớp trẻ VN cần nhận ra những cái mạnh, cái yếu của con người VN để rèn những thói quen tốt khi bước vào nền kinh tế mới”. 
I. Đọc và tìm hiểu chung vb :
người ta có nhu cầu nhìn lại, kiểm điểm lại mình trên chặng đường đã qua và chuẩn bị hành trang đi tiếp chặng đường mới. Thời điểm chuyển giao thời gian ở đây lại đặc biệt có ý nghĩa, đó là sự chuyển gia hai thế kỉ. Riêng đối với dân tộc ta, thời điểm này lại càng có ý nghĩa quan trọng : Công cuộc đổi mới bắt đầu từ cuối thế kỉ trước đã đạt được những thành quả bước đầu và chúng ta tiến sang thế kỉ mới với mục tiêu phấn đấu rất cao, giải quyết nhiệm vụ cơ bản là trở thành một nước công nghiệm vào năm 2020. Vì vậy, bài viết của tác giả có ý nghĩa rất kịp thời.
- Đề tài mà tác giả bàn luận ở đây được nêu rõ trong nhan đề : Chuẩn bị hành trang vào thế kỉ mới. Luận điểm cơ bản cũng được nêu lên ngay trong câu đầu : “Lớp trẻ VN cần nhận ra những cái mạnh, cái yếu của con người VN để rèn những thói quen tốt khi bước vào nền kinh tế mới”. Vấn đề ấy không chỉ có ý nghĩa thời sự trong thời điểm chuyển giao thế kỉ mà còn có ý nghĩa lâu dài đối với cả quá trình đi lên của đất nước. Bởi vì, nhận rõ điểm mạnh, điểm yếu, phát huy điểm mạnh và khắc phục điểm yếu là điều kiện hết sức cần thiết để phát triển, nếu không muốn tục hậu, đối với mỗi người và mọi dân tộc. Điều đó lại càng cần thiết đối với dân tộc ta khi thực sự đi vào công cuộc xây dựng, phát triển trong xu thế hội nhập, trong nền kinh tế có xu hướng toàn cầu hoá hiện nay.
Hđ 2 : Hd HS phân tích chi tiết vb :
-H: Bố cục của vb ?
-H: Trong phần MB, tác giả đã nêu lên vấn đề gì ?
-H: Trong đoạn văn “Những hành trang ấy -> càng nổi trội” tác giả đã nêu luận cứ gì và dùng luận những lí lẽ nào để xác minh cho luận cứ này ?
* HS trả lời -> GV góp ý, chốt.
-H: Trong vb, tác giả đã phát hoạ bối cảnh thế giới hiện nay ntn ? Em hãy nêu một vài ví dụ tiêu biểu để chứng minh cho điều đó.
-H: Theo phó thủ tướng VK, hiện nay chúng ta phải tập trung cao cho việc giải quyết những nhiệm vụ gì ?
-H: Cũng theo tác giả, những điểm mạnh, điểm yếu nào của người VN cần được nhận rõ khi bước vào nền kinh tế mới trong thế kỉ mới ?
* HS trả lời -> Gv góp ý, thuyết giảng và lấy vd để chứng minh
-H ( HS thảo luận nhóm ) Em có nhận xét gì về cách lập luận của tác giả khi phân tích những ưu và nhược điểm của con người VN ?
-H: Thái độ của tác giả ntn khi nêu những điểm mạnh, điểm yếu của người VN ?
* Gv nhận xét -> Thuyết giảng : Lâu nay, khi nói tới tính cách dân tộc và phẩm chất con người VN nhiều người chỉ thiên về khẳng định những cái hay, cái tốt, cái mạnh. Điều này không phải không có cơ sở và cũng là cần thiết, nhất là khi chúng ta cần phát huy sức mạnh dân tộc trong cuộc chiến đấu chống xâm lược, giành độc lập và thống nhất Tổ quốc. Nhưng mặt khác, nếu chỉ nói một phía những ưu điểm, chổ mạnh mà bỏ qua những hạn chế, nhược điểm sẽ dẫn đến trình trạng hiểu không đúng về dân tộc mình, ngộ nhận, tự đề cao quá mức, dẫn đến tâm lí thoả mãn, không học người khác. Tâm lí ấy có hại và cản trở sự vươn lên phát triển của đất nước, nhất là trong bố cảnh thế giới hiện nay. Lòng yêu nước, tinh thần dân tộc đòi hỏi mọi người phải hiểu rõ cả điểm mạnh và điểm yếu của dân tộc, có sự thôi thúc vươn lên, vứt bỏ những cái yếu kém, vượt qua những hạn chế để sánh vai với những nước phát triển, văn minh, tiến bộ. Thái độ của tác giả là tôn trọng sự thật, nhìn nhận vấn đề một cách khách quan, toàn diện, không thiên lệch về một phía, khẳng định và trân trọng những phẩm chất tốt đẹp, đồng thời cũng thẳng thẳn chỉ ra những mặt yếu kém, không rơi vào sự đề cao quá mức hay tự ti, miệt thị dân tộc.
-H: Trong phần KB tác giả nêu lên nhiệm vụ gì mà chúng ta cần phải thực hiện ?
-H: Em có nhận xét về đặc điểm ngôn ngữ của văn bản ?
* GV : Bài viết đề cập đến một vấn đề quan trọng trong đời sống dân tộc trước một thời điểm lịch sử, nhưng tác giả không dùng cách nói trang trọng, cũng không dùng nhiều tri thức uyên bác, sách vở. Ngôn ngữ của bài là ngôn ngữ báo chí, gắn với đời sống, dùng cách nói giản dị, trực tiếp, dễ hiểu. Một trong những biện pháp để tạo sắc thái ngôn ngữ ấy là việc sử dụng khá nhiều thành ngữ, tục ngữ. Cách nói của thành ngữ, tục ngữ vừa sinh động, cụ thể, lại vừa ý vị, sâu sắc mà ngắn gọn.
Hđ 2 : Phân tích vb.
* Xác định bố cục -> Trả lời.
* Khái quát ý chính của phần MB -> Nêu
* Phát hiện, khái quát -> Trả lời.
- Luận cứ : Chuẩn bị hành trang vào thế kỉ mới thì quan trọng nhất là sự chuẩn bị bản thân con người :
- Lí lẽ :
 + Từ cổ chí kim, bao giờ con người cũng là động lực phát triển của lịch sử.
 + Trong thời nền kt tri thức phát triển mạnh mẽ thì vai trò của con người lại càng nổi trội.
* Quan sát đoạn văn “Cần chuẩn bị -> chắc sẽ sâu rộng hơn nhiều” -> Khái quát ý chính, lấy ví dụ chứng minh.
* Phát hiện -> Khái quát -> Nêu.
* Phát hiện -> Liệt kê -> Trả lời.
* Thảo luận nhóm -> Trình bày : 
- Không chia thành 2 ý rõ rệt : điểm mạnh và điểm yếu, mà cách lập luận là nêu từng điểm mạnh và đi liền với nó là điểm yếu. Cách nhìn như vậy là thấy đáo và hợp lí, không tĩnh tại : trong cái mạnh lại có thể chứa cái yếu, nếu xem xét từ một yêu cầu nào đó. 
- Điểm mạnh, điểm yếu luôn được đối chiếu với yêu cầu xây dựng và phát triển đất nước hiện nay, chứ không phải chỉ nhìn trong lịch sử.
* Suy luận -> Phát biểu : Thái độ của tác giả là tôn trọng sự thật, nhìn nhận vấn đề một cách khách quan, toàn diện, không thiên lệch về một phía, khẳng định và trân trọng những phẩm chất tốt đẹp, đồng thời cũng thẳng thẳn chỉ ra những mặt yếu kém, không rơi vào sự đề cao quá mức hay tự ti, miệt thị dân tộc.
* Phát hiện, khái quát -> Nêu.
* Nhận xét về đặc điểm ngôn ngữ của vb.
II. Phân tích :
 1. Dàn ý của văn bản :
 (a) MB ( Từ đầu đến thiên niên kỉ mới ) : Nêu nhiệm vụ đặt ra cho thế hệ trẻ và việc chuẩn bị hành trang của mọi người hiện nay để bước vào thế kỉ mới, thiên niên kỉ mới.
 (b) TB ( Trong những hành trang ấy -> thường đố kị nhau ) : 
* Chuẩn bị hành trang vào thế kỉ mới thì quan trọng nhất là sự chuẩn bị bản thân con người :
* Bối cảnh thế giới hiện nay và những mục tiêu, nhiệm vụ nặng nề của đất nước :
 - Khoa học công nghệ phát triển nhanh ; sự giao thoa, hội nhập giữa các nền kinh tế ngày càng sâu rộng.
 - Nước ta phải đồng thời giải quyết ba nhiệm vụ : thoát khỏi trình trạng nghèo nàn lạc hậu của nền kinh tế nông nghiệp ; đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá ; tiếp cận ngay với nền kinh tế tri thức.
* Những điểm mạnh, điểm yếu trong tính cách, thói quen của con người VN : 
 - Thông minh, nhạy bén với cái mới nhưng thiếu kiến thức cơ bản, kém khả năng thực hành.
 - Cần cù, sáng tạo nhưng thiếu đức tính tỉ mỉ, không coi trọng nghiêm ngặt quy trình công nghệ, chưa quen với cường độ khẩn trương.
 - Có tinh thần đoàn kết, đùm bọc, nhất là trong công cuộc chiến đấu chống ngoậi xâm, nhưng thường đó kị nhau trong làm ăn và trong cuộc sống thường ngày.
 - Bản tính thích ứng nhanh, nhưng lại có nhiều hạn chế trong thói quen và nếp nghĩ, kì thị kinh danh, quen với bao cấp, thói sùng ngoại hoặc bài ngoại quá mức, thói “không vặt”, ít giữ chữ “tín”.
 (c) KB ( phần còn lại ) : Bước vào thế kỉ mới, mỗi người VN, đặc biệt là thế hệ trẻ cần phát huy điểm mạnh, khắc phục những điểm yếu, rèn cho mình những thói quen tốt ngay từ những việc nhỏ để đáp ứng nhiệm vụ đưa đất nước đất vào công nghiệp hoá, hiện đại hoá.
2. Đặc điểm ngôn ngữ của văn bản :
- Ngôn ngữ của bài là ngôn ngữ báo chí, gắn với đời sống, dùng cách nói giản dị, trực tiếp, dễ hiểu. 
- Sử dụng nhiều thành ngữ, tục ngữ làm cho sự diễn đạt vừa sinh động, cụ thể, lại vừa ý vị, sâu sắc mà ngắn gọn.
Hđ 3 : Hd HS tổng kết bài 
* GV gọi HS khá giỏi khái quát nội dung cơ bản của vb -> Gv nhận xét, chốt.
-H: Những đặc sắc về mặt nghệ thuật của vb là gì ?
- H: Qua vb này, em thấy mình cần phát huy những điểm mạnh và khắc phục những điểm yếu nào của bản thân ? Cần phải xây dựng những thói quen tốt nào ?
Hđ 2 : Tổng kết
* Khái quát nội dung tư tưởng của toàn vb.
* Khái quát -> Nêu.
* Phát biểu ý kiến cá nhân.
III. Tổng kết :
- Chuẩn bị hành trang bước vào thế kỉ mới, thế hệ trẻ VN cần nhìn rõ điểm mạnh và điểm yếu của con người VN, rèn luyện cho mình những đức tính và thói quen tốt.
- Điểm mạnh của con người VN là thông minh, nhạy bén với cái mới, cần cù sáng tạo, rất đoàn kết đùm bọc nhau trong thời kì chống ngoại xâm. Bên cạnh đó cũng có nhiều điểm yếu cần khắc phục : thiếu kiến thức cơ bản, kém khả năng thực hành, thiếu đức tính tỉ mỉ, không coi trọng nghiêm ngặt qyu trình công nghệ, thiếu tính cộng đồng trong làm ăn.
- Để đưa một đất nước đi lên, chúng ta cần phát huy những điểm mạnh, khắc phục những điểm yếu, hình thành những thói quen tốt ngay từ những việc nhỏ.
Hđ 4 : Dặn dò :
Nắm nội dung kiến thức của bài học.
Thực hiện theo những lời đề nghị, kêu gọi của phó thủ tường Vũ Khoan.
Tìm hiểu bài “Các thành phần biệt lập” ( tiếp theo ) , cụ thể :
 + Trả lời các câu hỏi trong mục I – II 
 + Tìm hiểu chức năng của thành phần gọi – đáp, thành phần phụ chú trong phần Ghi nhớ.