Giáo án môn Ngữ văn khối 9 năm 2014 - Tiết 22, 23: Hoàng lê nhất thống chí

Ngày soạn: 11/9/2014 
Ngày giảng: 9A: / /2014
	 9B: / /2014
Tiết 22
HOÀNG LÊ NHẤT THỐNG CHÍ
Hồi thứ mười bốn
Ngô gia văn phái
A.Mục tiêu cần đạt 
1. Kiến thức
- Những hiểu biết chung về nhóm tác giả thuộc Ngô gia văn phái, về phong trào Tây Sơn và người anh hùng dân tộc Quang Trung- Nguyễn Huệ.
- Nhân vật, sự kiện, cốt truyện trong tác phẩm viết theo thể lọai tiểu thuyết chương hồi.
- Một trang sử oanh liệt của dân tộc ta: Quang Trung đại phá 20 vạn quân Thanh, đánh đuổi giặc xâm lược ra khỏi bờ cõi.
2. Kĩ năng
- Cảm nhận sức trỗi dậy kì diệu của tinh thần dân tộc, cảm quan hiện thực nhạy bén, cảm hứng yêu nước của tác giả trước những sự kiện lịch sử trọng đại của dân tộc.
- Liên hệ những nhân vật, sự kiện trong đoạn trích với những văn bản liên quan.
3. Thái độ
- GD lòng kính trọng, biết ơn với những vị anh hùng dân tộc và am hiểu kiến thức lịch sử văn hóa.
B. Chuẩn bị của giáo viên và học sinh
1. GV: Tài liệu tham khảo
- Một số tài liệu về Quang Trung.
- Tư liệu lịch sử đất nước VN cuối thế kỷ 18,19
2. HS: Đọc và soạn vb theo hd sgk, sưu tầm những tư liệu về thời đại Quang Trung- Nguyễn Huệ
C: Các kỹ năng sống cơ bản được giáo dục trong bài
- Kỹ năng giao tiếp, kỹ nhận xét, đánh giá, kỹ năng tư duy...
D. Tiến trình tổ chức các hoạt động dạy và học
1. Ổn định tổ chức: 1p 9A .......................9B...............................
2. Kiểm tra bài cũ: 5p
? Hình ảnh Vũ Nương và số phận người phụ nữ trong xã hội phong kiến?
3. Bài mới: 1p
* Hoạt động 1: Giới thiệu bài
Gv Giới thiệu tình hình đất nước Việt Nam nửa cuối thế kỷ XVIII, nửa đầu TK XIX: Xã hội có nhiều biến động: Chế độ phong kiến lâm vào khủng hoảng các tập đoàn pk Trịnh - Nguyễn tiếp tục giao tranh đẩy nhân nhân vào cảnh khốn cùng-> Nổ ra nhiều cuộc khởi nghĩa nông dân tiêu biểu có KN nong dân Tây Sơn do anh em họ Nguyễn chỉ huy đã đánh dẹp thế lực của họ Trịnh, họ Nguyễn và mưu đồ xâm lược của quân Thanh thống nhất đất nước. Người anh hùng có công lao lớn nhất trong cuộc k/c chống quân Thanh là Quang Trung- Nguyễn Huệ. Đoạn trích được học nằm trong cuốn tiểu thuyết lịch sử chương hồi Hoàng Lê nhất thống chí.
* Hoạt động 2: Tìm hiểu chung
- Mục tiêu: - Khái quát về tác giả và thể loại tiểu thuyết lịch sử chương hồi thời trung đại.
 - Xác định đại ý của đoạn trích và tóm tắt Vb 
- Phương pháp: Vấn đáp tái hiện, giải thích.
 - Thời gian: phút.
Hoạt động của thầy và trò
Nội dung 
? Nêu hiểu biết của em về nhóm Ngô Gia Văn Phái và tác phẩm Hoàng Lê Nhất Thống Chí?
- GV bổ sung:
Ngô Thì Sĩ, Nhậm, Chí, Du,... dòng họ đỗ đạt, có tài văn chương
- Ngô Thì Chí em ruột Ngô Thì Nhậm Tuyệt đối trung thành với nhà Lê viết 7 hồi đầu.
- Ngô Thì Du anh em chú bác ruột với Ngô Thì Chí làm quan triều Nguyễn viết 7 hồi tiếp
- 3 hồi cuối do người khác (chưa rõ) viết.
Gv bổ sung về tác phẩm
Tiểu thuyết ls chương hồi viết về những sự kiện ls
 Mỗi hồi mở đầu là một câu thơ 7 tiếng. Mỗi câu tóm tắt một sự kiện chủ yếu sẽ kể trong hồi.
Kết hồi = 2 câu thơ và câu :
 Muốn biết việc sau như thế nào xin xem hồi sau sẽ rõ.
- Là t/p có quy mô lớn nhất và đạt được những thành công xuất sắc về ngt trong lĩnh vực tiểu thuyết chương hồi
- GV: Tóm tắt đôi nét về diễn biến của hồi 12-13
Trong lúc N Huệ kéo quân ra Bắc lần 2 để bắt Vũ Văn Nhậm(một tướng lĩnh của N Huệ của ra giúp vua Lê nhưng lại cấu kết với vua Lê lộng hành chống lại Huệ) vua Lê Chiêu Thống sợ hãi bỏ trốn cầu viện nhà Thanh. quân Thanh do Tôn Sĩ Nghị cầm đầu sang nước ta với danh nghĩa giúp Lê diệt Tây Sơn nhưng thực chất để cướp nước ta biến thành quận huyện của nhà Thanh. Trước thế giặc mạnh quân TS tạm rút lui về phòng thủ ở Tam Điệp Ninh Bình.
GV hướng dẫn Hs đọc và tóm tắt
Giọng tường thuật, khẩn trương
- 25/chạp lên ngôi – xuất quân Phú xuân – Huế
- 29 Nghệ An kén lính ra lời ịích
- 30 " Tam Điệp xử Sở, Lân
- cúng tết trước khao quân
- 3/giêng Hà Hồi
- Sáng mùng 5 đánh Ngọc Hồi
- Trưa mùng 5 tiến vào Thăng Long Thành
? Hồi 14 có thể chia làm mấy phần ND của từng phần là gì?
- Phần 1: Từ đầu đến.Mậu Thân 1788: Được tin báo quân Thanh đã chiếm T Long, BBVương lên ngôi hoàng đế và thân chinh cầm quân dẹp giặc
- Phần 2: Tiếp đến rồi kéo vào thành: Cuộc hành quân thần tốc và chiến thắng lẫy lừng của vua QT
- Phần 3: Còn lại: Sự đại bại của quân tướng nhà Thanh và tình trạng thảm hại của vua tôi L C Thống.
? Gv gọi hs tóm tắt đoạn trích
Quân Thanh kéo vào Thăng Long, tướng Tây Sơn là Ngô Văn Sở lui quân về vùng núi Tam Điệp. Quang Trung lên ngôi vua ở Phú Xuân đốc suất đại binh nhằm ngày 25 tháng chạp năm 1788 tiến ra bắc diệt Thanh. Dọc đường vua QT cho kén thêm lính ,mở duyệt binh lớn,chia quân thành hai đạo,chỉ dụ tướng lĩnh,mở tiệc khao quân, vào ngày 30 tháng chạp hẹn ngày mùng 7 tết thắng giặc mở tiệc ăn mừng ở Thăng Long. Đội quân của QT đánh đâu thắng đấy khiến quân Thanh đại bại. Ngày 5 tết QT đã tiến quân vào kinh thành Thăng Long. Tướng Thanh là Tôn Sĩ Nghị vội vã tháo chạy về nước. Vua Lê Chiêu Thống cùng bỏ chạy với quân Thanh.
Sau khi hs tóm tắt gv gới ý tìm đại ý của đoạn trích
I. Tìm hiểu chung
1) Tác giả: Ngô gia văn Phái - là một nhóm tác giả thuộc dòng họ Ngô Thì ở Hà Tây (2 Tác giả chính Ngô Thì Chí, Ngô Thì Du).
2) Tác phẩm:
- Thể loại: tiểu thuyết lịch sử Chương hồi.
- Viết bằng chữ Hán, gồm 17 hồi ghi chép về sự thống nhất của Vương triều Lê cuối thế kỷ XVIII đầu tk XIX
- Đoạn trích nằm ở hồi thứ 14
Bố cục: 3 phần
* Đại ý của đoạn trích
Đoạn trích tái hiện chiến thắng lẫy lừng của vua Quang Trung, sự thảm bại của quân tướng nhà Thanh và bè lũ phản nước hại dân.
4. Củng cố bài: 2p’
- GV khái quát nội dung tiết học.
 Hãy so sánh cách viết trong tác phẩm văn học với cách viết trong lịch sử lớp 7 về sự kiện Quang Trung đánh quân Thanh năm 1788?
LS
- Ngôn ngữ trần thuật trung thực
Văn học: Lời văn trau chuốt hơn xen vào đó là các đoạn miêu tả sinh động.
5. Hướng dẫn về nhà: 1p’
Về nhà đọc lại toàn bộ đoạn trích, tìm hiểu nhân vật người anh hùng trong đoạn trích
* Rút kinh nghiệm
Ngày soạn:11/9/2014 
Ngày giảng: 9A: / /2014
	 9B: / /2014
Tiết 23
HOÀNG LÊ NHẤT THỐNG CHÍ
Hồi thứ mười bốn
Ngô gia văn phái 
Tiếp theo
A.Mục tiêu cần đạt 
1. Kiến thức
- Cảm nhận được vẻ đẹp hào hùng của người anh hùng dân tộc Nguyễn Huệ và sức mạnh của nhân dân trong chiến công đại phá quân Thanh, sự thảm bại của bọn xâm lược và số phận bi thảm của bọn vua quan bán nước, hại dân.
- Hiểu sơ bộ về thể loại và giá trị nghệ thuật của lối văn trần thuật kết hợp với miêu tả chân thực, sinh động.
2. Kĩ năng
- Cảm nhận sức trỗi dậy kì diệu của tinh thần dân tộc, cảm quan hiện thực nhạy bén, cảm hứng yêu nước của tác giả trước những sự kiện lịch sử trọng đại của dân tộc.
- Liên hệ những nhân vật, sự kiện trong đoạn trích với những văn bản liên quan.
3. Thái độ
- GD lòng kính trọng, biết ơn với những vị anh hùng dân tộc và am hiểu kiến thức lịch sử văn hóa.
B. Chuẩn bị của giáo viên và học sinh
1. GV: Tài liệu tham khảo
- Một số tài liệu về Quang Trung.
- Tư liệu lịch sử đất nước VN cuối thế kỷ 18,19
2. HS: Đọc và soạn vb theo hd sgk, sưu tầm những tư liệu về thời đại Quang Trung- Nguyễn Huệ
C: Các kỹ năng sống cơ bản được giáo dục trong bài
- Kỹ năng giao tiếp, kỹ nhận xét, đánh giá, kỹ năng tư duy...
D. Tiến trình tổ chức các hoạt động dạy và học
1. Ổn định tổ chức: 1p 9A .......................9B...............................
2. Kiểm tra bài cũ: 5p
? Tóm tắt đoạn trích hồi thứ 14
3. Bài mới: 1p
* Hoạt động 1: Giới thiệu bài 
* Hoạt động 2: Tiếp tục tìm hiểu văn bản
- Mục tiêu: + Hình tượng Quang Trung – Nguyễn Huệ trong cuộc chiến chống quân Thanh.
 + Sự thảm bại của quân Thanh và số phận bi đát của vua tôi nhà Lê.
- Phương pháp: Vấn đáp tái hiện, phân tích, tổng hợp, thảo luận nhóm.
- Thời gian: 30
Hoạt động của thầy và trò
Nội dung 
Gv nêu vấn đề : Trong khoảng thời gian không dài từ 20/11 đến ngày 30/12 năm 1788 khi nhận được tin cấp báo của đô đốc Nguyễn Văn Tuyết, Nguyễn Huệ đã có thái độ và quyết định gi ? ông đã làm được những việc gì ?
 - Nghe tin giặc chiếm TL"không nao núng tinh thần.
- Định cầm quân đi ngay"tham khảo ý kiến bề tôi
- Trong một tháng làm nhiều việc 
 + Lên ngôi hoàng đế	
 + Đốc suất đại binh ra Bắc thần tốc
 + Gặp gỡ người cống sĩ La Sơn
 + Tuyển mộ binh lính
 + Mở cuộc duyệt binh lớn ở Nghệ An phủ dụ tướng sĩ
 + Hoạch định kế hoạch hành quân đánh giặc và đối phó với nhà Thanh sau Cthắng.
Gv phân tích
+ tự mình cầm quân, t/c duyệt binh rèn luyện kỹ năng chiến đấu, cổ động lòng dân, sắp xếp quân binh (1 vạn quân mới tuyển ở trung quân còn quân tinh nhuệ thì bao bọc 4 doanh tiền, hậu, tả, hữu...) ra khẩu dụ khích lệ tướng sĩ khơi gợi lòng tự hào tự tôn dân tộc.
? Lời khẩu dụ của Qt có ý nghĩa ntn?
HS bàn luận phát biểu.
+ Khẳng định chủ quyền DTộc ta lên án hđộng xâm lăng phi nghĩa “đất nào sao ấy...”
+ Nêu bật dã tâm của giặc “bụng dạ ắt khác...”
+ Nhắc lại truyền thống chống ngoại xâm
+ Kêu gọi binh sĩ
+ Ra kỷ luật nghiêm
Gv : Lời hiệu triệu ngắn gọn không có không khí thần thánh bao quanh như “Nam quốc...” không có cái da diết ruột gan của vị chủ soái đời Trần trong “Hịch TS” không có các trầm thống như BNĐCáo nhưng nó vẫn kết tinh được lòng căm thù giặc. Tác động lòng yêu nước truyền thống quật cường bởi lập luận chặt chẽ đầy sức thuyết phục.
+ sáng suốt trong việc xét đoán và dùng người, khen chê đúng người đúng việc. Thấu hiểu năng lực bề tôi.
Độ lượng, công minh khi xét đoán Sở, Lân
+ sáng suốt trong việc phân tích thời cuộc và thế tương quan chiến lược giữa ta và địch(dự đoán được thời gian sẽ diễn ra trận đánh chẳng qua mươi ngày có thể đuổi đc người Thanh).
- Có tầm nhìn xa trông rộng
+ Mở tiệc khao quân ăn tết trước để cổ động tinh thần quân sĩ, tin chắc sẽ giành chiến thắng
+ tính sẵn cả kế hoạch ngoại giao sao khi chiến thắng.
Điều đó chứng minh ông có phẩm chất gì ?
HS thảo luận, phân tích, phát biểu.
Quá trình chỉ huy chiến đấu giành chiến thắng của vua QT được thể hiện ntn trong đoạn trích 
- Hành quân thần tốc "kinh ngạc.
- Đi bộ, nhanh an toàn đảm bảo bí mật vừa đi vừa tuyển binh, duyệt binh, tổ chức đội ngũ.
Có sách nói rằng khi tiến quân vua QT cho dùng cả cáng cứ hai người thì khênh 1 người luân phiên nhau nằm nghỉ, đi suốt đêm ngày, nấu ăn cũng trên đường đi
- Phương tiện ngựa, voi, xe kéo đại bác hoả hổ
- Ngày 25 Huế " 30 Tam Điệp 500 km
- Đêm 30 lập tức lên đường vừa đi vừa đánh " Hà Hồi, Ngọc Hồi, Đại áng, Đầm Mực
- Vua QT tới làng Hà Hồi vây kín làng bắc loa truyền gọi tạo uy phong 
- K chỉ là một vị vua còn là một tổng chỉ huy vạch định chiến lược tác chiến, tổ chức quân sĩ, tự mình thống lĩnh 1 mũi tiến công
- Khi đánh đồn Ngọc Hồi (sát kinh thành Thăng Long)Vua truyền lấy sáu chục tấm ván ghép
- Hoạch định ngày mùng 7 ăn tết TL, thực tế ngày mùng 5 kéo vào thành
- Khiển địch “Tướng ở trên trời xuống quân chui dưới đất lên”
? Có thể nhận thấy phẩm chất nào ở vua QT qua quá trình chỉ huy quân đội?
? H/ảnh vua QT trong chiến trận được miêu tả như thế nào ?
- Có sách “áo bào đỏ sam đen khói súng”
- Vua thân chinh ra trận (trong ls hiếm khi vua ra trận)
- Vua cưỡi voi đi đốc thúc trong cảnh “khói toả mù trời cách gang tấc không thấy gì”
" H/ảnh vua QT lẫm liệt trong chiến trận
? Theo em tại sao các tg vốn trung thành với nhà Lê không mấy cảm tình với Tây Sơn thậm chí xem Tây Sơn như giặc mà vẫn viết về QT một cách hào hùng như vậy ?
- Đó là sự thật lịch sử mà các tg là người trí thức có lg tâm và tài năng tâm huyết nên không thể không tôn trọng sự thật lsử.
- Mặt khác dù là ~ cựu thần chịu ơn sâu nặng của nhà Lê nhưng họ không bỏ qua việc vua Lê hèn mạt đã cõng rắn cắn gà nhà và chiến công lẫy lừng của QT là niềm tự hào lớn lao của cả DT. ý thức dân tộc ở họ đã chiến thắng tư tưởng quân thần mù quáng.
" Những trang ghi chép chân thực vừa có giá trị lịch sử qúy vừa bộc lộ tính chất văn chương
? Sự thảm bại của quân tướng nhà Thanh được miêu tả ntn ? Vì sao thất bại ?
- Tôn Sĩ Nghị 
+ Mưu cầu cá nhân
+ Bất tài
+ Không biết mình biết địch
+ Chủ quan mất cảnh giác
- Thảm bại là tất yếu
+ Tướng sợ mất mật ngựa, không kịp đóng yên, người không mặc áo giáp chuồn
+ Quân rụng rời sợ hãi bỏ chạy toán loạn giày xéo lên nhau mà chết nước sông Nhị Hà tắc nghẽn.
Đêm ngày đi gấp không dám nghỉ ngơi
* Gv giảng thêm về TSNghị
- Mục đích mưu cầu lợi ích riêng
- Lời người cung nhân nói với thái hậu “chỉ lảng vảng bên bờ sông lấy thanh thế suông để doạ dẫm”
? Số phận vua tôi Lê Chiêu Thống được miêu tả ntn?
Chịu đựng nỗi sỉ nhục của kẻ đi cầu cạnh van xin mất hết tư cách trở thành kẻ cướp thuyền, đói sống nhục nhã bị phỉ nhổ vong quốc
Khi sang tàu phải cao đầu, tết tóc ăn mặc giống người Thanh và gửi nắm xương tàn nơi đất khách _ đến mấy năm sau nhà Nguyễn mới cho đem di hài về nước. (Năm 1802 mới lập vương triều Nguyễn.)
Nhận xét lối văn trần thuật ở đây ?
* kể chuyện xen miêu tả sinh động cụ thể gây ấn tượng mạnh
- Tất cả đều tả thực, khách quan
? Ngòi bút tg khi miêu tả hai cuộc tháo chạy có gì khác ? Hãy giải thích sự khác biệt đó ?
- Đoạn 1 : nhịp điệu nhanh, mạnh, hối hả “ngựa k kịp đóng yên...” hàm chứa vẻ hả hê sung sướng
-Đoạn 2: nhịp chậm, âm hưởng ngậm ngùi chua xót
* Lý do : tác tg là ~ cựu thần của nhà Lê k thể mủi lòng trước sụp đổ của một vương triều mà mình từng phụng thờ
? Khái quát giá trị NT và ND hồi thứ 14 ?
 Nghệ thuật
- Kể xen miêu tả sinh động cụ thể
- Kể khách quan chân thực.
- Khắc hoạ h/ảnh người anh hùng.
Nội dung
- Ca ngợi vẻ đẹp hào hùng của người anh hùng áo vải Quang Trung- Nguyễn Huệ.
- Khẳng định sự thảm bại tất yếu của bè lũ tay sai bán nước và lũ cướp nước.
II. Tìm hiểu văn bản
1. Hình tượng người anh hùng Nguyễn Huệ
- Có hành động mạnh mẽ quyết đoán, có trí tuệ sáng suốt, nhạy bén.
- Có ý chí quyết thắng và tầm nhìn xa trông rộng.
Có tài dùng binh như thần, tài chỉ huy chiến đấu
- Hiên ngang, lẫm liệt
=>Người anh hùng dân tộc
2. Hình ảnh bọn cướp nước và những kẻ tay sai
 * Sự thảm bại của quân tướng nhà Thanh
=> Kiêu căng tự mãn chủ quan khinh địch 
-> thất bại thảm hại, tháo chạy thoát thân.
* Số phận lũ bán nước
Hèn nhát bạc nhược phải bỏ chạy khỏi đất nước sống lưu vong và chết trên đất khách
* Ghi nhớ/72
* Hoạt động 3: HD HS đọc thêm Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh
- Mục tiêu: Hs đọc tìm hiểu văn bản để thấy được cuộc sống xa hoa và hành động nhũng nhiễu người dân của bọn quan lại thời Lê-Trịnh
- Phương pháp: Gợi mở, thực hành
- Thời gian: 5p
Gv gợi ý hs tìm hiểu bài thông qua các câu hỏi 
? Vb tái hiện thời kỳ nào trong LS dân tộc?
Thời Lê-Trịnh quyền lực nằm trong tay phủ chúa, lúc này chua Trịnh Sâm nắm quyền chỉ ham vui chơi, xây dựng xa hoa tốn kém, quan lại dưới quyền ý thế làm bừa, cướp bóc của dân gây nên sự căm phẫn của nhân dân-> NN dẫn đến các cuộc khởi nghĩa của nông dân thế kỷ 18
? Thông qua truyện tác giả bày tỏ thái độ gì?
Đọc thêm VB Chuyện cũ trong phủ chua Trịnh
Truyện kể về thói xa hoa cầu kỳ tốn kém lố lăng, tham lam vô độ của chúa Trịnh và sự nhũng nhiễu người dân của quan lại dưới phủ chúa
" Gián tiếp bộc lộ thái độ phê phán của tác giả
4. Củng cố bài: 2p’
- GV khái quát nội dung 2 tiết học
5. Hướng dẫn về nhà: 1p’
 - Tìm hiểu một số từ ngữ Hán việt trong đoạn trích
- Chuẩn bị bài: Sự phát triển của từ vựng
* Rút kinh nghiệm