Giáo án môn Ngữ văn khối 9 - Trường THCS Trần Phú - Tuần 28

Tuần 28 
Bài 27 :
Văn bản
Bến quê
( Trích )
Nguyễn Minh Châu 
Tiết 136 - 137 : Đọc - Hiểu văn bản
I. Mục tiêu cần đạt :
 Giúp học sinh :
- Qua cảnh ngộ và tâm trạng của nhân vật Nhĩ trong truyện , cảm nhận được ý nghĩa triết lí mang tính trải nghiệm về cuộc đời con người , biết nhận ra những vẻ đẹp bình dị và quí giá trong những gì gần gũi của quê hương , gia đình .
- Thấy và phân tích được những gì đặc sắc của truyện : tạo tình huống nghịch lí , trần thuật qua dòng nội tâm nhân vật , ngôn ngữ và giọng điệu đầy chất suy tư , hình ảnh biểu tượng .
- Rèn luyện kĩ năng phân tích tác phẩm truyện có sự kết hợp các yếu tố tự sự , trữ tình và triết lí .
II. Chuẩn bị :
A. Chuẩn bị của giáo viên : 
1. Chuẩn bị về nội dung : 
- Đọc một số tác phẩm của Nguyễn Minh Châu , trong đó có truyện " Bến quê" .
- Đọc văn bản trích SGK , nghiên cứu hướng dẫn giảng dạy SGV 9 kì II.
- Soạn giáo án tiết dạy .
2. Chuẩn bị đồ dùng dạy học :
- Phim trong , máy chiếu .
- Tập truyện "Bến quê" của Nguyễn Minh Châu .
B. Chuẩn bị của học sinh :
- Đọc nhiều lần văn bản trích SGK Ngữ văn 9 - tập II .
- Soạn bài theo câu hỏi SGK và hướng dẫn của gv .
III. Tiến trình tổ chức các hoạt động dạy - học :
1. ổn định tổ chức :
- Kiểm tra sĩ số .
- Lớp trưởng báo cáo tình hình chuẩn bị bài của lớp .
2. Kiểm tra bài cũ :
 Đọc thuộc lòng và phát biểu cảm nghĩ về bài thơ "Mây và sóng" của Ta-go ?
3. Bài mới :
* Giới thiệu bài :
* Tiến trình giờ dạy :
Hoạt động 1 : Hướng dẫn học sinh đọc - tìm hiểu chú thích .
Hoạt động của thầy và trò
Nội dung cần đạt
H. Giới thiệu những nét chính về cuộc đời và sự nghiệp sáng tác của tác giả Nguyễn Minh Châu ?
H. Tác phẩm ra đời trong hoàn cảnh nào ?
H. Truyện được trần thuật từ điểm nhìn và tâm trạng của nhân vật nào ? Trong hoàn cảnh ra sao?
G. Vì thế khi đọc cần chú ý thể hiện giọng trầm tư , suy ngẫm của một người từng trải , cùng với giọng xúc động đượm buồn , có cả sự ân hận và xót xa của một người nhìn vào hiện tại và quá khứ của mình ở cái thời điểm biết mình sắp phải từ giã cõi đời .
G. Đọc mẫu đoạn đầu .
H.Đọc tiếp nối đến hết (2 - 3 em).
G. Kiểm tra việc xem phần chú thích ở nhà của học sinh .
I. Đọc - chú thích :
1. Tác giả :
- Nguyễn Minh Châu ( 1930 - 1989 ) , quê ở huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An , gia nhập quân đội năm 1950 , trong kháng chiến chống Pháp và sau đó trở thành nhà văn .
- Nguyễn Minh Châu là một trong những cây bút văn xuôi tiêu biểu của văn học Việt Nam thời kì kháng chiến chống Mĩ cứu nước.
- Sau năm 1975, sáng tác của Nguyễn Minh Châu - đặc biệt là các truyện ngắn - đã thể hiện những tìm tòi quan trọng về tư tưởng và nghệ thuật , góp phần đổi mới văn học nước nhà từ những năm 80 của thế kỉ XX đến nay .
- Năm 2000, ông được nhà nước truy tặng giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật .
2. Tác phẩm :
- In trong tập truyện ngắn "Bến quê" , xuất bản năm 1985 .
- Đây là một truyện ngắn xuất sắc , chứa đựng những chiêm nghiệm , triết lí về đời người cùng với những cảm xúc tinh nhạy được thể hiện bằng một lời văn tinh tế , có nhiều hình ảnh mang ý nghĩa biểu tượng.
- Truyện được trần thuật theo cái nhìn và tâm trạng của nhân vật Nhĩ , trong một cảnh ngộ đặc biệt.
3. Đọc .
4. Từ khó :
Hoạt động 2 : Hướng dẫn học sinh đọc - tìm hiểu văn bản .
Hoạt động cuả thầy và trò
Nội dung cần đạt
H. Nhắc lại thế nào là tình huống truyện ?
H. Nhân vật Nhĩ trong truyện ở vào một hoàn cảnh như thế nào ?
H. Trong văn học , có những tác phẩm nào đặt nhân vật vào hoàn cảnh hiểm nghèo ?
H. ở những tác phẩm này , các tác giả khai thác tình huống ấy để nói lên điều gì ?
H. Truyện "Bến quê" có khai thác theo hướng này không ?
H. Tạo ra một chuỗi nghịch lí như trên , tác giả muốn lưu ý người đọc điều gì ?
H. Truyện có những nhân vật nào ? Ai là nhân vật chính ?
H. Truyện được tập trung từ điểm nhìn của nhân vật Nhĩ , vậy Nhĩ có cảm xúc và suy nghĩ gì ?
H. Trong những ngày cuối cùng của cuộc đời mình , ở cảnh ngộ bị buộc chặt vào giường bệnh , Nhĩ đã nhìn thấy gì qua khung cửa sổ?
H. Những cảnh vật thiên nhiên vào buổi sáng đầu thu được miêu tả qua cái nhìn của Nhĩ có vẻ đẹp như thế nào ?
H. Suy ngẫm từ hoàn cảnh của mình , Nhĩ phát hiện ra qui luật gì ?
H. Chi tiết nào cho em biết , Nhĩ nhận ra cuộc sống của mình không còn bao lâu ?
H. Lần đầu tiên trong cuộc đời Nhĩ cảm nhận như thế nào về vợ ?
H. Niềm khao khát của Nhĩ lúc này là gì?
H.Điều đó có ý nghĩa gì ?
H. Biết không thể làm được điều mình khao khát , Nhĩ đã nhờ đứa con điều gì ?
H. Chi tiết hấp dẫn ở cuối truyện là chi tiết nào ?
H. Hành động cuối cùng này có ý nghĩa gì ?
G. Nhân vật Nhĩ trong truyện là một nhân vật tư tưởng . Nhà văn đã gửi gắm qua nhân vật nhiều điều quan sát suy ngẫm , triết lí về cuộc đời và con người . Những chiêm nghiệm , triết lí đã được chuyển hoá vào đời sống nội tâm của nhân vật , với diễn biến của tâm trạng dưới sự tác động của hoàn cảnh được miêu tả tinh tế và hợp lí .
II. Tìm hiểu văn bản :
1. Tình huống truyện :
- Nhân vật Nhĩ trong truyện ở vào một hoàn cảnh đặc biệt : Căn bệnh hiểm nghèo khiến Nhĩ hầu như bị liệt toàn thân , không thể tự mình di chuyển dù chỉ là nhích nửa người trên giường bệnh . Tất cả mọi sinh hoạt của anh đều phải nhờ vào sự giúp đỡ của người khác , mà chủ yếu là Liên - vợ anh .
- "Tình yêu cuộc sống" của Giắc Lân-đơn .
- "Chiếc lá cuối cùng" của O Hen-ri .
- Các tác giả khai thác tình huống ấy để nói về khát vọng sống và sức sống mạnh mẽ của con người, hay về lòng nhân ái , sự hi sinh cao thượng .
- Truyện của Nguyễn Minh Châu không khai thác theo hướng đó , mà lại tạo một tình huống nghịch lí để chiêm nghiệm một triết lí về đời người .
- Tình huống của truyện chính là ở cái điều rất trớ trêu như một nghịch lí : Nhĩ làm một công việc đã cho anh có điều kiện đi đến hầu khắp mọi nơi trên thế giới "suốt đời Nhĩ đã từng đi tới không sót một xó xỉnh nào trên trái đất", và chắc hẳn cuộc đời anh là dành cho những chuyến đi liên tiếp dến mọi chân trời xa lạ . ấy thế mà ở cuối đời , căn bệnh quái ác lại buộc chặt anh vào giường bệnh và hành hạ anh như thế hàng năm trời . Vào cái buổi sáng hôm ấy , khi Nhĩ muốn nhích người đến bên cửa sổ , thì việc ấy với anh khó khăn như phải đi hết cả một vòng trái đất , và phải nhờ vào sự trợ giúp của đám trẻ con hàng xóm . Tình huống nghịch lí ấy lại dẫn đến một tình huống thứ hai trong truyện cũng đày tính nghịch lí . Khi Nhĩ phát hiện thấy vẻ đẹp lạ lùng của cái bãi bồi bên kia sông , ngay phía trước cửa sổ nhà anh , nhưng anh biết rằng sẽ không bao giờ có thể được đặt chân lên mảnh đất ấy , dù nó ở rất gần anh , Nhĩ đã nhờ cậu con trai thực hiện giúp mình cái điều khao khát đó . Nhưng rồi cậu ta lại sa vào một đám chơi cờ trên hè phố và có thể lõ chuyến đò ngang duy nhất trong ngày .
- Tác giả muốn lưu ý người đọc đến một nhân thức về cuộc đời : Cuộc sống và số phận con người chứa đầy những điều bất thường , những nghịch lí , ngẫu nhiên, vượt ra ngoài dự định và toan tính của con người ."Bến quê" còn mở ra một nội dung triết lí nữa mang tính tổng kết , trải nghiệm của cả một đời người , qua những suy ngẫm của nhân vật Nhĩ "con người ta trên đường đời khó tránh khỏi những điều vòng vèo hoặc chùng chình" và sự giàu có lẫn vẻ đẹp gần gũi như cái bãi bồi bên kia sông hay người vợ tần tảo, giàu tình yêu và đức hi sinh thì phải đến lúc này , khi sắp giã biệt cuộc đời Nhĩ mới cảm thấy thấm thía được.
- Các nhân vật : Nhĩ , chị Liên (vợ Nhĩ ) , cậu con trai , đám trẻ con hàng xóm .
- Nhĩ là nhân vật chính .
2. Những cảm xúc và suy nghĩ của nhân vật Nhĩ :
- Ngoài cửa sổ , những bông hoa bằng lăng đã thưa thớt ...
- Những bông hoa cuối cùng còn sót lại trở nên đậm sắc hơn .
- Bên kia - cây bằng lăng , tiết trời mùa thu đem đến cho con sông Hồng một màu đỏ nhạt , mặt sông như rộng thêm ra ; vòm trời như cao hơn ."Những tia nắng sớm đang từ từ di chuyển từ mặt nước lên những khoảng bờ bãi bên kia sông ... Những sắc màu thân thuộc quá như da thịt , hơi thở của đất màu mỡ . Suốt đời Nhĩ đã từng đi không sót một xó xỉnh nào trên trái đất nhưng đây lại là một chân trời gần gũi mà xa lắc ...
- Cảnh vật được miêu tả theo tầm nhìn của Nhĩ , từ gần đến xa tạo thành một không gian có chiều sâu , rộng : từ những bông bằng lăng ngay phía ngoài cửa sổ đến con sông Hồng với màu đỏ nhạt lúc đã vào thu , vòm trời và sau cùng là bãi bồi bên kia sông 
- Cảnh vật thiên nhiên trong một buổi sáng đầu thu qua cái nhìn của Nhĩ hiện ra với vẻ đẹp riêng mà chỉ có cảm nhận được bằng cảm xúc tinh tế của Nhĩ - một người từng trải , một người thiết tha yêu cuộc sống mà biết mình sắp phải từ giã cuộc sống này : Những chùm hoa bằng lăng cuối mùa thưa thớt nhưng lại đậm sắc hơn ; con sông Hồng màu đỏ nhạt , mặt sông như rộng thêm ra ...
- Nhĩ phát hiện ra qui luật như một nghịch lí của đời người : 
 Hoàn cảnh của Nhĩ bệnh tật hiểm nghèo phải kéo dài, nên phải trông vào sự chăm sóc của vợ con , Trong buổi sáng đó , Nhĩ nhận ra như bằng trực giác , thời gian của đời mình chẳng còn bao lâu nữa.
- Nhĩ hỏi vợ "Đêm qua lúc gần sáng em có nghe thấy tiếng gì không ?" , "Hôm nay là ngày mấy rồi em nhỉ ?" -> Nhĩ ý thức được những giây phút ngắn ngủi còn lại của cuộc đời mình .
- Liên lảng tránh những câu hỏi của anh .
- Lần đầu tiên trong cuộc đời Nhĩ nhận ra Liên đang mặc tấm áo vá , những ngón tay gầy guộc âu yếm vuốt ve bên vai , và Nhĩ nhận ra tất cả tình yêu thương , sự tần tảo , đức hi sinh thầm lặng của vợ .
- Nhĩ nói với Liên "Suốt đời anh chỉ làm em khổ tâm ...mà em vẫn nín thinh" -> Câu nói rút ra từ gan ruột của Nhĩ như là một lời xám hối , một lời tạ tội , cũng là một lời biết ơn vô cùng với những gì mà vợ đã cho anh .
- Chính trong ngày cuối đời Nhĩ mới thực sự thấu hiểu với lòng biết ơn sâu sắc người vợ " ...cũng như cánh bãi bồi đang nằm phơi mình ben kia , tâm hồn Liên vẫn giữ nguyên vẹn những nét tần tảo và chịu đựng hi sinh từ bao đời xưa , và cũng chính nhờ có điều đó mà sau nhiều ngày tháng bôn tẩu , tìm kiếm ... Nhĩ đã tìm thấy nơi nương tựa là gia đình trong những ngày này ".
- Niềm khao khát của Nhĩ là được đặt chân lên bãi bồi bên kia sông : Chính vào buổi sáng hôm ấy , khi nhận ra tất cả vẻ đẹp rất đỗi bình dị và gần gũi qua ô cửa sổ căn phòng , đồng thời cũng hiểu rằng mình sắp phải từ giã cõi đời , ở Nhĩ bừng dậy niềm khao khát vô vọng là được đặt chân một lần lên cái bãi bồi bên kia sông . Điều ước muốn ấy chính là những thức tỉnh về những giá trị bền vững , bình thường và sâu sa của cuộc sống - những giá trị thường bị người ta bỏ qua , lãng quên nhất là luác còn trẻ , khi những ham muốn xa vời đang lôi kéo con người . Sự nhận thức này chỉ đến với người ta ở cái độ từng trải , với Nhĩ thì đó là lúc cuối đời - khi phải nằm liệt trên giường bệnh . Bởi thế đó là sự thức tỉnh có xen với niềm ân hận và nỗi xót xa "hoạ chăng chỉ có anh đã từng trải , đã từng in gót chân khắp mọi chân trời xa lạ mới nhìn thấy hết sự giàu có lẫn vẻ đẹp của một cái bãi bồi sông Hồng ngay bờ bên kia .
- Nhĩ đã nhờ đứa con thay mình đi sang bên kia sông , đặt chân lên bãi phù sa màu mỡ . Nhưng ở đây anh lại gặp một nghịch lí nữa : Đứa con không hiểu được ước muốn của cha nên làm một cách miễn cưỡng rồi lại bị cuốn hút vào trò chơi hấp dẫn nó gặp trên đường đi , để rối lỡ chuyến đò ngang duy nhất trong ngày . Từ sự việc ấy , Nhĩ đã chiêm nghiệm ra một qui luật phổ biến của đời người :" Con người ta trên đường đời thật khó tránh được những cái điểm vòng vèo chùng chình " . Anh không trách đứa con trai bởi vì "vả lại nó đã thấy có gì hấp ở bên kia sông đâu ."
- Khi thấy con đò ngang vừa chạm mũi vào bờ đất bên này sông , Nhĩ đã thu hết tàn lực dồn vào một cử chỉ có vẻ kì quặc "Anh đang cố gắng thu hết mọi chút sức lực cuối cùng còn sót lại để nhô mình ra ngoài , giơ một cánh tay gầy guộc ra phía cửa sổ khoát khoát - y như đang khẩn thiết ra lệnh cho một người nào đó .
- Có thể hiểu hình ảnh đang nôn nóng thúc giục cậu con trai hãy mau , kẻo lỡ chuyến đò duy nhất trong ngày . Nhưng hình ảnh này còn gợi ra ý nghĩa khái quát hơn . Đó là ý muốn thức tỉnh mọi người về những cái vòng vèo , chùng chình mà chúng ta chúng ta đang sa vào trên đường đời , để dứt ra khỏi nó ,để hướng vào những giá trị đích thực , vốn rất giản dị , gần gũi và bền vững .
Hoạt động 3 : Tổng kết
- HS phát biểu cảm nghĩ về tác phẩm và nêu chủ đề của truyện .
- GV tổng kết dựa vào phần ghi nhớ SGK .
- HS đọc ghi nhớ SGK .
Hoạt động 4 : Hướng dẫn học sinh luyện tập 
 Làm 2 bài tập SGK / tr 108 .
Hoạt động 5 : Hướng dẫn học sinh học bài ở nhà .
- Bài tập về nhà : 
 Có ý kiến cho rằng " Trong truyện ngắn "Bến quê" , tác giả Nguyễn Minh Châu đã sáng tạo những hình ảnh giàu ý nghĩa biểu tượng ." Theo em ý kiến đó có đúng không ? Vì sao ?
- Nắm chắc nội dung ghi nhớ .
- Chuẩn bị bài sau : "Những ngôi sao xa xôi" của Lê Minh Khuê .