Giáo án môn Ngữ văn lớp 9 - Ôn tập và thi vào lớp 10

TÀI LIỆU ÔN TẬP VÀ THI VÀO LỚP 10 
MÔN NGỮ VĂN 
Phần thứ nhất
PHẦN VĂN HỌC
I- CÁC TÁC PHẨM TRỌNG TÂM CẦN ÔN TẬP:
A- Văn xuôi :
	1- Phong cách Hồ Chí Minh – Lê Anh Trà
	2- Đấu tranh cho một thế giới hòa bình – G.G.Mac ket
	3- Chuyện người con gái Nam Xương – Nguyễn Dữ
	4- Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh – Phạm Đình Hổ
	5- Hoàng Lê nhất thống chí – Ngô Gia văn phái
	5- Lặng lẽ Sa Pa – Nguyễn Thành Long
	6- Chiếc lược ngà – Nguyễn Quang Sáng
	7- Bàn về đọc sách – Chu Quang Tiềm
	8- Tiếng nói của văn nghệ – Nguyễn Đình Thi
	9- Những ngôi sao xa xôi – Lê Minh Khuê
10- Cố Hương – Lỗ Tấn
11- Bố của Xi-mông - Mô-pa-xăng
B- Thơ : 
	1- Truyện Kiều – Nguyễn Du
Các đoạn trích: Chị em Thúy Kiều, Cảnh ngày xuân, Kiều ở lầu Ngưng Bích, Mã Giám Sinh mua Kiều, Thúy Kiều báo ân báo oán.
	2- Lục Vân Tiên – Nguyễn Đình Chiểu
	Các đoạn tríc: Lục Vân Tiên cứu Kiều Nguyệt Nga, Lục Vân Tiên gặp nạn.
	3- Đồng chí – Chính Hữu
	4- Bài thơ về tiểu đội xe không kính – Phạm Tiến Duật
	5- Đoàn thuyền đánh cá – Huy Cận
	6- Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ – Nguyễn Khoa Điềm
	7- Ánh trăng – Nguyễn Duy
	8- Con cò – Chế Lan Viên
	9- Mùa xuân nho nhỏ – Thanh Hải
	10- Viếng Lăng Bác – Viễn Phương
	11- Sang thu – Hữu Thỉnh
	12- Nói với con – Y Phương
	13- Mây và sóng – Ta Go
Ngoài ra còn một số tác phảm kịch và văn học nước ngoài, yêu cầu các thầy cô giáo hướng dẫn học sinh tự ôn tập. 
II- SƠ LƯỢC VỀ MỘT SỐ TÁC GIẢ TÁC PHẨM TIÊU BIỂU:
ChÝnh H÷u "§ång chÝ"
1.T¸c gi¶: 
 Nhµ th¬ ChÝnh H÷u tªn thËt lµ TrÇn §×nh §¾c, sinh n¨m 1926. N¨m 1946, «ng gia nhËp Trung ®oµn Thñ ®«vµ ho¹t ®éng trong qu©n ®éi suèt hai cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p vµ ®Õ quèc MÜ ChÝnh H÷u hÇu nh­ chØ viÕt vÒ ng­êi lÝnh vµ chiÕn tranh. 
 "HiÖn ChÝnh H÷u míi chØ c«ng bè: tËp th¬ §Çu sóng tr¨ng treo (1966), Th¬ ChÝnh H÷u (1977), TuyÓn tËp ChÝnh H÷u (1988). Th¬ ChÝnh H÷u giµu h×nh ¶nh, nhiÒu suy t­ëng, ng«n ng÷ chon läc, c« ®äng. ¤ng th­êng sö dông thÓ th¬ tù do, giµu nh¹c ®iÖu, mµ chñ yÕu lµ nh¹c ®iÖu cña néi t©m, võa l¾ng ®äng võa cã søc ©m vang. ChÝnh H÷u lµm th¬ kh«ng nhiÒu nh­ng vÉn cã mét vÞ trÝ xøng ®¸ng trong nÒn th¬ hiÖn ®¹i ViÖt Nam, vµ mét sè bµi th¬ cña «ng thuéc sè nh÷ng t¸c phÈm tiªu biÓu nhÊt cña th¬ ca kh¸ng chiÕn (§ång chÝ, §­êng ra mÆt trËn, Ngän ®Ìn ®øng g¸c, Trang giÊy häc trß). ChÝnh H÷u ®­îc t¨ng Gi¶i th­ëng Hå ChÝ Minh vÒ V¨n häc - NghÖ thuËt n¨m 2000 (NguyÔn V¨n Long, Tõ ®iÓn v¨n häc, S®®).
2.T¸c phÈm:
 Bµi th¬ §ßng chÝ ®­îc s¸ng t¸c ®Çu n¨m 1948, thÓ hiÖn nh÷ng c¶m xóc s©u xa vµ m¹nh mÏ cña nhµ th¬ ChÝnh H÷u víi ®ång ®éi trong chiÕn dÞch ViÖt B¾c. C¶m høng cña bµi th¬ h­íng vÒ chÊt thùc cña ®êi sèng kh¸ng chiÕn, khai th¸c c¸i ®Ñp vµ chÊt th¬ trong sù b×nh dÞ cña ®êi th­êng.
Bµi th¬ nãi vÒ t×nh ®ång chÝ, ®ång ®«i g¾n bã th¾m thiÕt cña nh÷ng ng­êi n«ng d©n mÆc ¸o lÝnh trong thêi k× ®Çu cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p. Trong hoµn c¶nh khã kh¨n thiÕu thèn, t×nh c¶m ®ã thËt c¶m ®éng ®Ñp ®Ï.
Ph¹m TiÕn DuËt "Bµi th¬ vÒ tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh"
1. T¸c gi¶ :
 Nhµ th¬ Ph¹m TiÕn DuËt sinh n¨m 1941, quª ë huyÖn Thanh Ba, tØnh Phó Thä. Sau khi tèt nghiÖp khoa Ng÷ v¨n, Tr­êng ®¹i häc s­ ph¹m Hµ Néi, n¨m 1964, Ph¹m TiÕn DuËt gia nhËp qu©n ®éi, ho¹t ®éng trªn tuyÕn ®­êng Tr­êng S¬n vµ trë thµnh mét trong nh÷ng g­¬ng mÆt tiªu biÓu cña thÕ hÖ c¸c nhµ th¬ trÎ thêi k× chèng MÜ cøu n­íc.
 Th¬ Ph¹m TiÕn DuËt tËp trung thÓ hiÖn h×nh ¶nh thÕ hÖ trÎ trong cuéc kh¸nh chiÕn chèng ®Õ quèc MÜ qua c¸c h×nh t­îng ng­êi lÝnh vµ c« thanh niªn trªn tuyÕn ®­êng Tr­êng S¬n. Th¬ «ng cã giäng ®iÖu s«i næi, trÎ trung, hån nhiªn, tinh nghÞch mµ s©u s¾c.
 C¸c t¸c phÈm chÝnh: VÇng tr¨ng quÇng löa (th¬, 1970); Th¬ mét chÆng ®­êng (th¬, 1971); ë hai ®Çu nói (th¬, 1981); VÇng tr¨ng vµ nh÷ng quÇng löa (th¬, 1983); Nhãm löa (th¬, 1996);...
 T¸c gi¶ ®· ®­îc nhËn: gi¶i NhÊt cuéc thi th¬ b¸o V¨n nghÖ 1969 - 1970.
2. T¸c phÈm :
 Bµi th¬ vÒ tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh lµ t¸c phÈm thuéc chïm th¬ ®­îc t¨ng Gi¶i NhÊt cuéc thi th¬ cña b¸o V¨n NghÖ n¨m 1969 - 1970. 
trong bµi th¬, t¸c gi¶ ®· thÓ hiÖn kh¸ ®Æc s¾c h×nh ¶nh "anh bé ®éi cô Hå" hiªn ngang, dòng c¶m, trÎ trung vµ nh÷ng chiÕc xe kh«ng kÝnh ngé nghÜnh gi÷a tuyÕn ®­êng Tr­êng S¬n lÞch sö thêi k× kh¸ng chiÕn chèng ®Õ quèc MÜ.
 "ChØ mét tuÇn sau bµi th¬ ra ®êi, c¶ mÆt trËn cã v« sè tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh. Sau nµy, vµo nh÷ng n¨m cuèi cuéc kh¸ng chiÕn, ®· cã nh÷ng chiÕn sÜ l¸i xe tù l¸i xe vì ®Ó m¾t th­êng nh×n trùc tiÕp mÆt ®­êng ch»ng chÞt hè bom cho râ h¬n d­íi ¸nh s¸ng lï mï cña chiÕc ®Ìn gÇn soi. ThËm chÝ, cã ng­êi cßn th¸o c¶ c¸nh cöa buång l¸i ®Ó tiÖn cho viÖc xö lÝ t×nh huèng khi xe bÞ m¸y bay AC130 s¨n ®uæi - lo¹i m¸y bay b¾n roc - ket hay ®¹n 27 li
vµo môc tiªu di ®éng b»ng thiÕt bÞ dß ©m thanh mÆt ®Êt vµ b»ng kÝnh nh×n cã tia hång ngo¹i. 
 M¹n phÐp nãi thªm c¸i chÊt thùc cña bµi th¬ ®Ó chóng ta hiÓu r»ng, mét bµi th¬ cã nhiÒu khi v­ît qua ph¹m trï c¸i ®Ñp v¨n ch­¬ng thuÇn tóy, d©ng cho cuéc sèng nh÷ng gi¸ trÞ thùc tiÔn lín lao biÕt nh­êng nµo. Bµi th¬ Bµi th¬ vÒ tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh cã c¸i m·nh lùc thÇn kú Êy, nã võa mang tÝnh chiÕn ®Êu nãng báng, tÝnh thêi sù tøc thêi võa mang tÝnh lÞch sö! TÊt nhiªn mét bµi th¬ nh­ thÕph¶i lµ tiÕng nãi cña cuéc sèng thùc hµo hïng. §ã lµ tiÕng nãi ch©n thµnh, ®éc ®ao cña ng­êi trong cuéc. Nã nh­ mét tuyªn ng«n vÒ lÏ sèng cña mét thÕ hÖ ng­êi ViÖt Nam!
 Giê ®©y mçi lÇn cã dÞp ®äc l¹i hay nghe ai ®ã ®äc lªn bµi th¬ nµy, kh«ng Ýt ng­êi nh­ t«i l¹i båi håi nhí vÒ mét qu·ng ®êi chiÕn tranh ë ®­êng 9 - Nam Lµo, nhí vÒ h×nh ¶nh anh Ph¹m TiÕn DuËt lÇn ®Çu ®øng tr­íc anh em ®¬n vÞ D61. Anh ®äc cho anh em nghe bµi th¬ nãi vÒ hä tr­íc giê xuÊt kÝch. §· hÕt c©u cuèi cïng cña bµi th¬ mµ c¶ ®¬n vÞ cßn lÆng im, råi phót chèc cïng vïng dËy, tho¸ng ®· nhåi sau tay l¸i. Mét kho¶ng rõng giµ ré lªn, nh÷ng cç xe d¾t kÝn l¸ ngôy trang rïng rïng chuyÓn b¸nh ®i vÒ h­íng Nam ®· ®Þnh"
Huy CËn "§oµn thuyÒn ®¸nh c¸"
1.T¸c gi¶:
 Nhµ th¬ Huy CËn tªn ®Çy ®ñ lµ Cï Huy CËn (1919-2005) .Huy CËn næi tiÕng trong phong trµo Th¬ míi víi tËp th¬ Löa thiªng(1940). ¤ng tham gia C¸ch m¹ng tõ tr­íc n¨m 1945 vµ sau c¸ch m¹ng th¸ng T¸m tõng gi÷ nhiÒu träng tr¸ch trong chÝnh quyÒn c¸ch m¹ng, ®ång thêi lµ mét trong nh÷ng nhµ th¬ tiªu biÓu cña nÒn th¬ ca hiÖn ®¹i ViÖt Nam. Huy CËn ®­îc Nhµ n­íc trao tÆng Gi¶i th­ëng Hå ChÝ Minh vÒ V¨n häc vµ nghÖ thuËt( n¨m 1996). 
 H¬n s¸u m­¬i n¨m Ho¹t ®éng v¨n häc nãi chung vµ lµm th¬ nãi riªng, víi gÇn hai m­¬i thi phÈm th¬ ®i tõ nçi buån "tõ ngµn x­a"®Õn niÒm vui lín h«m nay.
 Huy CËn lu«n g¾n liÒn víi m¹ch ®êi chung cña d©n téc. Th¬ Huy CËn võa b¸m lÊy cuéc ®êi, võa h­íng tíi nh÷ng kho¶ng réng xa cña t¹o vËt vµ thêi gian, võa tr¨n trë víi c¸i chÕt, võa n©ng niu sù sèng tr­íc qui luËt tö sinh, võa triÕt lý suy t­, võa hån nhiªn th¬ trÎ, võa bay bæng l·ng m¹n, võa hiÖn thùc ®êi th­êng, trong c¸i kho¶nh kh¾c h÷u h¹n cña ®êi ng­êi vÉn muèn hãa th©n vµo c¸i vÜnh cöu, tr­êng sinh(Trêi mçi ngµy l¹i s¸ng, ®Êt në hoa, Bµi th¬ cuéc ®êi, Nh÷ng n¨m s¸u m­¬i, chiÕn tr­ìng gÇn ®Õn chiÕn tr­êng xa, ngµy h»ng sèng ngµy h»ng th¬, Ng«i nhµ gi÷a n¾ng, ta vÒ víi biÓn, Lêi t©m nguyÖn cïng hai thÕ kû). Víi ý thøc vËn ®éng vµ sù chuyÓn hãa gi÷a nhiÒu yÕu tè trong h×nh t­îng c¸i t«i tr÷ t×nh, Huy CËn ®· t¹o cho m×nh mét phong c¸ch ®Æc s¾c, ®éc ®¸o. Huy CËn ®· tá ra së tr­êng vÒ th¬ lôc b¸t vµ cã ®ãng gãp ®¸ng kÓ trong sù më réng h×nh thøc vµ n©ng cao trÝ tuÖ cho th¬ theo h­íng suy t­ëng, v­¬n lªn nh÷ng kh¸i qu¸t réng xa, giµu liªn t­ëng trong nh÷ng bµi th¬ më réngl khu«n khæ , kÝch th­íc.
 C¸c t¸c phÈm chÝnh : Löa thiªng (th¬, 1940); Vò trô ca (th¬, 1942); Kinh cÇu tù (v¨n xu«i, 1942); TÝnh chÊt d©n téc trong v¨n nghÖ (nghiªn cøu, 1958); Trêi mçi ngµy l¹i s¸ng (th¬, 1958); §Êt në hoa (th¬, 1960); Bµi ca cuéc ®êi (th¬, 1963); Hai bµi tay em (th¬; 1967); Phï §æng Thiªn V­¬ng 
(th¬, 1968); Nh÷ng n¨m s¸u m­¬i (th¬, 1968); C« g¸i MÌo (th¬; 1972);
ThiÕu niªn anh hïng häp mÆt (th¬, 1973); ChiÕn tr­êng gÇn ®Õn chiÕn tr­êng xa (th¬, 1973);ChiÕn tr­êng gÇn chiÕn tr­êng xa(Th¬, 1973);Nh÷ng ng­êi mÑ, nh÷ng ng­êi vî( th¬, 1974); Ngµy h»ng sèmg ngµy h»ng th¬(th¬,1975); S¬n Tinh, Thñy Tinh (th¬, 1976) ; Ng«i nhµ gi÷a n¾ng(th¬, 1978); H¹t l¹i gieo (th¬, 1984) ; TuyÓn tËp( th¬, 1986);...
2 . T¸c phÈm:
 Bµi th¬ §oµn thuyÒn ®¸nh c¸ thÓ hiÖn sù kÕt hîp gi÷a c¶m høng l·ng m¹n 
vµ c¶m høng thiªn nhiªn, vò trô cña nhµ th¬ Huy CËn. 
 Bµi th¬ ®­îc bè côc theo hµnh tr×nh mét chuyÕn ra kh¬icña ®oµn thuyÒn ®¸nh c¸. Hai khæ ®Çu lµ c¶nh lªn ®­êng vµ t©m tr¹ng n¸o nøc cña con ng­êi, bèn khæ tiÕp theo lµ ho¹t ®éng cña ®oµn thuyÒn ®¸nh c¸vµ khæ cuèi lµ c¶nh ®oµn thuyÒn trë vÒ trong buæi b×nh minh cña ngµy míi.
 VÒ hoµn c¶nh s¸ng t¸c, nhµ th¬ Huy C©n nhí l¹i: "Bµi th¬ §oµn thuyÒn ®¸nh c¸ cña t«i ®­îc viÕt ra trong nh÷ng th¸ng n¨m ®Êt n­íc b¾t ®Çu x©y dùng chñ nghÜa x· héi. Kh«ng khÝ lóc nµy vui, cuéc ®êi phÊn khëi, nhµ th¬ còng rÊt phÊn khëi. C¶ t¸c phÈm vïng than, vïng biÓn ®ang h¨ng say lao ®éng tõ b×nh minh cho ®Õn hoµng h«n vµ c¶ tõ hoµng h«n cho ®Õn binh minh. §oµn thuyÒn ®¸nh c¸ lÊy thêi ®iÓm xuÊt ph¸t kh¸c víi lÖ th­êng, lóc mÆt trêi lÆn vµ trë vÒ trong ¸nh b×nh minh chãi läi. Khung c¶nh trªn biÓn khi mÆt trêi t¾t kh«ng nÆng nÒ, t¨m tèi mµ mang vÎ ®Ñp cña thiªn nhiªn t¹o vËt trong quy luËt vËn ®éng tù nhiªn cña nã. ë ®©y t«i ®· miªu t¶ khung c¶nh t¹o vËt víi c¶m høng vò trô. NÕu tr­íc c¸ch m¹ng vò trô ta cßn buån th× b©y giê vui, tr­íc lµ c¸ch biÖt xa c¸ch víi cuéc ®êi th× h«m nay l¹i gÇn gòi víi con ng­êi. Bµi th¬ cña t«i lµ mét cuéc ch¹y ®ua gi÷a con ng­êi vµ thiªn nhiªn vµ con ng­êi ®· chiÕn th¾ng. T«i coi ®©y lµ khóc tr¸ng ca, ca ngîi con ng­êi trogn lao ®éng víi tinh thÇn lµm chñ víi niÒm vui. Bµi th¬ còng lµ sù kÕt hîp gi÷a hiÖn thùc vµ l·ng m¹n. ChÊt hiÖn thùc cña khung c¶nh lao ®éng trªn biÓn c¶ khi vïng biÓn ®· vÒ ta. Vµ chÊt l·ng m¹n th× còng kh«ng cÇn ph¶i t­ëng t­îng nhiÒu. ë gi÷a c¶nh biÎn cao réng ®ã, víi giã, víi tr¨ng, råi b×nh minh vµ n¾ng hång, vµ ®Æc biÖt lµ søc ng­êi trong lao ®éng ®Òu thùc sù mang tÝnh chÊt l·ng m¹n bay bæng "ThuyÒn ta l¸i giã víi buåm tr¾ng" ; "§oµn thuyÒn ch¹y ®ua cïng mÆt trêi". C¶m høng vµ h×nh ¶nh Êy rÊt thÝch hîp víi l¹o ®éng trªn biÓn. T«i nghÜ r»ng trong khung c¶nh ®ã còng kh«ng thÓ viÕt kh¸c ®i. Bµi th¬ kÕt thóc b»ng h×nh ¶nh ®Ñp cña mét ngµy ®Ñp cña mét ngµy míi khi ®oµn thuyÒn ®ang trë vÒ, c¸c khong thuyÒn ®Çy ¾p c¸. Më ®Çu bµi th¬ lµ h×nh ¶nh "MÆt trêi xuèng biÓn" vµ kÕt thóc lµ h×nh ¶nh "mÆt trêi ®éi biÓn" nh« lªn gi÷a s«ng n­íc.
 Thiªn nhiªn ®· vËn ®éng theo mét vßng quay cña mÆt trêi vµ con ng­êi ®· hoµn thµnh tr¸ch nhiÖm cña m×nh trong lao ®éng. Kh«ng cã g× vui b»ng lao ®éng cã hiÖu qu¶.
 Bµi th¬ §oµn thuyÒn ®¸nh c¸ n»m trong c¶m høng chung cña th¬ t« ... mai phục chờ giặc.
- Trong phút giây giải lao bên người đồng chí của mình, các anh đã nhận ra vẻ đẹp của vầng trăng lung linh treo lơ lửng trên đầu súng : Đầu súng trăng treo. Hình ảnh trăng treo trên đầu súng vừa có ý nghĩa tả thực, vừa có tính biểu trưng của tình đồng đội và tâm hồn bay bổng lãng mạn của người chiến sĩ. Phút giây xuất thần ấy làm tâm hồn người lính lạc quan thêm tin tưởng vào cuộc chiến đấu và mơ ước đến tương lai hoà bình. Chất thép và chất tình hoà quện trong tâm tưởng đột phá thành hình tượng thơ đầy sáng tạo của Chính Hữu.
Câu 2: Nêu vấn đề và triển khai thành bài văn nghị luận gồm các ý cơ bản sau :
a. Nêu vấn đề nghị luận : Môi trường sống của chúng ta thực tế đang bị ô nhiễm và con người chưa có ý thức bảo vệ.
b. Biểu hiện và phân tích tác hại : 
- Ô nhiễm môi trường làm hại đến sự sống.
- Ô nhiễm môi trường làm cảnh quan bị ảnh hưởng.
c. Đánh giá :
- Những việc làm đó là thiếu ý thức bảo vệ môi trường, phá huỷ môi trường sống tốt đẹp.
- Phê phán và cần có cách xử phạt nghiêm khắc.
d. Hướng giải quyết :
- Tuyên truyền để mỗi người tự rèn cho mình ý thức bảo vệ 
môi trường.
- Coi đó là vấn đề cấp bách của toàn xã hội.
GIỚI THIỆU MỘT SỐ BÀI VĂN HAY :
Xin giới thiệu với bạn đọc bài văn đạt giải của em Nguyễn Thị Hoài Mơ - Trường THCS Trần Quý Cáp Thăng Bình , ↓   ↓9 năm liền đạt danh hiệu học sinh giỏi và giải nhất môn văn 
         Đề bài: Suy nghĩ của em về vầng trăng tri kỷ, vầng trăng tình nghĩa, vầng trăng dửng dưng và đặc biệt là vầng trăng thức tỉnh trong bài thơ “Ánh trăng” của Nguyễn Duy. 
         Trăng- Hình ảnh giản dị, quen thuộc đã chắp cánh cho những hồn thơ bay bổng để rồi những tác phẩm tuyệt vời được ra đời. Nếu Chính Hữu đã treo lên một bức tranh tuyệt đẹp, lãng mạn qua hình ảnh “Đầu súng trăng treo” thì “Ánh trăng” của Nguyễn Duy lại mang một tính chất triết lý thầm kín. Đó là đạo lí “Uống nước nhớ nguồn”. Đối với nhà thơ đây là vầng trăng tri kỷ, vầng trăng tình nghĩa, vầng trăng dửng dưng và đặc biệt là vầng trăng thức tỉnh. Nó như hồi chuông gióng lên, đánh thức tâm hồn u tối trong mỗi con người.
          Có thể nói, với mỗi chúng ta, vầng trăng là một vật thể bình thường mà thiên nhiên, đất trời ban tặng. Nhưng với Nguyễn Duy, vầng trăng không những là hình ảnh của quê hương mà nó còn là người bạn tri âm, tri kỷ, là quá khứ nghĩa tình, chan chứa yêu thương, là một quan toà lương tâm trong tận sâu thẳm tâm hồn nhà thơ. “Hồi nhỏ sống với đồng/ Với sông rồi với bể/ Hồi chiến tranh ở rừng/ Vầng trăng thành tri kỷ”. Tuổi thơ tác giả được gắn bó với “vầng trăng”, “với đồng”, “với sông” rồi “với bể”. Những hình ảnh gần gũi, quen thuộc với mỗi người dân quê Việt Nam. Đến lúc đi chiến đấu trăng lại như người bạn thân luôn sát cánh bên người lính, cùng người lính trải nghiệm sương gió, bom đạn của chiến tranh, của đời lính. Tình cảm gắn bó bao lâu, nay chỉ biết hợp thành hai “tri kỷ”. Một tình bạn thật đẹp, thật cao cả và trong suy nghĩ của người lính: “Ngỡ không bao giờ quên/ Cái vầng trăng tình nghĩa”
          Nhưng rồi năm tháng gian khổ qua đi, nay người lính năm nào đã xa làng quê thanh bình của tuổi thơ về với thành phố cùng với những tiện nghi sinh hoạt: “Từ hồi về thành phố/ Quen ánh điện cửa gương/ Vầng trăng đi qua ngõ/ Như người dưng qua đường”. Những kỷ niệm tuổi thơ hồn nhiên, những ngày khó khăn trong chiến trường cùng “vầng trăng” đã đi vào dĩ vãng. Người lính năm xưa đã vô tình lãng quên quá khứ, quên người bạn “tri kỷ” của mình. Dẫu bạn- đồng chí, có đi ngang qua ngõ thì cũng chỉ là một thoáng lướt qua. Một phần vô tâm của con người đã lấn át lí trí người lính. Nhưng trong một hoàn cảnh đặc biệt “Đèn điện tắt”, người lính phải giật mình sững sờ: “Đột ngột vầng trăng tròn”. “Vầng trăng” lại tìm đến và đối mặt với người lính. Người bạn năm xưa đã tìm đến, bạn ư? Bao lâu nay người lính đã quên mất rồi! Nhưng, “đột ngột”- một sự xuất hiện không dự báo trước. “Trăng cứ tròn vành vạnh/ Kể chi người vô tình/ Ánh trăng im phăng phắc/ Đủ cho ta giật mình”.  
          Quá khứ khi xưa hiện về nguyên vẹn. Trăng- hay quá khứ nghĩa tình vẫn tràn đầy, viên mãn, thuỷ chung. “Trăng cứ tròn vành vạnh”. Trăng vẫn đẹp, quá khứ vẫn toả sáng đầy ắp yêu thương dẫu con người đã lãng quên. Trăng “im phăng phắc”, một cái lặng lẽ đến đáng sợ. Trăng không hề trách móc con người quá vô tâm như một sự khoan dung, độ lượng. “Vầng trăng” dửng dưng không có một tiếng động nhưng lương tâm con người lại đang bộn bề trăm mối. “Ánh trăng” hay chính là quan toà lương tâm đang đánh thức một hồn người. Cái “giật mình” của người lính phải chăng là sự thức tỉnh lương tâm của con người? Chỉ im lặng thôi “vầng trăng”  đã thức tỉnh, đánh thức con người sau một cơn mê dài đầy u tối.
          Chỉ với một “vầng trăng” - “vầng trăng” của Nguyễn Duy cũng có thể làm được những điều tưởng chừng như không thể. “Ánh trăng” là cội nguồn quê hương, là nghĩa tình bè bạn, là quan toà lương tâm, là sự thức tỉnh của con người. Trăng vẫn đẹp, quá khứ vẫn còn và con người vẫn còn cơ hội sửa chữa sai lầm.
          Mỗi con người chúng ta có thể đến một lúc nào đó sẽ lãng quên quá khứ, sẽ vô tình với mọi người nhưng rồi sự khoan dung và độ lượng của quê hương sẽ tha thứ tất cả. “Ánh trăng” của Nguyễn Duy sẽ mãi mãi soi sáng để đưa con người hướng tới tương lai tươi đẹp. Đạo lí sống thuỷ chung, nghĩa tình với quá khứ, với quê hương sẽ đưa lối mỗi chúng ta đến với cuộc đời hạnh phúc ở tương lai.
Đọc thêm : Chuyện người con gái Nam Xương
 Nghĩ chuyện trên đời kì lạ thật. Chuyện tình duyên, sống chết, số phận của con người lại được định đoạt tù một câu chuyện đùa về một cái bóng. Ngày xưa, thân mẫu của Trịnh Trang Công trong Ðông Chu liệt quốc đã gây ra bao chuyện phiền phức dẫn đến cảnh đầu rơi máu chảy chỉ vì bà ghét Trịnh Trang Công khi xưa sinh ngược khiến bà phải đau đớn. Chuyện đời vẫn thế, đó là chỗ éo le phức tạp trong đời sống tâm hồn con người. Chỗ kì bút của Nguyễn Dữ là đã bắt nắm được một tình huống éo le như vậy. Trong văn chương nước ta cũng như thế giới không hiếm những câu chuyện xen những yếu tố truyền kì. Nét riêng của Chuyện người con gái Nam Xương là hai yếu tố thực và truyền kì không đan xen vào nhau mà kết cấu thành hai phần. Phần truyền kì vùa làm cho câu chuyện thêm lung linh hư ảo, vùa góp phần làm rõ những yếu tố ở phần thực. Phần thực là cơ sở để xây dựng phần truyền kì (phần thực, tôi muốn nói thực của văn học). Bằng mối liên hệ giữa hai phần, nhà văn làm nổi bật tính cách nhân vật và thể hiện chủ đề của tác phẩm.
 Người con gái Nam Xương Vũ Thị Thiết là nhân vật chính xuyên suốt hai phần của tác phẩm. Nguyễn Dữ không chú trọng việc miêu tả hình thức, chúng ta chỉ biết Vũ nương là người “có tư dung tốt đẹp”. Tính cách nhân vật được thể hiện qua hai mối quan hệ cơ bản là quan hệ với chồng và mẹ chồng. Mối quan hệ đó diễn ra ở những thời điểm khác nhau. Ở tùng thời điểm ấy, nhân vật bộc lộ cá tính của mình. Mối quan hệ với Trương Sinh diễn ra trên bốn thời điểm: khi chồng ở nhà, khi chia tay, khi xa chồng và khi chồng trở về. Khi chung sống với nhau, biết Trương Sinh là người có tính đa nghi, hay ghen nên “nàng giữ gìn khuôn phép” cho gia đình hoà thuận. Khi tiễn chồng đi tòng quân, tính cách của Vũ nương được thể hiện ở lời đưa tiễn. Nàng nói với chồng: “Lang quân đi chuyến này, thiếp chẳng dám mong được đeo ấn hầu trở về quê cũ, chỉ xin ngày về mang theo được hai chữ bình yên”. Nàng nghĩ đến những khó nhọc, gian nguy của người chồng trước rồi mới nhận ra sự lẻ loi của mình. Tù cách nói đến nội dung của những câu nói hiện lên một Vũ nương dịu dàng, thiết tha với hạnh phúc, không hư danh, thương chồng và giàu lòng vị tha, một tâm hồn có văn hoá. Trong những ngày xa chồng, nàng nuôi con thơ, chăm sóc mẹ chồng như mẹ đẻ của mình. Ngòi bút Nguyễn Dữ tỏ ra già dặn, nhà văn đã để cho chính người mẹ chồng ấy nhận xét về tấm lòng hiếu thảo của nàng trước khi bà cụ qua đời: “Sau này trời giúp người lành ban cho phúc trạch, giống giòng tươi tốt xanh kia quyết chẳng phụ con, cũng như con đã chẳng nỡ phụ mẹ”. Trong con mắt của người mẹ chồng ấy, nàng là “người lành”. Ðến khi người chồng đi chinh chiến trở về nghi oan cho nàng, Vũ nương tỏ bày không được thì tự vẫn, chứ không sống “chịu tiếng nhuốc nhơ”.
Khi thì cách xủ thế, khi thông qua lời nói, khi hành động, khi thái độ hình ảnh Vũ nương hiện lên là một người trong trắng thuỷ chung, giàu lòng vị tha, hiếu thảo nhưng cũng là một người phụ nữ khí khái, tự trọng. Ðó là một tâm hồn đẹp, đẹp một cách có văn hoá. Dường như Nguyễn Dữ đã tập trung những nét đẹp điển hình của người phụ nữ Việt Nam vào hình tượng Vũ nương. Con người đẹp, thiết tha với hạnh phúc này phải chết - Ðó chính là bi kịch về số phận con người. Vấn đề này biết bao nhà văn xưa nay tùng trăn trở. Có lẽ đó cũng là bi kịch của muôn đời. Bởi vậy, vấn đề mà Chuyện người con gái Nam Xương đặt ra là vấn đề có tính khái, quát giàu ý nghĩa nhân văn. Phía sau tấn bi kịch của Vũ nương có một cuộc sống chinh chiến, loạn li, gây cách biệt, nhưng căn bản là người chồng mù quáng đa nghi, thiếu sáng suốt. Những kẻ như thế xưa nay tùng gây ra bao nỗi oan trái, đổ vỡ trong đời. Ðó cũng là một thứ sản phẩm hằng có trong xã hội con người. Cho nên vấn đề tưởng chùng rất riêng ấy lại là vấn đề điển hình của cuộc sống. Tất nhiên trong tấn bi kịch này có phần của Vũ nương. Nàng vùa là nạn nhân nhưng cũng là tác nhân. Bởi chính nàng đã lấy cái bóng làm cái hình, lấy cái hư làm cái thật. Âu đó cũng là một bài học sâu sắc của muôn đời vậy.
Phần truyền kì trong câu chuyện là chuyện Vũ nương không chết, trở về sống trong Quy động của Nam Hải Long Vương đó là cuộc sống đời đời. Nhà văn đã tạo ra một cuộc gặp gỡ kì thú giữa Phan Lang - một người dương thế - với Vũ Nương nơi động tiên. Cuộc gặp gỡ ấy đã làm sáng tỏ thêm những phẩm chất của Vũ nương. Khi Phan Lang nhắc đến chuyện nhà của tổ tiên thì Vũ nương “ứa nước mắt khóc”. Nàng quả thật là một con người thiện căn, thiết tha gắn bó với quê hương đời sống mà không được sống. Tính cách của nàng và bi kịch như được tô đậm khơi sâu một lần nữa. Nhưng dụng ý của nhà văn đưa phần truyền kì vào câu chuyện không chỉ có thế. Nguyễn Dữ muốn khẳng định một chân lí nghệ thuật: cái Ðẹp là bất tủ. Vũ nương không sống được ở cõi đời thì sẽ sống vĩnh hằng ở cõi tiên, vì nàng là cáiÐẹp.
 Nói cho cùng, hiện thực của câu chuyện là hiện thực về tấm lòng của nhà văn trước những vấn đề của cuộc sống. Nhà văn đã đi sâu khai thác những vẻ đẹp và nỗi đau khổ xót xa phức tạp của tâm hồn con người, nhất là người phụ nữ trong xã hội đương thời như Vũ nương. Cũng qua đó, nhà văn khẳng định một chân lí nghệ thuật phảng phất như trong các truyện cổ dân gian Thánh Gióng về trời, An Dương Vương xuống biển kì lạ mà cũng rấtthực.
Duy Tài
kiÕn thøc c¬ b¶n
ng÷ v¨n trung häc c¬ së
Biên soạn: Nguyễn Duy Tài
 Trường THCS Chu Minh _Ba Vì_Hà Nội