Giáo án môn Ngữ văn lớp 9 - Tiết 117: Con cò

NS: 
NG: 
TiÕt 117
V¨n b¶n
Con cß
ChÕ lan viªn
A. Mơc tiªu: Giĩp HS.
 - C¶m nhËn ®­ỵc vỴ ®Đp vµ YN cđa h×nh t­ỵng con cß trong bµi th¬ ®­ỵc ph¸t triĨn tõ nh÷ng c©u h¸t ru x­a ®Ĩ ngỵi ca t×nh mĐ vµ nh÷ng lêi ru.
 - ThÊy ®­ỵc sù vËn ®éng s¸ng t¹o ca dao cđa TG vµ nh÷ng ®Ỉc ®iĨm cđa HA, thĨ th¬, giäng ®iƯu cđa bµi th¬.
 - RÌn kÜ n¨ng ®äc - hiĨu c¶m thơ vµ PT th¬, ®Ỉc biƯt lµ nh÷ng h×nh t­ỵng th¬ .
B. chuÈn bÞ: 
 - G: GA; SGK; b¶ng phơ; phiÕu häc tËp; ¶nh ch©n dung nhµ th¬ ViƠn Ph­¬ng.
 - H: bµi so¹n. 
C. ph­¬ng ph¸p: 
 - G: PT; ph¸t vÊn; gi¶ng b×nh;...
 - H: ho¹t ®éng ®éc lËp; ho¹t ®éng nhãm;...
D. TiÕn tr×nh giê d¹y:
I. ỉn ®Þnh líp: 
II. KiĨm tra bµi cị:
 - KT sù chuÈn bÞ cđa HS.
 ? §äc diƠn c¶m bµi “ViÕng l¨ng B¸c” cđa nhµ th¬ ViƠn Ph­¬ng?
 ? Nªu ND, NT cđa bµi th¬?
 * Gỵi ý: §äcdiƠn c¶m bµi th¬.
 - ND: Bµi th¬ thĨ hiƯn lßng thµnh kÝnh vµ niỊm xĩc ®éng s©u s¾c cđa nhµ th¬ vµ cđa mäi ng­êi ®èi víi B¸c Hå khi vµo l¨ng viÕng B¸c.
 - NT: Bµi th¬ cã giäng ®iƯu trang träng vµ tha thiÕt, nhiỊu HA Èn dơ ®Đp vµ gỵi c¶m, NN b×nh dÞ mµ l«-gic.
III. Nd bµi míi: 
 T×nh mÉu tư, tõ l©u ®· trë thµnh ®Ị tµi cho thi ca nh¹c ho¹. ChÕ Lan Viªn ®· gãp thªm tiÕng nãi ®éc ®¸o vµ ®Ỉc s¾c cđa m×nh vµo ®Ị tµi trªn = c¸ch ph¸t triĨn nh÷ng c©u ca dao quen thuéc nãi vỊ con cß ®Ĩ ca ngỵi t×nh mĐ vµ lêi ru ®èi víi CS cđa CN VN.
Ho¹t ®éng cđa thÇy
Ho¹t ®éng cđa trß
Néi dung
* H§1: T×m hiĨu TG, TP (10 phĩt)
? Nªu hiĨu biÕt cđa em vỊ TG?
G Tr­íc CMT8, víi tËp th¬ “§iªu tµn” (1937), ChÕ Lan Viªn trë thµnh 1 trong nh÷ng g­¬ng mỈt chãi s¸ng cđa phong trµo th¬ míi. Sau CM, søc s¸ng t¹o cđa «ng hÕt søc dåi dµo. Th¬ ChÕ Lan Viªn giµu chÊt trÝ tuƯ, HA th¬ phong phĩ, NN th¬ tµi hoa, míi l¹. Th¬ «ng cã ¶nh h­ëng s©u s¾c ®Õn nhiỊu nhµ th¬ trỴ thÕ hƯ sau.
? Em biÕt g× vỊ bµi th¬?
G Bµi th¬ thĨ hiƯn kh¸ râ nh÷ng nÐt ®Ỉc s¾c trong phong c¸ch NT ChÕ Lan Viªn.
? Theo em bµi th¬ nªn ®äc víi giäng ntn?
? §äc bµi th¬?
? Em hiĨu thÕ nµo lµ “phđ”?
* H§2: PT VB (25 phĩt)
? H·y X§ bè cơc cđa bµi th¬ vµ nªu râ ND tõng phÇn?
G Nh­ vËy, tø th¬ xuÊt ph¸t vµ triĨn khai tõ HA con cß trong ca dao, trong nh÷ng lêi ru cđa mĐ. Con cß trë thµnh HA biĨu t­ỵng cđa t×nh mĐ bao la, qua lêi ru ngät ngµo cđa mĐ, trë thµnh bÇu s÷a tinh thÇn kh«ng bao giê v¬i c¹n trong suèt cuéc ®êi con.
? §äc 4 c©u th¬ ®Çu?
? Em hiĨu YN 4 c©u ®Çu ntn?
? T¹i sao TG l¹i viÕt: “trong lêi mĐ h¸t, cã c¸nh cß ®ang bay”?
? §äc tõ “Con cß bay la...x¸o m¨ng”.
? Em h·y ®äc nh÷ng c©u ca dao hoµn chØnh mµ TG ®· vËn dơng vµo trong th¬ cđa m×nh?
? Em cã NX g× vỊ c¸ch vËn dơng ca dao cđa TG?
? HT ®ã cã TD g× trong thĨ hiƯn khĩc h¸t ru ë ®o¹n nµy?
? C¸c c©u: “Con cß bay la, con cß bay l¶” gỵi 1 khung c¶nh ntn?
? VËy HA “con cß xa tỉ ®i ¨n ®ªm, gỈp cµnh mỊm, sỵ x¸o m¨ng” t­ỵng tr­ng cho HA g×?
G Tuy ch­a hiĨu vµ cịng ch­a cÇn hiĨu nh÷ng lêi h¸t ru - ®iƯu hån cđa DT Êy cø thÊm dÇn vµo tinh thÇn cđa bÐ, nu«i d­ìng t©m hån bÐ = ©m ®iƯu dÞu dµng, ng©n nga cđa t×nh mĐ bao la, TY vµ sù trë che đa mĐ hiỊn. §o¹n th¬ t¹m khÐp = ®iƯp ng÷ thanh b×nh cđa cuéc sèng: “Ngđ yªn! Ngđ yªn! ... ch¼ng ph©n v©n”.
? Khĩc h¸t ru nµy gỵi cho em nhí vỊ nh÷ng kØ niƯm nµo trong tuỉi th¬ Êu cđa em?
G YC HS chĩ ý vµo phÇn 2.
? C¸nh cß ®· trë thµnh b¹n ®ång hµnh cđa CN trªn suèt chỈng ®­êng ®êi. H·y t×m c¸c c©u th¬ ®Ĩ chøng minh?
G HA c¸nh cß trong ca dao, qua sù liªn t­ëng, t­ëng t­ỵng phong phĩ vµ ®éc ®¸o cđa TG, nh­ bay ra tõ c©u ca dao ®Ĩ sèng trong t©m hån em bÐ, theo cïng vµ n©ng ®ì suèt cuéc ®êi.
? Cuéc ®êi mçi CN tr¶i qua tuỉi n»m n«i, ®Õn tuỉi ®Õn tr­êng vµ tíi khi tr­ëng thµnh ®Ịu g¾n víi HA c¸nh cß tr¾ng. §iỊu nµy cã YN g×?
G C¸nh cß va tuỉi th¬, c¸nh cß vµ cuéc ®êi CN, c¸nh cß vµ t×nh mĐ, râ rµng ë ®©y ®· cã sù hoµ quƯn, khã ph©n biƯt. C¸i mµu tr¾ng phau phau trong s¹ch đa c¸nh cß, c¸i dÞu dµng ªm ¶ cđa c¸nh cß bay l¶ bay la cø nh­ thÕ g¾n víi cuéc ®êi CN trong mçi b­íc ®­êng lín kh«n, tr­ëng thµnh. Con ®¾p ch¨n hay con ®¾p c¸nh cß? C¸nh cß bay theo ch©n con tung t¨ng ®Õn líp hay c¸nh tay dÞu dµng cđa mĐ; råi c¸nh cß l¹i che, l¹i qu¹t h¬i m¸t vµo c©u th¬ míi viÕt cđa con.
? Qua ®©y em cã NX g× vỊ liªn t­ëng vµ t­ëng t­ỵng cđa TG?
? ¦íc mong nµo cđa mĐ ®­ỵc béc lé trong lêi ru nµy?
G YC HS chĩ ý vµo phÇn III.
? Trong khĩc ru nµy xuÊt hiƯn HA con cß víi 2 biĨu t­ỵng:
- BiĨu t­ỵng HA ng­êi mĐ.
- BiĨu t­ỵng cuéc ®êi nh©n ¸i, bao dung.
Nh÷ng ®o¹n th¬ nµo mang biĨu t­ỵng trªn?
? Em c¶m nhËn g× vỊ ng­êi mĐ qua HA: “Dï ë gÇn con; dï ë xa con; lªn rõng xuèng biĨn; cß sÏ t×m con; cß m·i yªu con”?
? Tõ ®ã, TG ®· kh¸i qu¸t quy luËt g× cđa t×nh mĐ?
G Yªu th­¬ng con = TY bỊn chỈt, bao dung. ë ®©y tõ xĩc c¶m, më ra nh÷ng suy t­ëng, kh¸i qu¸t thµnh nh÷ng triÕt lÝ - ®ã lµ c¸ch th­êng gỈp trong th¬ cđa ChÕ Lan Viªn.
? 5 c©u th¬ cuèi gỵi cho em liªn t­ëng g×?
? §Ỉc s¾c NT cđa ®o¹n th¬ nµy lµ g×?
? Qua ®©y, em c¶m nhËn ®­ỵc nh÷ng YN nµo cđa lêi ru trong ®o¹n th¬ nµy?
* H§3: Tỉng kÕt (5 phĩt)
? §äc vµ PT bµi th¬, em c¶m nhËn nh÷ng ®iỊu cao ®Đp nµo cđa t×nh mĐ vµ nh÷ng lêi ru?
? Th¬ ChÕ Lan Viªn cã nh÷ng c©u ®Ëm chÊt suy t­ s©u l¾ng. §ã lµ nh÷ng c©u th¬ nµo trong bµi th¬ “Con cß”?
? Em cã NX g× vỊ sù vËn dơng ca dao cđa TG?
? NX vỊ thĨ th¬, nhÞp th¬, c©u th¬?
? §äc ghi nhí/SGK?
* H§4: LuyƯn tËp (5 phĩt)
? Nªu YC bµi tËp 1?
- §äc giäng thđ thØ, t©m t×nh nh­ lêi ru, chĩ ý nh÷ng ®iƯp tõ, ®iƯp ng÷, c©u c¶m, c©u hái nh­ lµ lêi ®èi tho¹i.
- Phđ: ®¬n vÞ hµnh chÝnh trªn huyƯn, díi tØnh thêi PK vµ thêi B¾c thuéc (VD: Phđ Tõ S¬n – tØnh B¾c Ninh.
- P1: HA con cß qua nh÷ng lêi ru cđa mĐ thêi th¬ Êu.
- P2: HA con cß qua nh÷ng lêi ru cđa mĐ ®i vµo tiỊm thøc vµ g¾n bã trªn nh÷ng chỈng ®­êng ®êi cđa mçi ng­êi. – P3: Suy ngÉm vµ triÕt lÝ vỊ YN lêi ru vµ t×nh mĐ ®èi víi mçi CN.
- §äc diƠn c¶m.
- Giíi thiƯu HA con cß 1 c¸ch tù nhiªn hỵp lÝ.
- TG muèn thĨ hiƯn ý lêi ru con g¾n víi c¸nh cß bay. Lêi ru Êy cø dÇn dÇn thÊm vµo t©m hån cđa con, tù nhiªn ©u yÕm, nh­ lµ b¾t ®Çu tõ v« thøc, b¶n n¨ng nh­ dßng suèi ngät ngµo, con ch­a hiĨu vµ ch­a cÇn hiĨu nh­ng tuỉi th¬ cđa con kh«ng thĨ thiÕu lêi ru víi nh÷ng c¸nh cß Êy.
- “Con cß bay l¶... c¸nh ®ång”.
- “Con cß bay l¶... §ång §¨ng”.
- “Con cß mµ ®i ¨n ®ªm... cß con”.
- TG vËn dơng ca dao s¸ng t¹o: kh«ng trÝch nguyªn v¨n mµ chØ trÝch 1 phÇn, 1 vµi tõ ng÷ råi ®­a vµo trong m¹ch c¶m xĩc th¬ cđa m×nh, trong lêi ru cđa mĐ.
- Qua HA con cß gỵi nªn cuéc sèng ªm ®Ịm.
- HA ng­êi mĐ nhäc nh»n, vÊt v¶, lam lị kiÕm ¨n nu«i con.
- Cß “sỵ x¸o m¨ng” nh­ng con cã mĐ, con kh«ng ph¶i sỵ nh­ cß. “C¸nh cß mỊm, mĐ ®· s½n tay n©ng” => Lêi ru gi¶n dÞ, dƠ ®i s©u vµo tiỊm thøc trỴ th¬ nh­ng vÉn giµu tÝnh biĨu t­ỵng, to¸t lªn TY th­¬ng Êm ¸p cđa mĐ dµnh cho con.
- Tuỉi Êu th¬ trong n«i:
“Con ngđ yªn th× cß cịng ngđ
C¸nh cđa cß, 2 ®øa ®¾p chung ®«i”
- Tuỉi tíi tr­êng:
“Mai kh«n lín, con theo cß ®i häc,
C¸nh tr¾ng cß bay theo gãt ®«i...”.
- Lĩc tr­ëng thµnh:
“C¸nh cß tr¾ng l¹i bay hoµi kh«ng...
Tr­íc hiªn nhµ
vµ trong h¬i m¸t c©u v¨n...”.
- Sù t­ëng t­ỵng phong phĩ ®Õn k× l¹, ®Õn ngì ngµng mµ vÉn gÇn gịi vµ th©n quen.
- BiĨu t­ỵng HA ng­êi mĐ:
“Dï ë gÇn con,...mĐ vÉn theo con”.
- BiĨu t­ỵng cuéc ®êi nh©n ¸i, bao dung:
“1 con cß th«i,...Vç c¸nh qua n«i”.
- Sù lËn ®Ën vµ ®øc hi sinh quªn m×nh v× TY con -> tÊm lßng ng­êi mĐ lĩc nµo cịng ë bªn con cho ®Õn suèt cuéc ®êi.
- Kh¸i qu¸t quy luËt cđa TC thµnh 1 triÕt lÝ bỊn v÷ng, réng lín vµ s©u s¾c: “Con dï lín vÉn lµ con cđa mĐ. §i hÕt ®êi, lßng mĐ vÉn bao dung”.
- Nh÷ng c©u th¬ cuèi trë l¹i víi ©m h­ëng lêi ru, víi ®iƯp ng÷ “ngđ ®i” vµ HA c¸nh cß vç c¸nh, ®Õn h¸t quanh n«i ®ĩc kÕt 1 YN s©u th¼m: lêi ru cđa mĐ sÏ theo con suèt cuéc ®êi.
- Nh÷ng lêi h¸t ru cÇn thiÕt biÕt bao v× nã nu«i d­ìng vµ båi ®¾p lßng nh©n ¸i trong cuéc ®êi mçi CN.
- T×nh mĐ lµ TC cao ®Đp vµ bỊn bØ v× nã ®­ỵc x©y ®¾p = ®øc hi sinh quªn m×nh cđa TY th­¬ng, che chë.
- “Con dï lín vÉn lµ con cđa mĐ
§i hÕt ®êi, lßng mĐ vÉn theo con”.
- “1 con cß th«i
Con cß mĐ h¸t
Cịng lµ cuéc ®êi
Vç c¸nh qua n«i”.
? VËn dơng c¸c c©u ca dao quen thuéc x©u chuçi, chän läc lµm thµnh HA biĨu t­ỵng võa quen võa l¹ ®Ĩ biĨu hiƯn chđ ®Ị vµ kh¸i qu¸t V§, quy luËt mang tÝnh triÕt lÝ.
- ThĨ th¬ tù do, Ýt vÇn, c¸c c©u dµi ng¾n kh¸c nhau => T¹o nªn giäng ®iƯu bµi h¸t ru lµ giäng suy ngÉm, cã c¶ triÕt lÝ.
- §iƯp ng÷.
- 4 nhãm th¶o luËn 2 phĩt -> ®¹i diƯn tr¶ lêi.
- ë bµi th¬ cđa NguyƠn Khoa §iỊm, TG võa trß chuyƯn víi ®èi t­ỵng (nh÷ng em bÐ DT Tµ-¤i trªn l­ng mĐ) víi giäng ®iƯu gÇn nh­ lêi ru, l¹i cã nh÷ng lêi trùc tiÕp tõ ng­êi mĐ. Khĩc h¸t ru ë bµi th¬ Êy biĨu hiƯn sù thèng nhÊt gi÷a TY con víi TY CM, víi lßng yªu n­íc vµ ý chÝ chiÕn ®Êu. Cßn ë bµi th¬ cđa ChÕ Lan Viªn, gỵi l¹i ®iƯu h¸t ru TG muèn nãi ®Õn YN cđa lêi ru vµ ngỵi ca t×nh mĐ ®èi víi ®êi sèng mçi ng­êi.
I. T×m hiĨu TG, TP:
1. TG:
- ChÕ Lan Viªn (1920 - 1989) lµ 1 tµi n¨ng lín cđa VH VN hiƯn ®¹i.
2. TP:
- S¸ng t¸c n¨m 1962.
- In trong tËp “Hoa ngµy th­¬ng – Chim b¸o b·o” (1967).
3. §äc - Chĩ thÝch:
a. §äc:
b. Chĩ thÝch:
II. PT VB:
1. KÕt cÊu, bè cơc:
- Bè cơc 3 phÇn.
2. PT:
a. HA con cß qua nh÷ng lêi ru cđa mĐ thêi Êu th¬:
- Sù s¸ng t¹o trong vËn dơng ca dao.
- Giäng th¬ thiÕt tha ªm ¸i.
-> Lêi ru båi ®¾p, nu«i d­ìng t©m håm trỴ th¬
b. HA con cß vµ lêi ru cđa mĐ trªn nh÷ng chỈng ®­êng ®êi cđa mçi ng­êi:
- HA con cß ®· gỵi YN biĨu t­ỵng vỊ lßng mĐ, vỊ sù d×u d¾t, n©ng ®ì dÞu dµng vµ bỊn bØ cđa ng­êi mĐ hiỊn.
- Sù t­ëng t­ỵng phong phĩ.
- Mong con ®­ỵc häc hµnh vµ ®­ỵc sèng trong TC Êm ¸p, trong s¸ng cđa b¹n bÌ. 
c. HA con cß – suy ngÉm triÕt lÝ vỊ lêi ru vµ t×nh mĐ:
- SD linh ho¹t c¸c c©u th¬ tù do, Ýt vÇn, ®é dµi ng¾n kh¸c nhau.
- Lêi ru lµ biĨu hiƯn cao c¶ vµ ®Đp ®Ï cđa t×nh mĐ vµ t×nh ®êi réng lín dµnh cho mçi cuéc ®êi CN.
III. Tỉng kÕt:
1. ND:
2. NT:
3. Ghi nhí:
IV. LuyƯn tËp:
IV. Cđng cè: 
 ? Hai bµi h¸t ru mang tªn kh¸c nhau (Con cß; Khĩc h¸t ru nh÷ng em bÐ lín trªn l­ng mĐ) cđa 2 TG ra ®êi trong 2 thêi ®iĨm kh¸c nhau, nh­ng ®Ịu cã chung YN nµo?
 - Gieo vµo lßng ng­êi nh÷ng Êm nãng cđa t×nh mĐ.
 - Gỵi c¶m xĩc ®­ỵc yªu th­¬ng che chë vµ hi väng.
 - Gỵi niỊm tin yªu vµo nh÷ng ®iỊu nh©n ¸i cđa cuéc ®êi.
V. H­íng dÉn: 
 - Häc thuéc lßng (diƠn c¶m) bµi th¬ l¹i VB vµ xem bµi PT.
 - Hoµn thµnh phÇn luyƯn tËp.
 - So¹n: “Con cß”. 
E. Rĩt kinh nghiƯm: