Giáo án môn Ngữ văn lớp 9 - Tiết 23: Hoàng Lê nhất thống chí

NS: 23.09.09
NG: 26.9 (9A2)
Tiết 23 + 24
Văn bản 
Hoàng Lê nhất thống chí
(Hồi thứ 14)
 Ngô gia văn phái
A. Mục tiêu cần đạt: Giúp HS:
 - Cảm nhận được vẻ đẹp hào hùng của người anh hùng dân tộc Nguyễn Huệ trong chiến công đại phá quân Thanh, sự thảm hại của quân xâm lược & số phận của lũ vua quan phản dân hại nước.
 - Hiểu sơ lược về thể loại & giá trị NT của lối văn trần thuật kết hợp MT chân thực, sinh động.
B. Chuẩn bị của thầy & trò:
 - GV: SGK, SGV, tư liệu, tranh ảnh.
 - HS: Đọc & chuẩn bị bài.
C. Phương pháp:
 - Đọc sáng tạo, tái hiện, gợi tìm, nghiên cứu, phân tích, bình giảng
D. Tiến trình giờ dạy:
I. ổn định: (1phút)
I. Kiểm tra bài cũ:
 * Tiết 1 (4 phút).
 ? ý nào nói đúng nhất thói ăn chơi xa xỉ, vô độ của chúa Trịnh?
 A. Chúa cho xây nhiều cung điện đình đài.
 B. Chúa thích trồng cây cảnh.
 ? Em hiểu cụm từ “triệu bất tường” nghĩa là gì?
 - Đáp án: Câu 1: A
 Câu 2: Dấu hiệu không lành, điểm gở.
 * Tiết 2 (4 phút).
 ? Kể tóm tắt hồi 14 “Hoàng Lê nhất thống chí”.
 ? Tên TP có nghĩa là gì?
 - Đáp án: Câu 2: Ghi chép việc vua Lê thống nhất đất nước.
III. Bài mới:
1. Giới thiệu bài: (1 phút).
 Trong LS VH VN chưa có 1 TP nào tái hiện 1 cách chân thực & sinh động 1 giai đoạn LS nước nhà như cuốn tiểu thuyết LS “Hoàng Lê nhất thống chí” của Ngô gia văn phái
2. Tiến trình:
Hoạt động của thầy
Hoạt động của trò
Nội dung
* HĐ1: Tìm hiểu TG - TP (27phút)
? Nêu hiểu biết của em về TG cuốn “HLNTC”?
G Bổ sung:
- Ngô Thì Chí là em ruột Ngô Thì Nhậm, làm quan dưới thời Lê Chiêu Thống, là người tuyệt đối trung thành với nhà Lê, từng chạy theo Lê Chiêu Thống. Nhiều tài liệu nói ông là người viết 7 hồi đầu của TP.
- Ngô Thì Du, anh em chú bác ruột với Ngô Thì Chí. Học giỏi nhưng không đỗ đạt gì. Dưới thời Tây Sơn ẩn mình ở khu Kim Bảng. Thời Nguyễn ra làm quan, năm 1827 về nghỉ. Ông là người viết 7 hồi tiếp theo.
+ Ba hồi còn lại, có thể do 1 người khác viết khoảng đầu triều Nguyễn.
? Nêu hiểu biết của em về TP?
G Bổ sung:
+ Viết về những sự kiện LS.
+ Các TG tôn trọng sự thật LS.
+ Có ý kiến cho rằng TP có thể xếp vào loại kí sự LS. Nhưng xét về HT, kết cấu, NT khắc hoạ nhân vật, cách MT TS, TP đậm chất tiểu thuyết. Vì vậy có thể coi TP là cuốn tiểu thuyết LS. Tính xác thực của các sự kiện LS, XH, nhân vật có thể xem là 1 nét đặc thù của VH VN thời kì mà quan niệm văn sử bất phân minh còn khá sâu đậm trong giới nho sĩ tri thức.
G Đọc đúng ngữ điệu, phù hợp từng nhân vật -> Đọc 1 đoạn.
G NX cách đọc.
? Kể tóm tắt hồi 14.
G NX, bổ sung.
? Giải chú thích 2 - 3 - 7 - 12 - 22 - 26 - 28.
* HĐ2: PT VB (7phút)
? TP thuộc thể loại nào?
? Nêu đại ý & bố cục của đoạn trích.
Hết tiết 1
*HĐ1: PT VB (27phút)
? Theo em bài có mấy sự việc chính?
G YC HS theo dõi lại Đ1.
? Bắc Bình Vương phản ứng ntn khi được tin quân Thanh đến Thăng Long & vua Lê thụ phong?
? Phản ứng đó cho thấy đặc điểm nào của con người Bắc Bình Vương?
? Vì sao Nguyễn Huệ định xuất quân đi ngay lại dừng lại để lên ngôi Hoàng đế? Nguyễn Huệ đã thể hiện tính dân chủ của 1 người chỉ huy ntn?
? Trong 1 thời gian ngắn, Nguyễn Huệ đã làm được những việc gì? (YC HS theo dõi đoạn “Bắc Bình Vương lấy làm phảikhông nói trước”)
? Với các công việc trên, Nguyễn Huệ có hành động ntn?
? Hãy PT lời dụ của Nguyễn Huệ trong buổi duyệt binh ở Nghệ An, với Sở - Lân & cuộc trò chuyện với cống sĩ ở La Sơn?
? NX lời dụ về HT, ND?
? Để PT được tình hình thời cuộc, xét đoán được các sự việc, chứng tỏ Nguyễn Huệ phải là người có trí tuệ ntn?
G NX, kết luận:
+ Trí tuệ ấy biểu hiện trong việc PT tình hình thời cuộc.
+ Trí tuệ ấy biểu hiện trong việc xét đoán & dùng người.
? Trong chiến đấu, Nguyễn Huệ đã thể hiện ý chí & tầm nhìn của 1 vị chỉ huy ntn?
? Tất cả điều đó cho thấy ý chí & tầm nhìn của Nguyễn Huệ ntn?
? Tóm tắt 2 trận đánh ở Phú Xuân & Ngọc Hồi.
? Có gì đặc biệt trong cách đánh của Quang Trung ở 2 trận này?
? Trận Ngọc Hồi diễn ra ntn? (Mũi quân chính? Mũi phụ? Kết quả?)
? Trận Ngọc Hồi đã khẳng định sức mạnh toàn diện của quân Tây Sơn ra sao?
? Các trận đánh đó đã thể hiện tài năng quân sự nào của Nguyễn Huệ?
? Hãy chứng minh = các sự kiện xuất quân của Nguyễn Huệ để thấy tính thần tốc của cuộc xuất quân đó?
? Tìm các YT MT kết hợp TS làm nổi rõ HA Quang Trung trong trận đánh.
? Cảm nhận của em về HA vua Quang Trung trong trận đánh.
? Tại sao vốn trung thành với nhà Lê & không mấy cảm tình với quân Tây Sơn, thậm trí coi quân Tây Sơn như giặc mà các TG vẫn viết về Quang Trung với những chiến công của đoàn quân áo vải 1 cách hào hùng như vậy?
G YC HS theo dõi đoạn cuối.
? Khi quân Tây Sơn tiến đánh như vũ bão, thì CS của bọn tướng lĩnh nhà Thanh & vua tôi Lê Chiêu Thống diễn ra ntn?
? Em hiểu gì về Tôn Sĩ Nghị?
? TG kể về cuộc tháo chạy của quân Thanh ntn? Chi tiết nào hài hước nhất?
? Qua các HA trên, em có suy nghĩ gì về số phận bọn cướp nước?
? Theo em, nguyên nhân nào dẫn đến sự thất bại mau chóng & thảm hại của quân Thanh?
? Vua tôi Lê Chiêu Thống có hành động gì khi nghe tin Ngọc Hồi thất thủ?
? Cách rời bỏ ngai vàng của vua tôi Lê Chiêu Thống có gì đặc biệt?
? Qua các HA trên, em có suy nghĩ gì về số phận kẻ bán nước?
* HĐ3: Tổng kết (3 phút)
? Hồi 14 TP “HLNTC” mang lại cho em những hiểu biết gì về người anh hùng Nguyễn Huệ & số phận của lũ bán nước, cướp nước?
? NT đặc sắc của đoạn trích?
? Đọc ghi nhớ?
* HĐ4: Luyện tập (5 phút)
? Tóm tắt lại hồi 14?
- Dựa chú thích trình bày.
- TP Viết = chữ Hán ghi chép về sự thống nhất của các vương triều nhà Lê.
+ Là cuốn tiểu thuyết LS viết theo lối chương hồi.
+ Đoạn trích phần lớn hồi 14 của TP.
- Đọc:
+ HS1:Tiếp đến “Mậu thân”.
+ HS2: Đến “vào thành”.
+ HS3: Đoạn còn lại.
- Kể tóm tắt:
Quân Thanh kéo vào Thăng Long, tướng Tây Sơn là Ngô Văn Sở lui quân về Tam Điệp. Quang Trung lên ngôi vua ở Phú Xuân. Tự đốc thúc đại binh nhằm ngày 25 tháng chạp 1788 tiến quân ra Bắc diệt Thanh. Dọc đường, Quang Trung tuyển thêm quân lính, mở duyệt binh lớn, chia quân thành các đạo, chỉ dụ tướng lĩnh, mở tiệc khao quân vào 30 tháng chạp, hẹn mùng 7 Tết thắng giặc ăn mừng ở Thăng Long. Đội quân QT đánh đến đâu thắng đến đó, khiến quân Thanh đại bại. Ngày mùng 3 tết QT đã vào Thăng Long, tướng giặc Sầm Nghi Đống tháo chạy về nước, vua LCT cùng gia quyến chạy theo.
- Lớp NX, bổ sung.
- Giải từ khó: SGK
- Tiểu thuyết LS theo lối chương hồi.
- Đại ý: Miêu tả chiến thắng lẫy lừng của vua Quang Trung, sự thảm hại của quân tướng nhà Thanh & số phận lũ vua quan phản nước hại dân.
- Bố cục:
+ Đ1: Từ đầu đến “mậu thân”: Được tin quân Thanh đã chiếm Thăng Long, Nguyễn Huệ lên ngôi Hoàng đế, thân chinh cầm quân diệt giặc.
+ Đ2: tiếp theo -> “vào thành”: Cuộc hành quân thần tốc & chiến công lẫy lừng của vua Quang Trung.
+ Đ3: còn lại: Sự thảm hại của quân Thanh & số phận vua tôi nhà Lê.
Hết tiết 1
- Có 2 sự việc chính:
+ Hình tượng người anh hùng Nguyễn Huệ
+ HA bọn cướp nước & lũ bán nước.
- Theo dõi đoạn 1
- Giận lắm liền họp các tướng sĩ định thân chinh cầm quân đi ngay.
- Ngay thẳng, cương trực, ghét bọn xâm lược.
- Để chính vị hiệu (danh có chính thì ngôn mới thuận).
- Tính dân chủ:
+ Họp tướng sĩ.
+ Nghe ý kiến của tướng sĩ (lên ngôi, an xá)
-> Tính chất dân chủ của vị tướng cũng thể hiện Nguyễn Huệ là người biết nghe ý kiến.
- Theo dõi đoạn văn & phát hiện:
+ Tế cáo trời đất, lên ngôi Hoàng đế.
+ Đốc xuất đại binh.
+ Gặp người cống sĩ ở La Sơn.
+ Tuyển mộ lính, duyệt binh.
+ Phủ dụ tướng sĩ, định kế hoạch hành quân đánh giặc & kế hoạch đối phó với nhà Thanh sau chiến thắng.
-> Hành động xông xáo, nhanh gọn, có chủ đích & rất quả quyết.
- Lời dụ:
+ PT tình hình thời cuộc, tương quan giữa ta & địch.
+ Khẳng định chủ quyền của dân tộc & hành động xâm lăng phi nghĩa của địch trái với đạo trời (“đất nào sao ấy đã phân biệt rõ ràng”).
+ Nêu bật dã tâm của giặc (“bụng dạ ắt khác giết hại nhân dân, vơ vét của cải”)
+ Nêu bật truyền thống chống giặc ngoại xâm từ xưa của DT (“từ đời Hán có Trưng nữ Vương tổ”)
+ Kêu gọi quân lính đồng tâm hiệp lực.
+ Ra kỉ luật nghiêm minh (“chớ quen thói cũ không nói trước”).
-> Lời dụ như 1 bài hịch ngắn gọn, ý tứ phê phán sâu xa có TD kích thích lòng yêu nước & truyền thống quật cường của dân tộc.
- Với Sở & Lân (xét đoán, dùng người): Hiểu rõ sở trường, sở đoản của từng người, khen chê đúng người, đúng việc).
-> Xử lí có tình, có lí.
- Phát hiện:
+ Mới khởi binh đánh giặc, chưa giành được tấc đất nào, vậy mà NH đã tuyên bố chắc chắn “phương lược tiến đánh đã có tính sẵn”.
+ Tính sẵn cả kế hoạch ngoại giao sau khi chiến thắng 1 nước “lớn gấp 10 lần nước mình” để có thể dẹp yên binh đao “cho ta yên ổn mà nuôi dưỡng lực lượng”.
-> ý chí quyết thắng, tầm nhìn xa trông rộng của 1 nhà chính trị yêu chuộng hoà bình.
- Tóm tắt 2 trận đánh:
+ Trận Phú Xuân: Vừa thấy bóng quân Tây Sơn, bọn nghĩa binh trấn thủ ở đó cùng quân Thanh tan vỡ chạy. Quân Tây Sơn bắt được hết.
+ Trận Ngọc Hồi: Nửa đêm quân Tây Sơn bí mật vây kín làng, bắc loa truyền gọi, quân lính dạ ran, khiến địch trong đồn sợ hãi xin hàng.
- Đánh bí mật, đảm bảo thắng lợi mà không gây thương vong.
* Trận Ngọc Hồi:
+ Mũi chính do Quang Trung chỉ huy, đốc thúc dùng ván che trước, quân lính theo sau, tiến sát địch đánh giáp lá cà.
+ Mũi phụ: Bao vây đường rút của quân Thanh, cho voi giày đạp.
+ Kết quả: Quân Thanh bỏ chạy toán loạn, giày xéo lên nhau mà chết, thái thú Sầm Nghi Đống tự thắt cổ chết.
- Trận Ngọc Hồi công phu nhất (dùng nhiều cách đánh táo bạo & quyết liệt không cho kẻ thù có đường sống) thắng giòn giã.
- Tài mưu lược của 1 người cầm quân (bí mật, bất ngờ, vừa mềm mại, vừa quyết liệt, đảm bảo thắng lợi mà trận đánh được hao binh tổn tướng).
- Ngày 25/12 (tháng chạp) xuất quân từ Phú Xuân, 29 tháng chạp đến Nghệ An (vượt 350km núi đèo), 30/12 (tháng chạp) tuyển quân, duyệt binh ở Nghệ An, ra Tam Điệp (150km), đêm 30/12 tiến ra Thăng Long, 5/1 (tháng giêng) ăn Tết ở Thăng Long (vượt KH 2 ngày).
- Hành quân bằng đi bộ, cáng võng nhưng quân lính vẫn chỉnh tề.
- Quang Trung: Thân chinh cầm quân, tổng chỉ huy chiến dịch, tự mình thống lĩnh 1 cánh quân, cưỡi voi đi đốc thúc xông pha tên đạn trong cảnh “khói toả mù trời cách gang tấc không thấy gì”.
-> Oai phong lẫm liệt, là linh hồn của những chiến công.
- Vì:
+ Đó là sự thật LS mà các TG được chứng kiến, là những tri thức có lương tâm, có tâm huyết & tài năng nên họ không thể không tôn trọng sự thật LS.
+ Mặt khác họ cũng được chứng kiến sự thối nát, hèn mạt, kém cỏi của vua chúa thời Lê - Trịnh.
-> Đem đến những trang viết đầy chân thực, xúc động & tự hào.
- Theo dõi đoạn cuối.
- Lo chăm chú vào yến tiệc, vui mừng không hề lo đến việc bất trắc, cho quân lính mặc sức vui chơi.
- Tôn Sĩ Nghị là tướng bất tài, cầm quân không biết tình hình thực hư ra sao, lại kiêu căng tự mãn chủ quan.
- Tướng: sợ mất mật, ngựa không kịp đóng yên, người không kịp mặc áo giáp chuồn trước qua cầu phao (hài hước).
- Quân: lúc lâm trận “ai nấy đều rụng rời sợ hãi xin ra hàng” hoặc “bỏ chạy tán loạn, giày xéo lên nhau mà chết”. Thảm hại.
- Kẻ đi xâm lược sẽ bị thất bại
- Nguyên nhân:
+ Chủ quan.
+ Không chiến đấu vì mục đích chính nghĩa.
+ Quân Tây Sơn hùng mạnh
- Vội vã bỏ cung điện để chạy chốn.
- Gấp rút bỏ chạy, cướp thuyền đánh cá chạy.
- Chạy cùng quân Thanh đang tháo chạy về nước.
- Luôn mấy ngày đêm không ăn, ai nấy đều mệt lử.
- Hình tượngNguyễn Huệ.
- Sự thất bại thảm hại của bọn xâm lược.
- Đọc ghi nhớ.
- Tóm tắt lại hồi 14.
I. Tìm hiểu TG – TP:
1. Tác giả:
- Nhóm họ Ngô Thì ở Thanh Oai -HàTây.
- 2 TG chính là Ngô Thì Chí & Ngô Thì Du.
2. Tác phẩm:
3. Đọc – Chú thích:
a. Đọc
b. Chú thích.
II. PT VB:
1. Kết cấu, bố cục:
2. PT:
a. Hình tượng người anh hùng Nguyễn Huệ:
- Hành động mạnh mẽ & quyết đoán.
- Trí tuệ sáng suốt, sâu sắc & nhạy bén.
- ý chí quyết thắng & tầm nhìn xa trông rộng.
- Tài mưu lược, dụng binh như thần.
- Oai phong lẫm liệt trong chiến trận.
b. HA bọn cướp nước & lũ bán nước:
* HA bọn cướp nước:
- Thất bại thảm hại.
* HA lũ bán nước:
- Số phận bi đát.
II. Tổng kết:
1. ND:
2. NT:
3. Ghi nhớ: SGK/
IV. Luyện tập:
IV. Củng cố: (2 phút)
 - Nhắc lại ND bài.
V. HDVN:
 - Chuẩn bị bài sau (2 phút).
 - Học bài: +Tóm tắt lại đoạn trích.
 + Nắm và PT lại 2 ND của bài.
 + Nắm 1 số chi tiết để chứng minh cho 2 ND trên.
 - Chuẩn bị bài: “Sự phát triển của từ vựng”.
 * YC: Tự tìm 1 số từ & tập tạo từ mới.
E. Rút kinh nghiệm:
..
..
..