Giáo án môn Ngữ văn lớp 9 - Tiết 56: Văn bản Bếp lửa

NS: 
NG: 
 Tiết 56
Văn bản
Bếp lửa
Bằng việt
A. Mục tiêu: Giúp HS.
 - Cảm nhận được những tình cảm, cảm xúc chân thành của nhân vật trữ tình - người cháu - và hình ảnh bà giàu tình thương, giàu đức hi sinh trong bài thơ.
 - Thấy được NT diễn tả cảm xúc thông qua hồi tưởng, kết hợp MT, TS, bình luận của TG trong bài thơ.
 - Cảm nhận được TY quý đối với GĐ, QH, ĐN.
B. chuẩn bị: 
 - GV: giáo án; sách giáo khoa; bảng phụ; phiếu học tập; tranh ảnh;..
 - HS: bài soạn.
C. phương pháp: 
 - GV: phân tích; phát vấn; nêu vấn đề; giảng bình;.....
 - HS: hoạt động độc lập; hoạt động nhóm;..
D. Tiến trình giờ dạy:
I. ổn định lớp: KTSS
II. Kiểm tra bài cũ: 
 - Kiểm tra vở soạn của HS.
III. Bài mới: 
Hoạt động của thầy
Hoạt động của trò
Nội dung
* HĐ1: Giới thiệu TG, TP (10 phút)
? Hãy giới thiệu đôi nét về TG?
G Bằng Việt thuộc thế hệ các nhà thơ trưởng thành trong thời kì KC chống Mĩ cứu nước. Thơ ông trong trẻo, mượt mà, khai thác những kỉ niệm và mơ ước của tuổi trẻ nên gần gũi với bạn đọc trẻ, nhất là trong nhà trường.
? Hãy nêu xuất xứ của bài thơ?
G TG sáng tác bài thơ khi là sinh viên đang du học tại Liên Xô và mới bắt đầu đến với thơ.
? Bài thơ đọc với giọng ntn?
? Đọc bài thơ em nhớ đến bài thơ nào?
G 2 bài thơ đều nói về tình bà cháu, nhưng ND cảm xúc, kỉ niệm và suy ngẫm ở mỗi bài lại khác nhau.
? Giải thích: đinh ninh; chiến khu.
* HĐ2: PT VB (30 phút)
? Bài thơ viết theo thể thơ gì?
G Bếp lửa khơi nguồn cho dòng hồi tưởng cảm xúc về bà.
? Hãy XĐ bố cục của bài thơ?
G YC HS chú ý vào khổ thơ đầu.
? Trong kí ức đầu tiên của người cháu có hình ảnh nào?
? Những lời thơ nào làm hiện lên hình ảnh đó?
? Từ hình ảnh bếp lửa gợi trong em điều gì?
G Bếp lửa ấy khơi nguồn nhớ thương của cháu với bà để TG viết tiếp “Cháu thương bà biết mấy nắng mưa”.
? Vì sao nỗi nhớ thương bà lại gợi lên từ bếp lửa?
G “ấp iu” gợi đến bàn tay kiên nhẫn, khéo léo và tấm lòng chi chút của người nhóm lửa, lại rất chính xác với công việc nhóm bếp cụ thể.
G “Biết mấy nắng mưa” là nói về thời gian kéo dài cùng với nỗi vất vả kéo dài của bà, và cũng là nỗi lòng thương bà bền bỉ của người cháu.
? Đoạn thơ đã hé mở tình cảm bà cháu ntn?
G Phần này diễn tả nhưng cảm nghĩ của cháu về bếp lửa và bà. Trong kí ức người cháu, những kỉ niệm về bếp lửa và bà hiện dần cùng thời gian.
? Từ thuở thơ ấu bếp lửa và bà hiện lên ntn?
? Tuổi thiếu niên hình ảnh bếp lửa và bà hiện lên ntn?
? ấn tượng sâu đậm về bếp lửa gắn với tuổi của cháu là gì?
G Khói bếp trong mỗi ngôi nhà có thể là dấu hiệu ấm no, cũng có thể là dấu hiệu lầm than.
? “Mùi khói” trong đoạn thơ này gợi hình ảnh 1 cuộc sống ntn để TG viết “Nghĩ lại đến giờ sống mũi còn cay”.
? Hãy tìm các dẫn chứng?
G “8 năm ròng cháu cùng bà nhóm lửa” ứng với chiều dài của cuộc KC chống Pháp.
? Trong kỉ niệm của cháu, ấn tượng sâu đậm nhất về bếp lửa và bà trong quãng thời gian này là gì?
G Tuổi thơ ấy có bóng đen ghê rợn của nạn đói năm 1945, có mối lo giặc tàn phá xóm làng, có những hoàn cảnh chung của nhiều GĐ VN trong cuộc KC chống Pháp: mẹ và cha đi công tác bận không về, cháu sống trong sự cưu mang, dạy dỗ của bà, sớm phải có ý thức tự lập, phải lo toan. 
? Vì sao “tiếng tu hú” ám ảnh tâm trí người cháu đến thế?
G Đó là tiếng chim quen thuộc của những cánh đồng quê mỗi độ vào hè, tiếng chim như giục giã, như khắc khoải 1 điều gì da diết lắm, khiến lòng người trỗi dậy những hoài niệm, nhớ mong; tiếng chim còn gợi ra tình cảnh vắng vẻ và nhớ mong vủa 2 bà cháu.
? Thảo luận: Theo em, có nỗi niềm nào của người cháu vang vọng trong lời thơ:
“Tu hú ơi! Chẳng đến ở cùng bà. 
Kêu chi hoài trên những cánh xa ?”.
? Đọc: “Rồi sớm  dai dẳng ” .
? Em hiểu gì qua những lời thơ trên?
G Từ những kỉ niệm hồi tưởng về tuổi thơ và bà, người cháu suy ngẫm về cuộc đời của bà.
G YC HS chú ý vào phần 3 của VB.
G Hình ảnh bà luôn gắn liền với hình ảnh bếp lửa, ngọn lửa, có thể nói bà là “người nhóm lửa”, lại cũng là người giữ cho ngọn lửa luôn ấm nóng và toả sáng trong mỗi GĐ.
? Sự tần tảo, đức hi sinh chăm lo cho mọi người của bà được TG thể hiện trong lời thơ nào?
? Những gì được nhóm lên từ bếp lửa của bà?
? Bếp lửa của bà bây giờ có gì khác thời còn lận đận?
G Trong bài, có tới 10 lần TG nhắc tới bếp lửa và hiện diện cùng bếp lửa là hình ảnh người bà, người phụ nữ VN muôn thuở với vẻ đẹp tần tảo, nhẫn nại và đầy yêu thương. Ngày ngày bà nhóm lên bếp lửa cũng là nhóm lên niềm vui, sự sống, niềm yêu thương chi chút dành cho con cháu và mọi người.
? Từ bếp lửa của bà, nhà thơ đã thốt lên: “Ôi kì lạ và thiêng liêng – bếp lửa!”. Em hiểu ntn về điều “kì lạ” và “thiêng liêng” này?
G Như vậy bếp lửa được bà nhen lên không phải chỉ = nhiên liệu ở bên ngoài, mà còn chính là được nhen nhóm lên từ ngọn lửa bên trong lòng bà - ngọn lửa của sức sống, lòng yêu thương, niềm tin. Bởi vậy, từ “bếp lửa” bài thơ gợi đến “ngọn lửa” “lòng bà luôn ủ sẵn” “1 ngọn lửa chứa niềm tin dai dẳng”.
G Những câu thơ cuối này là lời tự bạch của người cháu đi xa khi đã trưởng thành.
? Người cháu tự thấy mình đã có những may mắn gì trong cuộc sống của mình?
G như vậy, người cháu có rất nhiều thứ mới mẻ, thứ nào cũng đẹp cũng vui.
? Điều đó báo hiệu những gì về cuộc sống của người cháu?
? Nhưng cái có chưa đủ để lòng cháu thanh thản, vì sao?
? Thảo luận: Khi viết lời thơ:
“Nhưng vẫn chẳng lúc nào quên : 
- Sớm mai này bà nhóm bếp lên ?”.
Người cháu đã tự nhắc mình điều gì?
G Như vậy, ngọn lửa của bà đã thành kỉ niệm ấm lòng, thành niềm tin thiêng liêng, kì diệu nâng bước người cháu trên suốt chặng đường dài. Những gì là thân thiết nhất của tuổi thơ mỗi người đều có sức toả sáng, nâng đỡ CN suốt hành trình dài rộng của cuộc đời.
G TY thương và lòng biết ơn bà chính là 1 biểu hiện cụ thể của TY thương, sự gắn bó với GĐ, QH, và đó cũng là 1 khởi đầu của TY CN, TY ĐN.
* HĐ3: Tổng kết (2 phút)
? Bài thơ xao động lòng ta về những tình cảm gì?
? Nêu những nét nổi bật về NT của bài thơ?
G Làm văn BC cốt ở tấm lòng sâu sắc, chân thật với những điều tốt đẹp.
? Đọc ghi nhớ/SGK/146?
- Giọng đọc thiết tha, thể hiện được tình cảm của cháu đối với bà.
- Nhớ bài “Tiếng gà trưa” (Xuân Quỳnh) – lớp 7.
- Thể thơ 8 chữ.
- P1: từ đầu -> “ mấy nắng mưa”.
Hình ảnh bếp lửa gợi nỗi nhớ thương bà.
- P2: tiếp theo -> “ dai dẳng”.
Những kỉ niệm về bà gắn liền với hình ảnh bếp lửa.
- P3: tiếp theo -> “bếp lửa”.
Suy ngẫm về bà và cuộc đời bà.
- P4: phần còn lại.
Người cháu đã trưởng thành, đi xa nhưng không nguôi nhớ về bà.
- Hình ảnh bếp lửa.
“1 bếp lửa chờn vờn sương sớm
1 bếp lửa ấp iu nồng đượm”.
- 1 hình ảnh bếp lửa hồng sớm mai trong GĐ ở 1 miền quê yên tĩnh.
- Gợi cảm giác ấm áp thân thuộc.
- Vì lo toan của người bà vùng quê nghèo khó gắn bó với bếp lửa.
- “Lên 4 tuổi cháu đã quen mùi khói
Nghĩ lại đến giờ sống mũi vẫn ”.
- “8 năm ròng cháu cùng bà 
1 ngọn lửa chứa niềm tin dai dẳng”.
- Mùi khói (Lên 4 tuổi cháu đã quen mùi khói ... Chỉ nhớ khói hun nhèm mắt cháu  Nghĩ lại đến giờ sống mũi còn cay!”).
- Gợi hình ảnh 1 cuộc sống nghèo khó ngày trước.
- 5 ấy là 5 đói mòn đói mỏi
Bố đi đánh xe, khô rạc ngựa gầy”.
- Tiếng tu hú: 
“Tu hú kêu trên những cánh 
Khi tu hú kêu, bà còn nhớ không” 
“ Tiếng tu hú sao mà tha thiết...”
“ Tu hú ơi! Chẳng đến ở cùng bà. 
Kêu chi hoài trên những cánh ?”. 
- Giặc đốt làng, nhà cháy, bà vẫn vững lòng: 
“5 giặc đốt làng cháy tàn cháy rụi
Hàng xóm 4 bên trở về lầm lụi
Đỡ đần bà dựng lại túp lều tranh
Vẫn vững lòng, bà dặn cháu ”
- Tiếng tu hú là âm thanh quen thuộc ở đồng quê, người xa nhà nhớ quê là nhớ tiếng tu hú.
- 1 bàn 1 nhóm thảo luận 1 phút -> trả lời = miệng.
- Nhớ nhà, nhớ quê.
- Thương xót đời bà lận đận.
- Muốn nhắn gửi nhớ thương đến an ủi bà.
- Ngọn lửa ấy được thắp = TY thương cháu con.
- Ngọn lửa ấy được thắp = niềm tin vào KC thắng lợi, con cháu sẽ trở về quây quần bên bếp lửa.
- “Mấy chục 5 rồi, đến tận bây giờ
Bà vẫn giữ thói quen dậy sớm
Nhóm bếp lửa ấp iu nồng đượm”.
- “ niềm yêu thương, khoai sắn  nồi xôi gạo mới ssẻ chung vui  những tâm tình tuổi nhỏ”.
- Bếp lửa tay bà nhóm lên mỗi sớm mai là nhóm lên niềm yêu thương, niền vui sưởi ấm, lòng nhân ái san sẻ niềm vui chung.
- Bếp lửa của bà “kì lạ” vì không gì có thể dập tắt được, nó cháy lên trong mọi cảnh ngộ.
- Bếp lửa của bà “thiêng liêng” vì nơi ấy ấp ủ và sáng lên mãi tình cảm của bà cháu trong cuộc đời mỗi CN yêu GĐ QH.
- Được đi học nước ngoài, tiếp cận những điều tốt đẹp (“Giờ cháu đã đi xa. Có ngọn khói trăm tàu; có lửa trăm nhà, niềm vui trăm ngả”).
- Cuộc sống tràn đầy niềm vui và hành phúc.
- Vì người cháu không quên ánh sáng và hơi ấm từ bếp lửa của bà nơi QH.
- 1 bàn 1 nhóm thảo luận 1 phút -> trả lời = miệng.
- Không được quên những lận đận đời bà.
- Không được quên những tận tuỵ, hi sinh vì tình nghĩa của bà.
- Tình bà cháu ấm áp bền bỉ.
- Từ đó là lòng yêu quý GĐ, QH, ĐN thường trực trong mỗi CN VN.
- Sáng tạo hình tượng bếp lửa vừa thực vừa mang YN biểu tượng; kết hợp MT, TS, BC và bình luận; giọng điệu và thể thơ 8 chữ phù hợp với cảm xúc hồi tưởng và suy ngẫm.
I. Tìm hiểu TG, TP:
1. TG:
- Bằng Việt (1941).
- Quê: Thạch Thất - Hà Tây.
2. TP:
- Sáng tác năm: 1963. In trong tập “Hương cây - Bếp lửa” của Bằng Việt và Lưu Quang Vũ.
3. Đọc - Chú thích:
a. Đọc:
b. Chú thích:
II. PT VB:
1. Kết cấu, bố cục:
- 4 phần.
2. PT:
a. Bếp lửa gợi nỗi nhớ thương bà:
- Tình bà cháu bền bỉ, sâu nặng gắn liền với bếp lửa.
b. Những hồi tưởng về bà cà tình bà cháu:
- Cháu nhớ quê thương bà.
- Ngọn lửa được thắp lên = TY thương cháu con và niềm tin vào KC thắng lợi.
c. Suy ngẫm về bà và hình ảnh bếp lửa:
- Bếp lửa là tay bà chăm chút, là tình bà ấm nóng. Bếp lửa gắn với những khó khăn, gian khổ đời bà.
- Ngọn lửa trong bà - ngọn lửa của sức sống, của niềm tin và lòng yêu thương.
d. Tự cảm của người cháu:
- Người cháu không quên ánh sáng và hơi ấm từ bếp lửa của bà nơi QH.
III. Tổng kết
1. ND:
2. NT:
3. Ghi nhớ:
IV. Củng cố: 
 ? Đoạn thơ nào gợi nhiều cảm động nhất trong em?
 ? Em có cảm nghĩ gì về nhan đề “Bếp lửa”?
 ? Vì sao hình ảnh bếp lửa luôn gắn liền với hình ảnh bà trong bài thơ?
V. Hướng dẫn: 
 - Học thuộc lòng bài thơ và xem bài PT.
 - Hoàn thành phần luyện tập?
 - Soạn bài: Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ.
E. Rút kinh nghiệm: