Giáo án Ngữ văn 9 - Tiết 32: Ôn luyện văn bản: Bến quê (Nguyễn Minh Châu)

TIẾT 32 
ÔN LUYỆN VĂN BẢN: 
BẾN QUÊ
 (Nguyễn Minh Châu)
	Soạn: 21/4/2011
	Giảng: 23/4/2011
I/ Mục tiêu
1/ Mức độ cần đạt
	Cảm nhận được ý nghĩa triết lý những hình mang tính trải nghiệm về cuộc đời và con người mà tác giả gửi gắm trong truyện.
2. Trọng tâm kiến thức, kỹ năng
a. Kiến thức
- Những tình huống nghịch lý , những hình ảnh giàu ý nghãi biểu tượng trong truyện.
- Những bài học mang tính triết lý về con người và cuộc đời, những vẻ đẹp bình dị và quý giá từ những điều gần gũi xung quanh ta.
b. Kĩ năng
- Đọc - hiểu một văn bản có nội dung mang tính triết lý sâu sắc.
- Phân tích những đặc điểm đặc sắc của nghệ thuật tạo tình huống, miêu tả tâm lý nhân vật, hình ảnh biểu tượng ... trong truyện.
II. Các kĩ năng sống cơ bản được giáo dục trong bài
- KN tự nhận thức
- KN xác định giá trị
- KN thể hiện sự tự tin
- KN giao tiếp
- KN hợp tác
III/ Chuẩn bị của thầy và trò
- GV: Soạn bài, tìm tài liiêụ tham khảo
- HS: Ôn tập kỹ đoạn trích đã học
IV/ . Phương pháp: 
Dạy học theo định hướng giao tiếp, rèn luyện theo mẫu, phân tích tổng hợp.
V. Tổ chức giờ học
1. Ổn định tổ chức: 1’
2. Kiểm tra bài cũ
3. Tiến trình các hoạt động
Hoạt động của thầy- trò
TG
Nội dung chính
Hoạt động 1: Khởi động
GV giới thiệu mục tiêu của tiết học
Hoạt động 2: Ôn tập kiến thức cơ bản
* MT
- Những tình huống nghịch lý , những hình ảnh giàu ý nghãi biểu tượng trong truyện.
- Những bài học mang tính triết lý về con người và cuộc đời, những vẻ đẹp bình dị và quý giá từ những điều gần gũi xung quanh ta.
 * Cách tiến hành:
H. Nhắc lại những nét cơ bản về tác giả, tác phẩm?
- HS trả lời
- GV chốt: Nguyễn Minh Châu là cây bút xuất sắc của VHVN hiện đại, là một trong số những người “mở đường tinh anh và tài năng, đã đi được xa nhất” (Nguyên Ngọc) trong chặng mở đầu của công cuộc đổi mới văn học.
“Bến quê” được in trong tập truyện cùng tên, là một sáng tác tiêu biểu của Nguyễn Minh Châu giai đoạn 1975.
H. Trình bày nội dung tiêu biểu của đoạn trích?
- HS trả lời, nhận xét
- GV bổ sung, chốt
H. Nhắc lại nghệ thuật đặc sắc của đoạn trích?
- HS trả lời
- GV gọi nhận xét và chốt
H. Ý nghĩa văn bản là gì?
- HS trả lời
- GV nhận xét và nhấn mạnh
*/ GV. Nhấn mạnh những lưu ý khi học bài thơ:
Hoạt động 3: Luyện tập
2’
10’
30’
I. Kiến thức cơ bản 
1/ Tác giả, tác phẩm
2/ Nội dung:
- Hoàn cảnh éo le của Nhĩ: Bệnh nặng, đang sống những ngày cuối cùng của cuộc đời.
- Cảm xúc, suy nghĩ, tâm trạng của nhân vật Nhĩ về vẻ đẹp của bãi bồi bên sông, về gia đình.
- Cảm xúc, tâm trạng và những chiêm nghiệm của nhân vật Nhĩ về con người và cuộc đời.
3/ Nghệ thuật:
- Lựa chọn người kể chuyện ở ngôi thứ ba.
- Sáng tạo trong việc tạo nên tình huống của truyện nghịch lí.
- Xây dựng những hình ảnh mang ý nghĩa biểu tượng. (bãi bồi bên kia sông, những bông hoa bằng lăng cuối mùa, tiếng những tảng đất lở ở bờ sông bên này, cậu con trai của Nhĩ sa vào đám phá cờ thế, hành động và cử chỉ của Nhĩ ở cuối truyện)
4/ Ý nghĩa văn bản:
 - Cuộc sống, số phận con người chứa đầy những điều bất thường, nghịch lí, vượt ra ngoài những dự định và toan tính của chúng ta.
- Trên đường đời, con người ta khó lòng tránh khỏi những vòng vèo hoặc chùng chình, để rồi vô tình không nhận ra được những vẻ đẹp bình dị, gần gũi trong cuộc sống.
- Thức tỉnh sự trân trọng giá trị của cuộc sống gia đình và những vẻ đẹp bình dị của quê hương.
II/ Luyện tập
 	Bài tập 1: Tãm t¾c truyÖn ng¾n “BÕn quª”
 	- Häc sinh tãm t¾t ®¶m b¶o nh÷ng ý sau:
+ Mét buæi s¸ng ®Çu thu, NhÜ n»m yªn trªn gi­êng bÖnh ®Ó vî – chÞ Liªn – ch¶i tãc. Ch¶i xong, Liªn ®ì NhÜ ngåi dËy. 
+ Nh×n qua cöa sæ, ng¾m nh÷ng b«ng hoa b»ng l¨ng, ng¾m c¶nh bªn kia bê s«ng Hång quen thuéc mµ NhÜ ch­a bao giê cã thÓ sang th¨m. 
+ Trß chuyÖn vµ quan s¸t vî, NhÜ chît nhËn ra Liªn ®· suèt ®êi vÊt v¶, phôc vô, s¨n sãc chång víi t×nh yªu th­¬ng thÇm lÆng vµ ®Çy hi sinh. 
+ NhÜ sai TuÊn – con trai thø 2 – thay m×nh sang bªn kia s«ng. NhÜ nhê mÊy ®øa trÎ con hµng xãm – bän c¸i HuÖ - ®ì anh tíi s¸t cöa sæ ®Ó nh×n c¶nh vËt cho gÇn, râ h¬n. C¶nh thiªn nhiªn quª h­¬ng vµo thu lµm anh båi håi vµ ch¹nh buån v× anh s¾p ph¶i tõ biÖt nã. 
+ Th»ng TuÊn con anh m¶i sa vµo xem ®¸m cê thÕ ®· ®Ó lì mét chuyÕn ®ß sang s«ng. Nh­ng anh kh«ng tr¸ch nã mµ chØ nghÜ buån b· r»ng con ng­êi ta trªn ®­êng ®êi thËt khã tr¸nh ®­îc c¸i vßng vÌo hoÆc chïng ch×nh  Anh chît nhËn ra vÎ ®Ñp tiªu s¬, gi¶n dÞ cña c¶nh bê b·i bÕn quª, nhËn ra vÎ ®Ñp t©m hån cña vî anh, thÊy ®­îc n¬i n­¬ng tùa Êm ªm lµ gia ®×nh vî con  
+ NhÜ cè thu chót søc lùc cuèi cïng, gi¬ c¸nh tay ra ngoµi cöa sæ kho¸t kho¸t nh­ ®ang khÈn thiÕt ra hiÖu cho mét ng­êi nµo ®ã ®i nhanh cho kÞp chuyÕn ®ß.
	Bµi tËp 2: Ph©n tÝch truyÖn ng¾n “BÕn quª” ®Ó thÊy tµi n¨ng cña NguyÔn Minh Ch©u trong viÖc miªu t¶ t©m lý nh©n vËt.
	- GV h­íng dÉn häc sinh lËp dµn ý:
	a. Më bµi:
- Giíi thiÖu t¸c gi¶, t¸c phÈm.
-	 Kh¸i qu¸t néi dung: TruyÖn chøa ®ùng nh÷ng suy nghÜ, tr¶i nghiÖm s©u s¾c cña nhµ v¨n tr­íc cuéc ®êi, thøc tØnh mäi ng­êi vÒ nh÷ng vÎ ®Ñp vµ gi¸ tri cao quý cña nh÷ng ®iÒu b×nh dÞ, gÇn gòi quanh ta.
b.Th©n bµi:
- C¶m nhËn cña nh©n vËt NhÜ tr­íc vÎ ®Ñp tù nhiªn, méc m¹c cña bÕn quª:
+ T×nh huèng ®Æc biÖt: NhÜ ®i hÇu hÕt moÞ n¬i trªn thÕ giíi, giê ®©y c¨n bÖnh hiÓm nghÌo ®· cét chÆt NhÜ trªn chiÕc gi­êng kª c¹nh cöa sæ, tr«ng ra ngoµi bÕn s«ng
+ ChÝn lóc nµy anh ph¸t hiÖn ra n¬i bÕn quª quen thuéc, mét vÎ ®Ñp gi¶n dÞ mµ quyÕn rò.
+ NhÜ khao kh¸t ®­îc mét lÇn ®Æt ch©n lªn bê b·i bªn kia s«ng, m¶nh ®Êt giê ®©y trë nªn qu¸ xa ®èi víi anh.
+ Anh ph¶i nhê con trai anh thùc hiÖn gióp m×nh ­íc m¬ Êy nh­ng anh con trai l¹i qu¸ v« t×nh, kh«ng hiÓu ®­îc ý ®Þnh cña bè  NhÜ sî con sÏ lì mÊt chuyÕn ®ß ngang duy nhÊt trong ngµy
+ Tõ trong cöa sæ nh×n ra, NhÜ thÊy c¶nh thiªn nhiªn thËt ®Ñp 
- Nh÷ng suy nghÜ cña NhÜ vÒ con ng­êi vµ cuéc ®êi
+ Khi s¾p gi· biÖt cuéc ®êi, NhÜ míi thÊm thÝa vÒ phÈm chÊt tèt ®Ñp, dung dÞ cña ng­êi vî hiÒn thôc, tÇn t¶o, giµu ®øc hi sinh.
+ Anh nhËn ra r»ng gia ®×nh cã vai trß rÊt lín ®èi víi mçi con ng­êi, vµ lµ n¬i n­¬ng tùa ®¸ng tin cËy nhÊt, gia ®×nh ®­îc t¹o nªn tõ nh÷ng ®iÒu t­ëng nh­ b×nh th­êng nh­ng v« cïng ®¸ng quý.
+ Ng­êi ta th­êng dÔ bá qua nh÷ng gi¸ trÞ bÒn v÷ng vµ s©u s¾c cña cuéc sèng, lóc thøc tØnh th× ®· qu¸ muén.
c. KÕt luËn:
Kh¸i qu¸t nghÖ thuËt: §Æt nh©n vËt vµo t×nh huèng trí trªu nh­ mét nghÞch lÝ  T¸c gi¶ ®· miªu t¶ nh÷ng suy ngÉm cña NhÜ mét c¸ch l« gÝc, tù nhiªn nh©n vËt NhÜ lµ nh©n vËt t­ t­ëng  nhµ v¨n ®· göi g¾m qua nh©n vËt nhiÒu ®iÒu quan s¸t, suy ngÉm, triÕt lÝ vÒ cuéc ®êi vµ con ng­êi 
Bài tập 3: Dạng đề 2 đến 3 điểm
 Viết một đoạn nhận xét về nghệ thuật miêu tả thiên nhiên của tác giả qua cách nhìn của nhân vật Nhĩ trong hai đoạn đầu truyện ngắn Bến quê của Nguyễn Minh Châu.
Gợi ý:
* Mở đoạn:
Giới thiệu khái quát cảm nhận của Nhĩ về vẻ đẹp của thiên nhiên trong một buổi sáng đầu thu được nhìn từ khung cửa sổ nhà mình trong truyện ngắn Bến Quê của Nguyễn Minh Châu.
 * Phát triển đoạn
 - Cảnh vật được miêu tả theo tầm nhìn của nhân vật Nhĩ, từ gần đến xa, tạo thành một không gian có chiều sâu, rộng.
 - Miêu tả tỉ mỉ từng chi tiết màu sắc:
 + Màu hoa bằng lăng
 + Màu nước sông Hồng 
 + Màu của bãi bồi bên kia sông
 * Kết đoạn: Cảnh vật thiên nhiên trong buổi sáng đầu thu được cảm nhận bằng những cảm xúc tinh tế qua cái nhìn của Nhĩ hiện ra với vẻ đẹp riêng, sinh động, gợi cảm, rất bình di, gần gũi, thân quen.
Bài tập 4: Dạng đề 7 điểm
Những suy nghĩ và trải nghiệm của nhân vật Nhĩ qua cảnh vật thiên nhiên và con người nơi bến quê trong truyện ngắn Bến quê của Nguyễn Minh Châu.
 	Dàn bài
 	1. Mở bài: 
 - Nguyễn Minh Châu là cây bút xuất sắc của văn học Việt Nam thời kì kháng chiến chống Mĩ. Sau năm 1975, bằng những tìm tòi đổi mới sâu sắc về văn học nghệ thuật, đặc biệt là về truyện ngắn, Nguyễn Minh Châu trở thành một trong những người mở đường cho công cuộc đổi mới văn học.
 - Bến quê được xuất bản năm 1985. Với cốt truyện rất bình di nhưng truyện chứa đựng những suy nghĩ, trải nghiệm sâu sắc của nhà văn về con người và cuộc đời, thức tỉnh ở mọi người sự trân trọng những vẻ đẹp và giá trị bình dị, gần gũi của gia đình của quê hương.
 	2. Thân bài:
 	* Giới thiêu chung về nhân vật Nhĩ:
Nhĩ là một con người từng trải và có địa vị, đi rộng biết nhiều “Suốt đời Nhĩ đã từng đi tới không sót một xó xỉnh nào trên trái đất”, anh đã từng in gót chân khắp mọi chân trời xa lạ, Có thể nói bao cảnh đẹp những nơi phồn hoa đô hội gần xa, những miếng ngon nơi đất khách quê người, anh đã được thưởng thức, nhưng những cảnh đẹp gần gũi, những con người tình nghĩa thân thuộc nơi quê hương cho đến ngày tháng năm ốm đau trên gường bệnh khi sắp từ giã cõi đời anh mới cảm thấy một cách sâu sắc, cảm động
 a. Những suy nghĩ, trải nghiệm của nhân vật Nhĩ qua cảnh vật nơi bến quê:
 - Qua của sổ nhà mình nhĩ cảm nhận được trong tiết trời lập thu vẻ đẹp của hoa bằng lăng “đậm sắc hơn”. Sông Hồng “màu đỏ nhạt, mặt sông như rộng thêm ra”, bãi bồi phù sa lâu đời ở bên kia sông dưới những tia nắng sớm đầu thu đang phô ra “một thứ màu vàng thau xen với màu xanh non...” và bầu trời, vòm trời quê nhà “như cao hơn”
 - Nhìn qua cửa sổ nhà mình, Nhĩ xúc động trước vẻ đẹp của quê hương mà trước đây anh đã ít nhìn thấy và cảm thấy, phải chăng vì cuộc sống bận rộn, tất tả ngược xuôi hay bởi tại vô tình mà quên lãng
 => Nhắc nhở người đọc phải biết gắn bó, trân trọng những cảnh vật quê hương vì những cái đó là là máu thịt là tâm hồn của mỗi chúng ta.
 b. Tình cảm và sự quan tâm của vợ con với Nhĩ:
 * Nhĩ bị ốm đau nằm liệt gường, Nhĩ được vợ con chăm sóc tận tình, chu đáo
 - Liên, vợ Nhĩ tần tảo, giàu đức hi sinh khiến Nhĩ cảm động “Anh cứ yên tâm. Vất vả tốn kém đến bao nhiêu em và các con cũng chăm lo cho anh được” “ tiếng bước chân rón rén quen thuộc” của người vợ hiền thảo trên “những bậc gỗ mòn lõm” và “lần đầu tiên anh thấy Liên mặc tấm áo vá” Nhĩ đã ân hận vì sự vô tình của mình với vợ. Nhĩ hiểu ra rằng: Gia đình là điểm tựa vững chắc nhất của cuộc đời mỗi con người,
 - Tuấn là đứa con thứ hai của Nhĩ. Nhĩ đã sai con đi sang bên kia sông “qua đò đặt chân lên bờ bên kia, đi chơi loanh quanh rồi ngồi suống nghỉ chân ở đâu đó một lát, rồi về”. Nhĩ muốn con trai thay mặt mình qua sông, để ngắm nhìn cảnh vật thân quen, bình di mà suốt cuộc đời Nhĩ đã lãng quên.
 + Tuấn “đang sà vào một đám người chơi phá cờ thế trên hè phố” mà quên mất việc bố nhờ, khiến Nhĩ nghĩ một cách buồn bã “con người ta trên đường đời khó tránh khỏi những điều vòng vèo hoặc chùng chình” để đến châm hoặc không đạt được mục đích của cuộc đời.
 	c. Quan hệ của Nhĩ với những người hàng xóm:
 - Bọn trẻ: “Cả bọn trẻ xúm vào, chúng giúp anh đặt một bàn tay lên bậu của sổ, kê cao dưới mông anh bằng cả một chiếc chăn gập lại rồi sau đó mới bê cái chồng gối đạt sau lưng” 
 - Ông cụ giáo Khuyến “Đã thành lệ, buổi sáng nào ông cụ già hàng xóm đi xếp hàng mua báo về cũng ghé vào hỏi thăm sức khỏe của Nhĩ”
 => Đó là một sự giúp đỡ vô tư, trong sáng, giàu cảm thông chia sẻ, giản dị, chân thực.
Kết luận 
 - Khẳng định sự phát hiện và trân trọng những vẻ đẹp gần gũi và bình dị của cuộc sống và tình yêu cuộc sống mãnh liệt của nhân vật Nhĩ.
Bài tập 5
 Qua truyện ngắn “Bến quê” của Nguyễn Minh Châu, em rút ra được bài học gì cho bản thân ?
 	Gợi ý: Học sinh tự rút ra bài học bổ ích cho bản thân. Nhưng có thể dựa trên các ý sau:
 	- Phải biết phát hiện và trân trọng những vẻ đẹp và giá trị bình dị gần gũi của cuộc sống của quê hương.
 	- Phải biết tin yêu vào cuộc sống quanh ta và làm cho nó đẹp hơn
Bài tập 6: 
 Giới thiệu truyện ngắn Bến quê của Nhà văn Nguyễn Minh Châu. 
 	Gợi ý:
 	1.Tác giả: 
 - Nguyễn Minh Châu (1930- 1989) quê ở huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An, gia nhập quân đội trong thời kì kháng chiến chống Pháp và trở thành cây bút xuất sắc của văn học Việt Nam thời kì kháng chiến chống Mĩ. 
 - Sau năm 1975, sáng tác của Nguyễn Minh Châu, đặc biệt là về truyện ngắn, đã thể hiện những tìm tòi quan trọng về tư tưởng và nghệ thuât, góp phần đổi mới văn học ở nước ta từ những năm 80 của thế kỉ XX đến nay. Ông được nhà nước truy tặng giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật (năm 2000)
Tác phẩm:
 Truyện ngắn Bến quê in trong tập truyện cùng tên của Nguyễn Minh Châu xuất bản năm 1985.
a.Nội dung:
Truyện chứa đựng những suy nghĩ, trải nghiệm sâu sắc của nhà văn về con người và cuộc đời, thức tỉnh ở mọi người sự trân trọng những vẻ đẹp và giá trị bình dị, gần gũi của gia đình của quê hương.
Nghệ thuật: 
Miêu tả tâm lí tinh tế, nhiều hình ảnh giàu tính biểu tượng, cách xây dựng tình huống, trần thuật theo dòng tâm trạng của nhân vật. 
	4/ Củng cố:
	H. Nhắc lại những kỹ năng cơ bản qua tiết ôn tập?
	- HS trả lời
	- GV chốt
	5/ HD học bài:
Hoàn thiện bài tập vào vở
Ôn tập văn bản: Những ngôi sao xa xôi.