Giáo án Ngữ văn khối lớp 9 - Tiết 51, 52: Đoàn thuyền đánh cá (Huy Cận)

Ngày soạn: 22/10/2011
Tuần 11
Tiết 51,52: ĐOÀN THUYỀN ĐÁNH CÁ
 (Huy Cận)
A. MỤC TIÊU:
1. Kiến thức: 
- Những hiểu biết bước đầu về tác giả Huy Cận và hoàn cảnh ra đời của bài thơ.
- Những xúc cảm của nhà thơ trước biển cả rộng lớn và cuộc sống lao động của ngư dân trên biển.
- Nghệ thuật ẩn dụ, phóng đại, cách tạo dựng những hình ảnh tráng lệ, lãng mạn.
2. Kĩ năng: 
- Đọc – Hiểu một tác phẩm thơ hiện đại.
- Phân tích được một số chi tiết nghệ thuật tiêu biểu trong bài thơ.
- Cảm nhận được cảm hứng về thiên nhiên và cuộc sống lao động của tác giả được đề cập đến trong tác phẩm.
3. Thái độ: 
- Giáo dục lòng yêu mến thiên nhiên, bảo vệ môi trường biển, yêu mến lao động.
B. CHUẨN BỊ:
1. Giáo viên: Tư liệu liên quan đến bài học, bài thơ phổ nhạc.
2. Học sinh: Học bài cũ, chuẩn bị bài mới.
C. HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC:
1. Ổn định:
2. Kiểm tra bài cũ, soạn bài mới: GV kiểm tra sự chuẩn bị của HS.
3. Bài mới:
HOẠT ĐỘNG CỦA THẦY VÀ TRÒ
KIẾN THỨC CƠ BẢN CẦN ĐẠT
Hoạt động 1: Khởi động
- GV giới thiệu vào bài
Hoạt động 2: Tìm hiểu chung về bài học.
+ Cho biết vài nét tiêu biểu về tác giả Huy Cận và hoàn cảnh sáng tác bài thơ?
+ Bài thơ viết theo thể thơ gì? Sử dụng phương thức biểu đạt? 
- GV đọc và hướng dẫn HS đọc văn bản.
- Giọng vui, phấn chấn, nhịp vừa phải, khổ 2, 3, 7 giọng đọc cần cao hơn và nhịp nhanh hơn
+ Bài thơ thuộc thể thơ nào? Thơ 7 chữ
+ Theo mạch cảm xúc, bài thơ có thể chia làm mấy phần? Nêu nội dung từng phần.
+ Qua bố cục của văn bản, hãy nêu thời gian và không gian của bài thơ.
- Không gian rộng lớn bao la với mặt trời, biển, trăng sao, mây, gió; Thời gian là nhịp tuần hoàn của vũ trụ từ lúc hoàng hôn đến bình minh cũng là thời gian của một chuyến ra khơi rồi trở về của đoàn thuyền đánh cá.
- GV cho HS đọc 2 khổ thơ đầu.
+ Hai khổ thơ đầu là cảnh đoàn thuyền lên đường và tâm trạng náo nức của con người, cảnh thiên nhiên được miêu tả như thế nào? Bằng nghệ thuật gì?
+ Cảnh đoàn thuyền ra khơi trong không khí và tinh thần như thế nào?
+ Phân tích tâm trạng và ý nghĩa lời hát của người dân chài?
Giáo viên củng cố bài - chuyển sang tiết 2.
	Tiết 2
Hoạt động 2 tiếp theo 
- HS đọc 4 khổ thơ tiếp theo.
+ Cảnh đoàn thuyền đánh cá trên biển đêm được miêu tả bằng những hình ảnh nào?
+ Được miêu tả bằng bút pháp nghệ thuật gì? Qua đó em có cảm nhận gì về hình ảnh con thuyền?
 + Qua đó con người lao động và thiên nhiên có mối quan hệ như thế nào?
+ Công việc đầu tiên của người đánh cá là gì? Em thấy nét gì nổi bật ở họ?
+ Công việc của người đánh cá thể hiện qua những câu thơ nào? 
* HS thảo luận: Cảm nhận của em về công việc của người lao động qua các câu thơ đó.
 + Tác giả đã sử dụng bút pháp có gì đặc sắc, trong những câu thơ này? Thể hiện điều gì?
- Bút pháp lãng mạn, cảm xúc bay bổng, hình ảnh thơ tráng lệ, kì vĩ có sức biểu đạt cao.
+ Tìm những câu thơ miêu tả vẻ đẹp rực rỡ của các loài cá trên biển đêm? Nghệ thuật miêu tả? Em có cảm nhận gì về biển? GV liên hệ GD HS bảo vệ môi trường biển.
- Sáng tạo, bằng liên tưởng, tưởng tượng + quan sát thực tế → Biển giàu và đẹp.
+ Đắm mình trong khung cảnh lao động ấy tác giả cảm nhận được điều gì về biển?
- GV cho HS đọc khổ thơ cuối.
+ Đoàn thuyền đánh cá sau một đêm lao động trở về được thể hiện như thế nào?
Hoạt động 3
+ Bài thơ như một khúc ca. Đây là khúc ca gì và tác giả làm thay lời ai? Em có nhận xét gì về âm hưởng, giọng điệu của bài thơ? Em có nhận xét gì về nội dung, tình cảm, cảm xúc cũng như nghệ thuật đặc sắc của bài thơ?
- Tạo âm hưởng khoẻ khoắn, sôi nổi phơi phới, bay bổng, lời thơ dõng dạc, điệu thơ như khúc hát say mê, hào hứng, gieo vần biến hoá linh hoạt.
Hoạt động 4
- Hướng dẫn HS làm bài tập 1.
I. TÌM HIỂU CHUNG
1. TÁC GIẢ VÀ HOÀN CẢNH SÁNG TÁC:
a. Tác giả:
- Huy Cận (1919-2005) là nhà thơ nổi tiếng trong phong trào thơ mới.
b. Hoàn cảnh sáng tác:
- Giữa năm 1958 trong chuyến đi thực tế dài ngày ở Quảng Ninh, nhà thơ đã sáng tác bài thơ này.
2. THỂ LOẠI: Thơ bảy chữ
3. PTBĐ: Biểu cảm
4. BỐ CỤC: 3 phần.
P1: Hai khổ thơ đầu: Cảnh đoàn thuyền đánh cá ra khơi và tâm trạng náo nức của con người.
P2: Bốn khổ tiếp theo: Cảnh hoạt động của đoàn thuyền đánh cá trên biển đêm.
P3: Khổ cuối: Cảnh đoàn thuyền trở về trong buổi bình minh lên.
II. HIỂU VĂN BẢN
1. Cảnh biển vào đêm và đoàn thuyền ra khơi.
 Mặt trời... như hòn lửa hình ảnh
 Sóng đã ... đêm sập cửa liên tưởng
 so sánh
 nhân hoá
→ Thiên nhiên đẹp, rực rỡ, tráng lệ đi vào trạng thái nghỉ ngơi.
Đoàn thuyền....ra khơi 
Câu hát căng buồm... 
 Hát rằng...
→ Đoàn thuyền ra khơi đầy khí thế, phấn khởi, mang theo khúc hát tự tin, lạc quan, hi vọng.
2. Cảnh đoàn thuyền đánh cá trên biển.
 ... lái gió ... buồm trăng phóng đại
 Lướt...mây cao... biển bằng liên tưởng mạnh
→ Bút pháp tả thực kết hợp với lãng mạn. → Sự hài hoà giữa thiên thiên và con người lao động.
Ra đậu dặm xa dò bụng biển,
Dàn đan thế trận lưới vây giăng.
→ Người lao động hăm hở trong tư thế làm chủ thiên nhiên.
 - Ta hát bài ca gọi cá vào
Gõ thuyền đã có nhịp trăng cao
- Sao mờ kéo lưới kịp trời sáng,
Ta kéo xoăn tay chùm cá nặng.
→ Bút pháp lãng mạn, sự tưởng tượng phong phú, biến công việc nặng nhọc thành niềm vui, niềm tự hào và những ước mơ bay bổng của con người muốn chinh phục thiên thiên.
- Cá thu biển Đông như đoàn thoi
Đêm ngày dệt biển muôn luồng sáng
- Cá song lấp lánh đuốc đen hồng,
Cái đuôi em vẫy trăng vàng choé.
- Vẫy bạc đuôi vàng loé rạng đông
→ Liên tưởng, tưởng tượng
Hình ảnh đẹp lộng lẫy và rực rỡ.
 Biển cho ta cá như lòng mẹ
 Nuôi lớn đời ta tự thuở nào.
→ Biển là nguồn sống của con người.
- Người lao động mang ơn biển ân tình.
3. Cảnh đoàn thuyền trở về.
...chạy đua cùng mặt trời huy hoàng
Mặt trời đội biển... tráng lệ
Mắt cá huy hoàng... Hoán dụ
→ Tín hiệu thời gian, niềm vui thắng lợi đưa đoàn thuyền trở về.
III. TỔNG KẾT - GHI NHỚ
1. Nội dung:
- Bài thơ khắc họa hình ảnh đoàn thuyền của ngư dân ra khơi đánh cá và trở về.
2. Nghệ thuật: 
- Sử dụng bút pháp lãng mạn với các biện pháp nghệ thuật đối lập, so sánh, nhân hóa, phóng đại, miêu tả.
- Sử dụng ngôn ngữ thơ giàu hình ảnh, nhạc điệu, gợi liên tưởng.
3. Ý nghĩa của văn bản:
- Bài thơ thể hiện nguồn cảm hứng lãng mạn ngợi ca biển cả lớn lao, giàu đẹp, ngợi ca nhiệt tình lao động vì sự giàu đẹp của đất nước của những người lao động mới.
IV. LUYỆN TẬP
1. Vì sao có thể nói bài thơ là sự kết hợp hài hoà của cảm xúc thiên nhiên, vũ trụ và cảm xúc lao động, con người lao động?
4. Củng cố:
- HS nghe bài thơ phổ nhạc.
+ Tinh thần của người lao động trên biển được thể hiện như thế nào? Qua bài thơ, tác giả muốn thể hiện điều gì?
+ Vấn đề đang đặt ra cho môi trường biển hiện nay là gì?
- HS trả lời, GV lồng ghép giáo dục HS có ý thức bảo vệ môi trường biển.
5. Dặn dò:
Học thuộc lòng, đọc diễn cảm bài thơ.
Làm bài tập 1 sgk/142.
Tìm những chi tiết khắc họa hình ảnh đẹp tráng lệ, thể hiện sự hài hòa giữa thiên nhiên và con người lao động trên biển cả.
Thấy được bài thơ có nhiều hình ảnh được xây dựng với những liên tưởng, tưởng tượng sáng tạo, độc đáo, giọng điệu thơ khỏe khoắn, hồn nhiên.
Nắm được nội dung, nghệ thuật của bài thơ.
Chuẩn bị bài Tổng kết về từ vựng tiếp theo.
 Chuẩn bị theo nội dung ôn tập sgk.