Giáo án Ngữ văn lớp 9 - Tiết 121: Sang thu (Hữu Thỉnh)

TUẦN 27
Ngày soạn: 1/3/2013
Ngày dạy: 4 - 9/3/2013
TIẾT 121: SANG THU
 Hữu Thỉnh
A. Mục tiêu cần đạt:
1. Kiến thức: Qua tiết học bồi dưỡng cảm nhận tâm hồn yêu thiên nhiên, cảm nhận sự chuyển đổi tinh tế của thiên nhiên.
2. Kỹ năng: Rèn luyện cho học sinh năng lực cảm thụ thơ ca cho học sinh. Tích hợp với Tiếng Việt và tập làm văn.
3. Thái độ: Giáo dục cho học sinh có tình yêu thiên nhiên quê hương, đất nước.
B. Chuẩn bị: Thầy: Soạn giáo án. 
 Trò: Đọc và soạn bài ở nhà
C. Tiến trìnhf lên lớp:
1. Ổn định tổ chức
2. Kiểm tra bài cũ: ? Đọc thuộc lòng bài thơ "Viếng lăng Bác", Nêu cảm nhận của em về khổ thơ đầu của bài thơ?
3. Bài mới:
Hoạt động của thầy và trò
Nội dung cần đạt
* Hoạt động I: Tìm hiểu chung.
? Nêu những hiểu biết của em về tác giả và tác phẩm
- Hs: Trả lời theo sách giáo khoa. 
? Nêu xuất xứ và hoàn cảnh ra đời của bài thơ?
- Bài thơ được sáng tác vào năm 1977,
- Bài thơ rút từ tập Từ chiến hào đến thành phố, NXB Văn học Hà Nội, 1991.
* Giáo viên: Giọng đọc chậm rãi rõ ràng và mạch lạc, phù hợp với thể thơ 5 chữ. Nhiều câu đọc giọng êm ái, nhẹ nhàng
- Thể thơ: Ngũ ngôn (5 chữ)
? Phương thức biểu đạt của văn bản là gì?
- Miêu tả kết hợp với biểu cảm.
? Văn bản có thể được chia thành mấy phần, ý chính từng phần
+ Cảm nhận không gian làng quê sang thu (khổ thơ thứ nhất)
+ Cảm nhận không gian đất trời sang thu (2 khổ thơ cuối)
* Hoạt động II: Tìm hiểu chi tiết. 
Khổ thơ thứ nhất
? Con người cảm giác sang thu bắt đầu bằng những dấu hiệu nào?
? Từ "bỗng" diễn tả trạng thái nào của sự cảm nhận?
- Cảm giác ngạc nhiên, bất ngờ trước sự thay đổi của thời tiết
? Em cảm nhận như thế nào về cách sử dụng từ ngữ, hình ảnh của nhà thơ trong khổ thơ đầu.
- Phả vào: Toả vào, trộn lẫn vào gió se lạnh® Mùi hương ổi toả 
- Gió se: Gió heo may, hơi lạnh
® Làm thức dậy cả không gian vườn ngõ
? Không chỉ cảm nhận mùa thu về qua hương ổi mà nhà thơ còn nhận thấy điều gì đặc biệt của thiên nhiên nữa?
? Lời thơ " Sương chùng chình qua ngõ " gợi cho em liên tưởng như thế nào? Sử dụng nghệ thuật gì?
- Hạt sương nhỏ li ti giăng mắc nhẹ nhàng như cố ý chuyển động chậm lại, chuyển sang thu.
- Sử dụng từ láy kết hợp với nhân hoá.
? Tác dụng của biện pháp nghệ thuật này?
- Làm cho hạt sương sớm mai như có tâm hồn có cảm nhận riêng, sương như ngưng đọng lại như không muốn chuyển sang. Cảnh sang thu của tạo vật đã thấp thoáng hồn người: bịn rịn, lưu luyến đến chùng chình.
? Như vậy, thu sang trong biểu hiện của hương ổi, trong gió se nơi ngõ xóm trong sự chùng chình của giọt sương mai. Nhưng vì sao nhà thơ lại viết "Hình thư thu đã về" ?
- Hình như có một chút chưa thật rõ ràng trong cảm nhận.
? Từ đó, em cảm nhận gì từ tâm hồn nhà thơ trước thu?
- Nhạy cảm, yêu TN, thời tiết thu và cuộc sống nơi làng quê.
Khổ thơ thứ 2: 
? Đất trời sang thu được TG miêu tả qua hình ảnh không gian nào?
- Sông, chim, mây.
? Một cảnh tượng như thế nào được gợi lên từ lời thơ "Sông được lúc dềnh dàng" ?
- Mặt nước sông dâng lên nhưng không cuộn chảy mà lặng lẽ, phẳng lặng.
- Dòng sông thướt tha mềm mại, hiền hoà trôi một cách nhàn hạ, thanh thản.
? Do cánh chim vội vã là cánh chim như thế nào? Cánh chim này báo hiệu điều gì?
- Cánh chim vội vã bay về phương Nam tránh rét. Báo hiệu hết hạ sang thu.
? Cảm nhận của em về hình ảnh "Có đám mây mùa hạ- Vắt nửa mình sang thu" 
- Gợi hình ảnh đám mây mùa hạ còn sót lại trên bầu trời đã bắt đầu xanh trong. Đám mây mỏng, kéo dài đang bước vào ngưỡng cửa mùa thu.
? Nghệ thuật của khổ thơ này có gì đặc biệt?
- Sử dụng hàng loạt từ láy gợi tả, hình ảnh được cảm nhận tinh tế kết hợp với trí tưởng tượng bay bổng.
? Từ đó, bức tranh mùa thu hiện lên như thế nào?
- Sự thay đổi của đất trời sang thu, tất cả không gian cảnh vật như đang chuyển mình từ từ điềm tĩnh bước sang thu.
 Khổ thơ thứ 3:
? Con người còn cảm thấy những biểu hiện khác biệt nào của thời tiết khi chuyển từ hạ sang thu? Những hình ảnh nào của thiên nhiên được nhà thơ cảm nhận?	- 
- Nhà thơ cảm nhận qua nắng, mưa,sấm.
? Dựa vào ý chính của các câu thơ em hãy tái hiện lại không gian, cảnh sắc thiên nhiên lúc giao mùa giữa hạ sang thu?
- Nắng cuối hạ vẫn còn nồng, còn sáng nhưng đã nhạt dần. Cơn mưa rào mùa hạ ít dần, thưa dần, không còn ào ạt bất ngờ nữa. Tiếng sấm cũng bớt đi, không còn đột ngột xuất hiện như trước nữa. Tất cả đều chầm chậm không bất ngờ, không vội vã.
? Qua đó em có cảm nhận gì trước cảnh đất trời sang thu?
- Cảnh vật thời tiết thay đổi. Tất cả còn những dấu hiệu của mùa hạ nhưng giảm dần về mức độ, cường độ  lặng lẽ vào thhu.
? Trước cảnh đất trời sang thu nhà thơ thể hiện suy ngẫm về cuộc đời. Theo em câu thơ nào gợi tả điều đó? Hình ảnh thơ nào cho em liên tưởng tới điều đó?
- Hình ảnh "Trên hàng cây đứng tuổi" 
- Mang ý nghĩa ẩn dụ: Nắng, mưa, sấm ẩn dụ cho những thay đổi vang động của cuộc đời, của xã hội đó cũng là thay đổi của tuổi đời sang thu. Từ những thay đổi của mùa thu thiên nhiên, liên tưởng đến sự thay đổi của mùa thu đời người.
? Từ ý nghĩa ẩn dụ trên em hiểu gì về con người trước lúc sang thu?
+ Con người chấp nhận bình tĩnh, tự tin.
+ Con người yêu thiên nhiên, yêu đất nước, yêu cuộc sống.
* Hoạt động III: Tổng kết.
? Giá trị nghệ thuật được Hữu Thỉnh thể hiện qua bài thơ.
- Sử dụng nghệ thuật nhân hoá, liên tưởng đến con người từng trải, chỉ sự chín chắn trưởng thành của con người.
? Qua đó tác giả muốn nói với người đọc điều gì.
- Hs: Nêu nội dung ý nghĩa của bài thơ và đọc Ghi nhớ SGK
* Hoạt động IV: Luyện Tập
- Bài thơ cho ta thấy tình cảm gì của tác giả với thiên nhiên, đất nước đọc lại bài thơ
I. Đọc, tìm hiểu chung
- Tác giả:
- Tác phẩm: 
- Bài thơ được sáng tác vào năm 1977,
- Bài thơ rút từ tập Từ chiến hào đến thành phố, NXB Văn học Hà Nội, 1991.
- Thể thơ: Ngũ ngôn
- Phương thức biểu đạt: Miêu tả kết hợp biểu cảm.
II. Đọc và tìm hiểu văn bản:
1. Khổ thơ thứ nhất
Bỗng nhận ra hương ổi
Phả vào trong gió se
- Cảm giác ngạc nhiên, bất ngờ trước sự thay đổi của thời tiết
- Khổ thơ đã làm nổi bật những cảm nhận ban đầu của tác giả về cảnh sang thu của đất trời. Thiên nhiên được cảm nhận từ những gì vô hình (hương , gió), mờ ảo (sương)
2. Khổ thơ 2 và 3
- Sự thay đổi của đất trời sang thu, tất cả không gian cảnh vật như đang chuyển mình từ từ điềm tĩnh bước sang thu.
	Đã vơi dần cơn mưa
	Sấm cũng bớt bất ngờ
- Nắng, mưa, sấm ẩn dụ cho những thay đổi vang động của cuộc đời, của xã hội đó cũng là thay đổi của tuổi đời sang thu.
- Khổ thơ mang đậm tính suy ngẫm, triết lí, phù hợp với không gian vào thu. 
III. Tổng kết- Ghi nhớ:
1. Nghệ thuật 
2. Nội dung
IV. Luyện tập: 
4. Củng cố: Giáo viên hệ thống lại nội dung bài học, Khái quát lại giá trị nội dung, nghệ thuật của bài thơ.