Giáo án Ngữ văn lớp 9 - Tiết học 105: Thuế máu

Nguyễn thị chiến. 
Trường thcs Vệ An.
Thành phố Bắc Ninh.
ngày dạy: 9/3/2011.
tiết 105: thuế máu.
 ( Trích: Bản án chế độ thực dân Pháp)
 Nguyễn ái Quốc.
A. mục tiêu bài học:
Qua tiết 1, hs nắm được:
-Những nét khái quát về tác giả Nguyễn ái Quốc, tác phẩm " Bản án chế độ thực dân Pháp.
- Hiểu được bản chất độc ác, bộ mặt giả nhân giả nghĩa của bọn thực dân Pháp qua việc dùng người dân các xứ thuộc địa làm vật hy sinh cho quyền lợi của mình trong các cuộc chiến tranh tàn khốc. hình dung ra số phận bi thảm của những người bị bóc lột
 " thuế máu" theo trrình tự miêu tả của tác giả.
- Thấy rõ ngòi bút lập luận sắc bén, trào phúng sâu cay của Nguyễn ái Quốc trong văn chính luận.
B. Đồ dùng phương tiện: máy chiếu, máy tính.
c. Tiến trình tổ chức các hoạt động.
1. ổn định.
2. Kiểm tra.
- Chiếu câu hỏi.
? Nêu nội dung văn bản " Bàn luận phép học" của La sơn phu tử Nguyễn Thiếp.
- HS, Gv nhận xét.
- Chiếu đáp án.
3. Bài mới.
HĐ 1: GTB.Chiếu chân dung chủ tịch Hồ chí Minh.
GV: Đây chính là chân dung chủ tịch nước HCM, còn có tên gọi thân thương Bác Hồ kính yêu, vị cha già của dân tộc VN.
 Trong chương trình Ngữ văn THCS, các em đã học một số tác phẩm của Bác.
? Nhớ và kể tên các tác phẩm của Người? ( Cảnh khuya, Rằm tháng giêng, Những trò lố hay Va ren và Phan Bội Châu, Ngắm trăng, Đi đường.)
- GV: Các em ạ, trong cuộc đời hoạt động của Người đặc biệt là những năm bôn ba nước ngoài văn thơ luôn là vũ khí sắc bén nhằm mục đích vạch trần bộ mặt kẻ thù, nói lên nỗi khổ của nhân dân, kêu gọi đấu tranh. Trong giờ học hôm nay cô trò chúng ta sẽ đến với văn bản Thuế máu, trích trong Bản án chế độ thực dân Pháp của Nguyễn ái Quốc.
Hoạt động của gv và hs.
HĐ 2: HD tìm hiểu chung.
- Chiếu chân dung tác giả.
? Qua các tác phẩm mà em đã học, nêu những hiểu biết của em về lãnh tụ Nguyễn ái Quốc?
- Chiếu vài nét giới thiệu về tác giả.
+ Là người sáng lập ra Đảng Cộng sản Việt Nam, vị lãnh tụ thiên tài, danh nhân văn hoá thế giới.
+ Văn chương của Người là công cụ sắc bén để nhằm mục đích vạch trần bộ mặt kẻ thù, nói lên nỗi khổ của nhân dân và kêu gọi đấu tranh.
- Chiếu bìa tác phẩm Bản án chế độ thực dân Pháp( Tiếng Việt, Tiếng Pháp)
? Căn cứ vào sự chuẩn bị ở nhà, hãy nêu những hiểu biết của em về tác phẩm Bản án chế độ thực dân Pháp?
- Chiếu tên 12 chương.
- GV bổ sung tư liệu về tác phẩm:
Như các em đã biết, 20 năm đầu của thế kỉ 20 đặc biệt là cuộc chiến tranh thế giới lần thứ nhất ( 1914- 1918) các nước đế quốc thi nhau bành trướng , xâm chiếm nhiều nơi trên thế giới, vơ vét trắng trợn của cải và nhân lực, đẩy nhân dân thuộc địa vào lò lửa chiến tranh thảm khốc.Bản án chế độ thực dân Pháp là tác phẩm được Nguyễn ái Quốc dành nhiều thời gian, đầu tư nhiều công sức trong những năm 1922-1925. Để hoàn thiện tác phẩm, Người đã tìm đọc rất nhiều tài liệu, gặp gỡ nhiều nhân chứng , thống kê công phu rất nhiều con số. Tác phẩm gồm 12 chương và một phần phụ lục. Mỗi chương viết về một chủ đề và tất cả hợp nhất thành một bản cáo trạng phong phú, đanh thép tố cáo tội ác tày trời của bọn thực dân Pháp , về cuộc sống khốn cùng của người dân các thuộc địa, qua đó thể hiện lòng căm thù mãnh liệt với những thế lực thống trị tàn bạo, tình yêu thương thắm thiết những kiếp người nô lệ nghèo khổ , chứng tỏ ý chí chiến đấu giành độc lập tự do cho các dân tộc thuộc địa của tác giả. 
? Nêu vị trí đoạn trích?
Nhan đề chương 1 là Thuế máu. cách đặt tên của tác giả gợi cho em suy nghĩ gì ?
( Trong thực tế, không có một thứ thuế nào gọi là thuế máu. Thuế máu là cách đặt tên của tác giả nhằm phản ánh một thủ đoạn bóc lột tàn nhẫn của chế độ thực dân ở các nước thuộc địa: biến người dân nơi đây thành vật hy sinh trong các cuộc chến tranh phi nghĩa; cách đặt tên đã bộc lộ trực tiếp quan điểm phê phán , tố cáo của tác giả trước thực trạng đó.
? Ptbđ chính của văn bản Thuế máu là gì?Vấn đề cần bàn luận trong văn bản là gì?
Vì sao em lại nói thuộc kiểu văn bản nghị luận?( dùng lí lẽ và dẫn chứng để làm rõ vấn đề thuế máu trong chế độ thực dân phong kến, từ đó thuyết phục người đọc)
? Là văn bản nghị luận , tố cáo tội ác của bọn thực dân Pháp đối với các dân tộc thuộc địa. Vậy thì, theo em khi đọc văn bản này thì giọng điệu sẽ như thế nào?
( lưu loát, rõ ràng, nhấn mạnh các từ ngữ trong " ", từ ngữ lặp đi lặp lại để thấy rõ giọng điệu trào phúng, giễu cợt vừa châm biếm vừa xót xa)
- GV khẳng định giọng đọc.
- Gv đọc mẫu 1/2 đoạn.
- HS đọc + giải thích từ khó.
- Hs- gv nhận xét.
- Là văn bản nghị luận, vậy luận điểm của thuế máu được triển khai bằng hệ thống luận điểm nào?
- GV: đó chính là bố cục của văn bản.
- Chiếu bố cục văn bản.
? Nhan đề chương 1 là thuế máu, trong chương có 3 tiêu đề. Vậy cách đặt tên chương và tên các phần gợi điều gì?
( gợi quá trình lừa bịp, bóc lột đến cùng kiệt thuế máu của bọn thực dân cai trị: từ chiến tranh và người bản xứ đến chế độ lính tình nguyện rồi chỉ ra kết quả của sự hy sinh. Các phần nối tiếp nhau như thế chứng tỏ tinh thần chiến đấu mạnh mẽ, sự phê phán triệt để của người viết.)
HĐ 3: Đọc, tìm hiếu văn bản.
- Chiếu phần 1.
? Thái độ của các quan cai trị được Nguyễn ái Quốc nói đến ở các mốc thời gian trước chiến tranh và khi chiến tranh bùng nổ.
? Vậy trước chiến tranh, bọn thực dân Pháp gọi người dân thuộc địa ntn?
? Bọn thực dân cho rằng, những người thuộc địa chỉ biết làm gì?
? Cách gọi và cách đối xử ấy chứng tỏ bản chất gì của bọn thực dân?( coi thường, khinh miệt, đối xử đánh đập như súc vật.)
- Chiếu hình ảnh.
Đây là hai bức ảnh do chính tác giả vẽ minh hoạ cho thái độ của bọn thực dân đối với người dân thuộc địa. Quả thật, dưới cái nhìn của nhà cầm quyền, người dân thuộc địa chỉ là giống hạ đẳng, bị đối xử đánh đập như súc vật. 
?Thế nhưng khi chiến tranh vừa xảy ra thì chúng có còn gọi người dân thuộc địa là những tên da đen bẩn thỉu, an nam mít bẩn thỉu nữa không?
? Sự thay đối tên gọi nhanh chóng, quay ngoắt 180 độ như vậy nhằm mục đích gì?
( tâng bốc vỗ về, phong cho những danh hiệu cao quí, hào nháng)
? Vì sao từ địa vị thấp hèn họ lại trở thành những con yêu, bạn hiền và thậm chí được chính quyền thực dân phong cho danh hiệu tối cao là chiến sĩ bảo vệ công lý và tự do?
( thực dân Pháp muốn che giấu dã tâm, lợi dụng xương máu của họ biến họ thành vật hy sinh--> thủ đoạn lừa bịp mị dân)
? Các cụm từ: con yêu, bạn hiền, chiến sĩ bảo vệ công lí và tự do được đặt trong ngoặc kép dùng với ý nghĩa gì?( mỉa mai, châm biếm sự giả dối, thâm độc của bọn thực dân.)
?Trước chiến tranh, những người dân các nước thuộc địa chỉ là da đen bẩn thỉu, an nam mít bẩn thỉu.Đùng một cái họ đã trở thành con yêu, bạn hiền, chiến sĩ bảo vệ công lý và tự do. Vậy em có nhận xét gì về cách lập luận, cách dùng từ ngữ, giọng điệu của tác giả viết trong đoạn này?
? Qua đó tác giả đã giúp chúng ta nhận ra bản chất gì của bọn cầm quyền thực dân 
- Gv: Trong mục 1, Chiến tranh và người bản xứ, Nguyễn ái Quốc không chỉ nói đến thái độ của các quan cai trị đối với người dân thuộc địa mà người viết nói đến số phận của người dân thuộc địa.
? Hãy tìm những từ ngữ miêu tả số phận những người ra trận?
? Những người lính ra trận là như vậy đấy, còn người ở hậu phương thì sao?
?Quan sát lại đoạn văn nói số phận người dân thuộc địa, Nhận xét cách đưa dẫn chứng, cách dùng từ ngữ , sử dụng câu, , lời bình luận của tác giả?
- Chúng ta hãy quan sát câu văn nêu số phận người ở hậu phương.
? Cách cấu tạo lời văn trong đoạn này có gì đặc biệt?( câu văn dài với nhiều dấu phảy, chấm phảy)
? Cách cấu tạo lời văn như thế có tác dụng gì?( lượng thông tin cao, nhanh, giàu sức biểu cảm.).
? Từ đây, em thấy số phận của họ ntn?
- Chiếu đoạn cuối. Hs đọc đoạn cuối.
? Nhận xét việc đưa số liệu và cách nói nào được Nguyễn ái Quốc sử dụng? ( con số chính xấc, nói giảm nói trấnh)
? Việc tác giả đưa ra hai số liệu: tổng số 70 vạn người bản xứ đặt chân lên đất Pháp vf trong đó 8 vạn người không bao giờ trông thấy mặt trời trên quê hương và cách nói giảm nói tránh ở cuối phần 1 có tác dụng gì?( tố cáo mạnh mẽ tội ác của bọn thực dân, gây lòng căm thù, phẫn nộ trong quảng đại các dân tộc thuộc địa ; đó là con số biết nói , cái chết đau đớn, vô nghĩa.)
- Gv bình.Chiến tranh là đau thương, là mất mát. người phải hứng chịu tất cả đó là những người dân vô tội. Họ phải xa lìa gia đình, quê hương vì mục đích vô nghĩa, đem mạng sống của mình mà đấnh đổi lấy những vinh dự hão huyền.Xương máu của họ, cấi chết của họ thật vô nghĩa.Còn những người may mắn ở lại quê hương thì hàng ngày nhiễm chất độc bởi công việc chế tạo vũ khí, bệnh tật hành hạ đến chết . Những kẻ cầm quyền kia thì ngồi mát ăn bát vàng mà hưởng thụ. thật bất công, phi lý làm sao! Chỉ một đoạn văn ngắn trong mục Chiến tranh và người bản xứ, tác giả đã tố cáo tội ác tày trời của bọn thực dân Pháp, vì lợi nhuận đã đẩy người dân vô tội vào lò lửa chiến tranh thảm khốc.Đoạn văn cũng cho ta thấy phần nào tình yêu thương thắm thiết những kiếp người nô lệ của Nguyễn ái Quốc.
-HĐ 4: hướng dẫn luyện tập.
- GV hướng dẫn Hs trò chơi ô chữ.
1. Ô chữ gồm 21 chữ cái. Cuộc chiến tranh thế giới thứ nhất( 1914-1918) được Nguyễn ái Quốc ví bằng cụm từ nào trong phần 1 của bài Thuế máu? ( cuộc chiến tranh vui tươi)
2. Ô chữ gồm 9 chữ cái. Nguyễn ái Quốc còn có tên gọi là gì? ( Hồ Chí Minh)
3. Ô chữ gồm 6 chữ cái. Khi cuộc chiến tranh phi nghĩa xảy ra, những người dân thuộc địa lập tức biến thành gì của các quan cai trị phụ mẫu nhân hậu? ( con yêu)
4. Ô chữ gồm 15 chữ cái. Những người dân thuộc địa đã lấy xương mình chạm nên những chiếc gậy của ai?( các ngài thống chế) 
5. Ô chữ gồm 8 chữ cái.Thực dân Pháp đã gọi người Việt Nam với thái độ khinh miệt bằng từ gì?( an nam mít) 
6. Ô chữ gồm 6 chữ cái. Trong cuộc chiến trânh phi nghĩa đó tổng số có bao nhiêu người lính thuộc địa chết?( tám vạn)
7. Ô chữ gồm 12 chữ cái. Những người dân thuộc dịa đã lấy máu mình tưới lên vòng nguyệt quế của ai? ( các cấp chỉ huy)
? Qua việc giải đáp các ô chữ trên, hãy tìm ra từ khoá. Từ gồm 2 từ, chỉ một loại thuế mà Nguyễn ái Quốc đề cập trong bài viết?
( Thuế máu)
 Nội dung cần đạt. 
I. Tìm hiếu chung.
1. Tác giả, tác phẩm.
a. Tác giả.( 1890- 1969)
- Nguyễn ái Quốc là một trong những tên gọi của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong thời kì hoạt động cách mạng trước 1945.
b. Tác phẩm.
- Bản án chế độ thực dân Pháp viết bằng tiếng Pháp( 1925) gồm 12 chương và một phụ lục.
- Đoạn trích: thuộc chương 1.
2. Đọc hiểu chú thích, bố cục.
* Đọc hiểu chú thích.
* Bố cục: 3 phần.
a. Chiến tranh và người bản xứ.
b. Chế độ lính tình nguyện.
c. Kết quả sự hy sinh.
II. Tìm hiểu văn bản.
1. Chiến tranh và người bản xứ.
- da đen bẩn thỉu.
- an nam mít bẩn thỉu.
- chỉ biết kéo xe tay, ăn đòn.
- con yêu.
- bạn hiền.
- chiến sĩ bảo vệ công lí và tự do.
* Từ ngữ mỉa mai, giọng giễu nhại; tương phản, đối lập.
* Bản chất giả dối, thủ đoạn lừa bịp, mị dân, bỉ ổi của bọn thực dân.
- đột ngột lìa gia đình.
- đi phơi thây trên các chiến trường châu Âu.
- bảo vệ tổ quốc của các loài thuỷ quái.
- bỏ xác tại những miền hoang vu thơ mộng.
- anh dũng đưa thân cho người ta tàn sát ...lấy máu mình tưới những vòng nguyệt quế của các cấp chỉ huy, lấy xương mình chạm nên những chiếc gậy của các ngài thống chế.
- kiệt sức trong các xưởng thuốc súng ghê tởm...nhiễm phải luồng khí độc đỏ ối...khạc ra từng miếng phổi.
* Liệt kê dẫn chứng chính xác, thuyết phục, câu văn dài, giọng mỉa mai, châm biếm vừa giễu cợt vừa xót xa.
* Số phận những người dân bản xứ: bi thảm, thảm thương, là vật hy sinh cho lợi ích và danh dự của những kẻ cầm quyền.
* Luyện tập.
- HD HS trò chơi ô chữ.
4. Củng cố: - Chiếu hình ảnh người dân trong chiến tranh.+ lời bình khái quát .
Đọc mục chiến tranh và người bản xứ trong chương thuế máu ta vô cùng căm giận bộ mặt bỉ ổi, bản chất xảo trá của bọn thực dân, xúc động trước số phận đau thương của những người bản xứ, những nô lệ da đen, da vàng đã phẩi nộp thuế máu cho bọn thực dân Pháp trong đại chiến thế giới lần thứ nhất.
Tác giả đã sử dụng sắc sảo các thủ pháp nghệ thuật như tương phản, đối lập, miêu tả với bình luận, nêu lên những con số , những sự thực , đặc biệt tạo nên những lời văn , giọng văn chua cay để vạch trần, để lên án, để châm biếm loại thuế máu , một trong những hình thức bóc lột dã man nhất của bọn thực dân Pháp. Thuế máu đã bóc trần luận điệu khai hoá , bảo hộ của bọn thực dân Pháp.
Như một dòng điện cực mạnh, Bản án chế độ thực dân Pháp thu hút ngay sự chú ý của tất cả những ai dang quằn quại trong kiếp nô lệ, đang nuôi lòng căm thù không đội trời chung đối với bọn cướp nước và bán nước, đang ấp ủ hoài bão cao quý giành lại độc lập cho tổ quốc, tự do cho nhân dân, hạnh phúc cho giống nòi, nhân phẩm cho con người. Với đất nước chúng ta, bản án chế độ thực dân Pháp còn như một trận mưa rào giữa những ngày hạn hán, một tiếng hải âu báo trước dông bão cách mạng sắp tới gần.
5. HDVN: học bài, đọc các phần còn lại tìm hiếu tiếp mục 2,3.