Giáo án Toán Lớp 9 - Chủ đề: Thu thập và tổ chức dữ liệu (Tiết 1)

CHỦ ĐỀ: THU THẬP VÀ TỔ CHỨC DỮ LIỆU
Tiết 1
I. Mục tiêu:
1. Kiến thức: HS được học các kiến thức về:
- Đọc và mô tả thành thạo các dữ liệu ở dạng: Bảng thống kê; biểu đồ tranh; biểu đồ dạng cột kép; biểu đồ hình quạt tròn;
- Lựa chọn, biểu diễn, lí giải, thiết lập được dữ liệu vào bảng, biểu đồ thích hợp ở dạng bảng thống kê; biểu đồ tranh; biểu đồ dạng cột kép; biểu đồ hình quạt tròn;
- Nhận ra, giải quyết được vấn đề hoặc quy luật đơn giản dựa trên các số liệu thu thập được ở trên các bảng, biểu đồ.
2. Năng lực:
* Năng lực chung:
- Năng lực tự học: HS tự hoàn thành được nhiệm vụ học tập chuẩn bị ở nhà và tại lớp.
- Năng lực giao tiếp và hợp tác: HS phân công được nhiệm vụ trong nhóm, biết hỗ trợ nhau, trao đổi, thảo luận, thống nhất ý kiến trong nhóm để hoàn thành nhiệm vụ.
*Năng lực chuyên biệt:
- Năng lực giao tiếp toán học: HS đọc và mô tả các thông tin cơ bản trọng tâm; phân tích lựa chọn trích xuất các thông tin cần thiết; sử dụng được ngôn ngữ toán học; thể hiện sự tự tin khi trình bày bài trước lớp;
- Năng lực giải quyết vấn đề: HS sử dụng các kiến thức, kĩ năng toán để lựa chọn và biểu diễn được dữ liệu vào bảng, biểu đồ thích hợp;
- Năng lực tư duy và lập luận toán học: HS biết quan sát tìm kiếm sự tương đồng và khác biệt; biết khẳng định kết quả của việc quan sát;
- Năng lực mô hình hóa toán học: HS biết sử dụng các phép toán; giải quyết được bài toán; thể hiện được lời giải toán học;
- Năng lực sử dụng công cụ và phương tiện toán học: HS biết sử dụng bút màu, compa, thước thẳng, máy tính cầm tay.
3. Về phẩm chất: 
- Chăm chỉ: thực hiện đầy đủ các hoạt động học tập một cách tự giác, tích cực.
- Trung thực: thật thà, thẳng thắn trong báo cáo kết quả hoạt động cá nhân và theo nhóm, trong đánh giá và tự đánh giá.
- Trách nhiệm: hoàn thành đầy đủ, có chất lượng các nhiệm vụ học tập.
II. Thiết bị dạy học và học liệu 
1. Giáo viên: SGK, sách tham khảo, các tài nguyên trên mạng internet, kế hoạch bài dạy, thước thẳng, bảng phụ hoặc máy chiếu, các phiếu học tập.
2. Học sinh: SGK, thước thẳng, bảng nhóm.
III. Tiến trình dạy học
1. Hoạt động 1: Khởi động: Tổ chức trò chơi.
a. Mục tiêu :
- Giúp HS huy động được kiến thức đã học về biểu đồ;
- Tạo cho HS sự tự tin, không khí phấn khởi để bước vào tiết học.
b. Thời gian dự kiến: 10 phút
c. Nội dung trò chơi: 
Hai đội chơi trò ghép tên tương ứng với các hình ảnh đã cho.
Biểu đồ thể hiện số cây mà mỗi khối trồng được của một trường THCS.
Biều đồ thể hiện cơ cấu xuất khẩu của Việt Nam sang Hoa Kỳ  trong năm 2018.
n: Số học sinh; x: số tiền( nghìn đồng)
Biểu đồ thể hiện số tiền ủng hộ chương trình “Xuân yêu thương”của lớp 9A.
Biểu đồ biểu diễn sản lượng khai thác và nuôi trồng thủy sản của nước ta giai đoạn 2000 – 2016
Biểu đồ thể hiện dân số Việt Nam qua tổng điều tra trong thế kỉ XX.
Biểu đồ cột
Biểu đồ hình quạt tròn
Biểu đồ tranh
Biểu đồ cột kép
Biểu đồ đoạn thẳng
Luật chơi: Chia lớp làm 2 nhóm, mỗi nhóm cử một đội chơi gồm 5 bạn. Sau thời gian thảo luận 1 phút, 5 bạn xếp thành 1 hàng dọc. Bạn đứng đầu chạy lên trên bảng lấy tấm bìa có tên ghép vào hình ảnh tương ứng rồi chạy về đứng xuống cuối hàng, tiếp theo là bạn đứng thứ 2...cứ như vậy cho đến bạn thứ 5 là kết thúc.
d. Tổ chức thực hiện:
* Chuyển giao nhiệm vụ: GV chiếu nội dung trò chơi và luật chơi lên màn hình và yêu cầu học sinh: Thực hiện chơi trò chơi theo luật chơi.
* HS thực hiện nhiệm vụ : Thực hiện chơi trò chơi theo luật chơi.
* Báo cáo, thảo luận: - Hai đội báo cáo kết quả;
 - HS cả lớp quan sát, lắng nghe, nhận xét.
* Kết luận, nhận định:
- GV nhận xét các câu trả lời của HS, chính xác hóa các đáp án, nhận xét về thái độ học tập của các nhóm và trao phần thưởng cho đội thắng cuộc.
- GV đưa ra một yêu cầu: Em hãy chọn một biểu đồ và các dữ liệu có trên biểu đồ đó?
c) Sản phẩm dự kiến: Sản phẩm ghép đôi trên bảng của 2 nhóm.
                  Biểu đồ tranh                  
                Biểu đồ hình quạt tròn
               Biểu đồ đoạn thẳng
                         Biểu đồ cột kép
                      Biểu đồ cột
2. Hoạt động 2: Hình thành kiến thức ( khoảng 15 phút)
2.1. Hoạt động 2.1. Đọc và mô tả các dữ liệu biểu đồ.
a. Mục tiêu:
- Bước đầu có hiểu biết về biểu đồ tranh, biểu đồ cột kép, biểu đồ hình quạt tròn
- Đọc và mô tả thành thạo các thông tin trên: biểu đồ tranh, biểu đồ dạng cột kép, biểu đồ hình quạt tròn.
b. Nội dụng: HS làm được các ví dụ 1, Ví dụ 2, ví dụ 3.
Ví dụ 1: Biểu đồ tranh trên đây cho biết số cây mà mỗi khối trồng được của một trường THCS
1) Khối nào trồng được nhiều cây nhất, khối nào trồng được ít cây nhất?
2) Khối 9 của trường trồng được bao nhiêu cây?
3) Tổng số cây mà cả trường đã trồng được là bao nhiêu?
Ví dụ 2:
        	Biểu đồ dưới đây biểu diễn sản lượng khai thác và nuôi trồng thủy sản của nước ta giai đoạn 2000 – 2016
1) Hoàn thành số liệu trong bảng sau
Năm
 	2000
 	2005
2010
2016
Khai thác (nghìn tấn)
Nuôi trồng (nghìn tấn)
2) Tổng sản lượng khai thác từ năm 2000 đến năm 2016?
3) Những năm nào có sản lượng khai thác nhiều hơn nuôi trồng?
Ví dụ 3:
        	Biểu đồ trên cho biết số người cách ly do dịch bệnh covid – 19 tính đến ngày 04/7/2021 của Việt Nam. Em hãy cho biết:
1) Tỉ số phần trăm số người cách ly trong mỗi trường hợp?
2) Những trường hợp nào phải cách ly tập trung. Để phòng chống dịch bệnh covid – 19 chính phủ Việt Nam thực hiện theo thông điệp 5K. Thông điệp 5K đó là gì?
c. Tổ chức thực hiện:
*Chuyển giao nhiệm vụ 2:
- GV chiếu ví dụ 1 lên máy chiếu
- Làm ví dụ 1a theo cá nhân
*Thực hiện nhiệm vụ 2:
- HS quan sát biểu đồ và trả lời câu hỏi theo cá nhân
* Báo cáo kết quả
- GV gọi lần lượt từng HS đứng tại chỗ trả lời các ý
* Đánh giá kết quả
- HS nhận xét, đánh giá bài làm của bạn
* Chuyển giao nhiệm vụ học tập 3:
- GV chiếu ví dụ 2 lên máy chiếu
- HS làm việc cặp đôi hoàn thành ví dụ 2 vào phiếu học tập
*Thực hiện nhiệm vụ 3:
HS thảo luận hoàn thành bài trên phiếu học tập
* Báo cáo kết quả
GV mời một nhóm lên bảng trình bày, HS bên dưới đối phiếu chấm chéo.
* Kết luận, nhận định
Gv: 
- Biểu đồ cột kép thể hiện tốt tính trực quan khi so sánh sản lượng đánh bắt và nuôi trồng thủy sản trong cùng một năm.
 - Từ biểu đồ ta có biểu diễn số liệu dưới dạng bảng. Từ các số liệu nếu cho dưới dạng bảng ta có thể vẽ được biểu đồ hợp lý. Cách vẽ biểu đồ từ số liệu các em sẽ được học ở phần sau.
* Giao nhiệm vụ học tập 4: 
- Giáo viên đưa ví dụ 2 lên máy chiếu
- Chia lớp làm 4 nhóm: 2 nhóm thực hiện yêu cầu 1, 2 nhóm thực hiện yêu cầu 2 của ví dụ 3.
*Thực hiện nhiệm vụ 4:
- HS thảo luận hoàn thành bài vào bảng nhóm
* Báo cáo kết quả
- Các nhóm treo bảng nhóm
- Đại diện hai nhóm lên bảng trình bày
- HS các nhóm khác theo dõi.
d. Dự kiến sản phẩm: Bài làm của học sinh
Ví dụ 1:
1) Khối trồng được nhiều cây nhất là khối 8; khối trồng được ít cây nhất là lớp 6
2) Số cây mà khối 9 trồng được là: 80 cây
3) Tổng số cây cả trường trồng được là : 50 + 60 + 90 + 80 = 280 ( cây)                	
Ví dụ 2:
1)
Năm
2000
2005
2010
2016
Khai thác (nghìn tấn)
1660,9
1987,9
2414,4
3226,1
Nuôi trồng (nghìn tấn)
589,6
1478
2728,3
3644,6
2) Tổng sản lượng khai thác từ năm 2000 đến năm 2016 là: 9589,3 (nghìn tấn)
3) Năm 2000 và năm 2005 có sản lượng khai thác nhiều hơn nuôi trồng.
Ví dụ 3:
1) Tỉ số phần trăm người cách ly tập trung tại bệnh viện là: 0,92 %       	
 Tỉ số phần trăm người cách ly tập trung tại cơ sở khác: 22,50 %	
 Tỉ số phần trăm người cách ly nhà, nơi cư trú: 76,58 %     	
2) Những trường hợp là F1, những người về từ các địa phương đang thực hiện giãn cách xã hội có ổ dịch, các địa bàn bị phong tỏa đều phải cách ly tập trung.
Thông điệp 5k là : Khẩu trang – Khử khuẩn – Khoảng cách- Không tụ tập – Khai báo ytế.
* Kết luận, nhận định
- HS các nhóm khác nhận xét bài làm của nhóm bạn
- GV chốt lại
-GV: Việt Nam và thế giới đang phải đối mặt với căn bệnh mà ta gọi là Covid – 19. Để đảm bảo sức khỏe cho mình và cộng đồng các em hãy thực hiện tốt thông điệp 5K và tuyên truyền cho người thân và những người xung quanh cùng thực hiện.
2. Hoạt động 2.2: Vẽ biểu đồ.
* Hoạt động 2.2.1. Vẽ biểu đồ tranh, cột kép, quạt tròn (khoảng 18 phút)
a. Mục tiêu:
- Hs sử dụng được các kiến thức, kĩ năng toán học tương thích để vẽ được biểu đồ thích hợp ở dạng biểu đồ tranh, biểu đồ cột kép, biểu đồ hình quạt tròn;
b. Nội dung:
- Học sinh được yêu cầu: Làm ví dụ 2.
Ví dụ 2: Kết quả xếp loại học lực học kì 1 của 3 lớp 9A, 9B, 9C của một trường THCS được cho bởi bảng sau:
Lớp
Sĩ số
Xếp loại học lực
Giỏi
Khá
Trung bình
Yếu
9A
36
8
16
10
2
9B
34
4
12
16
2
9C
32
4
14
12
2
Mỗi hình trái tim màu đỏ biểu thị cho 2 học sinh có học lực giỏi, mỗi hình trái tim màu vàng biểu thị cho 2 bạn học sinh có học lực khá, mỗi hình trái tim màu xanh biểu thị cho 2 bạn học sinh có học lực trung bình, mỗi hình trái tim màu tím biểu thị cho 2 bạn học sinh có học lực yếu. 
1) Hãy lấy các hình trái tim dán vào các cột tương ứng để hoàn thành biểu đồ tranh dưới đây:
Giỏi
Khá
TB
Yếu
Giỏi
Khá
TB
Yếu
Giỏi
Khá
TB
Yếu
Lớp 9A
Lớp 9B
Lớp 9C
2) Thay mỗi hình trái tim bằng một hình vuông cùng màu và vẽ thêm hai trục để tạo thành một biểu đồ cột kép( các hình vuông dán khít vào nhau)
3) Vẽ biểu đồ hình quạt tròn thể hiện xếp loại học lực học kì 1của lớp 9C theo tỉ số phần trăm.
c. Tổ chức thực hiện: 
* Chuyển giao nhiệm vụ học tập:
- GV chiếu nội dung ví dụ 2 lên màn hình.
- Chia lớp làm 5 nhóm: Nhóm 1; 2; 3 thực hiện yêu cầu 1 của VD;
	 Nhóm 4: Thực hiện yêu cầu 2;
	 Nhóm 5: Thực hiện yêu cầu 3. 
* HS thực hiện nhiệm vụ: HS các nhóm thảo luận, thống nhất trong nhóm cách làm và làm vào bảng phụ
* Báo cáo, thảo luận: 
- Các nhóm treo bảng phụ lên bảng; báo cáo. 
- HS cả lớp quan sát, nhận xét.
d. Sản phẩm dự kiến: Bài làm của học sinh trên bảng nhóm và trong vở
1)
Giỏi
Khá
TB
Yếu
Giỏi
Khá
TB
Yếu
Giỏi
Khá
TB
Yếu
Lớp 9A
Lớp 9B
Lớp 9C
2 học sinh; 2 học sinh; 2 học sinh. 2 học sinh
2)
3)
* Kết luận, nhận định:
- Cách vẽ biểu đồ tranh: Biểu thị các đối tượng trong đề bài bằng những biểu tượng, kí hiệu hoặc hình ảnh phù hợp vào các cột hoạc dòng tương ứng.
- Cách vẽ biểu đồ hình cột kép: Biểu thị các đối tượng trong đề bài tương ứng bằng các cột hình chữ nhật liền kề. Mỗi đại lượng khác nhau thể hiện bằng màu sắc ( kí hiệu) khác nhau.
- Cách vẽ biểu đồ hình quạt tròn:
Bước 1: Tính tỉ số phần trăm giữa số Hs đạt các lực học so với số Hs cả lớp: 
Bước 2; Chuyển đổi từ % sang số đo độ: 1% tương ứng với 3,6o.
Bước 3: Vẽ góc ở tâm với các số đo tương ứng
Bước 4: Tô màu hoặc kí hiệu tương ứng với số liệu đề bài cho. 
Nêu ưu và nhược điểm của từng dạng biểu đồ;
Tìm tòi mở rộng: Giới thiệu biểu đồ quạt tròn dạng 3D.
Cơ hội học tập trải nghiệm và phát triển năng lực học sinh:
Thông qua việc thực hiện những nhiệm vụ trên, học sinh được trải nghiệm và sử dụng các kiến thức, kĩ năng toán học tương thích để đọc hiểu các thông tin cơ bản trọng tâm, phân tích lựa chọn trích xuất các thông tin cần thiết và vẽ biểu đồ. Từ đó góp phần phát triển năng lực giải quyết vấn đề toán học; năng lực sử dụng công cụ, phương tiện toán học; năng lực giao tiếp toán học.
* Hướng dẫn tự học ở nhà (2 phút)
- Xem lại toàn bộ nội dung bài đã học.
- Làm bài tập1; 2; 3 vào vở bài tập (GV phát PHT có các bài tập cho từng HS).
                                                    PHIẾU HỌC TẬP
Bài tập 1: Một trường THCS có 200 học sinh tham gia vào các câu lạc bộ thể thao. Biểu đồ hình quạt phía dưới thể hiện tỉ lệ phần trăm học sinh tham gia vào các câu lạc bộ thể thao( mỗi học sinh chỉ tham gia đúng một câu lạc bộ)
Em hãy trả lời các câu hỏi sau:
 a. Có bao nhiêu môn thể thao mà các học sinh của trường tham gia?
 b. Môn thể thao nào có nhiều học sinh tham gia nhất?
 c. Môn thể thao nào có ít học sinh tham gia nhất?
 d. Tính số học sinh tham gia từng câu lạc bộ thể thao.
Bài tập 2: Bảng sau đây cho biết nhịp tim tối đa trên 1 phút của con người qua các lứa tuổi khác nhau:
Lứa tuổi
0 - 5
tháng
6 - 12
tháng
1 - 3
tuổi
3 - 5
tuổi
6 - 10
tuổi
11 - 14
tuổi
15 - 20
tuổi
Trên 
20 tuổi
Nhịp tim
tối đa
  150
  140
  130
  120
  110
  105
  100
  80
 Hãy vẽ biểu đồ cột thể hiện thông tin trên.
Bài tập 3: Một chủ tiệm bánh ngọt đang muốn vẽ biểu đồ thể hiện số bánh sô-cô-la bán được từ thứ hai đến thứ sáu trong tuần trước, từ những dữ liệu sau: Thứ hai: 50 cái; thứ ba: 45 cái; thứ tư: 30 cái; thứ năm: 75 cái; thứ sáu: 62 cái. Bác chủ tiệm muốn dùng một biểu đồ để biểu diễn trực quan số bánh bán được trong mỗi ngày, nhưng bác đang phân vân không biết nên dùng biểu đồ tranh hay biểu đồ cột để biểu diễn số liệu.
a. Theo em, bác nên dùng biểu đồ tranh hay biểu đồ cột? Vì sao?
b. Bác chủ tiệm bánh ghi nhận số bánh phô mai bán được như sau: thứ hai bán được 40 cái; thứ ba: 40 cái; thứ tư: 25 cái; thứ năm: 70 cái; thứ sáu: 70 cái. Bác chủ tiệm muốn so sánh số bánh sô-cô-la và phô mai bán được theo từng ngày, theo em dùng biểu đồ cột nào phù hợp nhất? Em hãy vẽ biểu đồ đó.
Tiết 2:
 - Từ bài tập 2 sẽ hướng dẫn HS vẽ biểu đồ tần số tương đối ghép nhóm ở dạng biểu đồ cột (histogram);
 - Hướng dẫn HS cách chuyển từ dạng biểu đồ này sang dạng biểu đồ khác.