Ngữ văn khối 9 - Cách viết một bài văn nghị luận hay

: C¸ch viÕt mét bµi v¨n nghÞ luËn hay
I/ C¸ch viÕt phÇn më bµi:
Môc ®Ých :
 Môc ®Ých cña phÇn më bµi lµ nh»m giíi thiÖu vÊn ®Ò mµ m×nh sÏ viÕt, sÏ trao ®æi, bµn b¹c trong bµi. V× thÕ khi viÕt Më bµi th­c chÊt lµ tr¶ lêi c©u hái : Anh (chÞ ) ®Þnh viÕt, ®Þnh bµn b¹c vÊn ®Ò g× ?
 a. Më bµi trùc tiÕp : Tøc lµ tr¶ lêi th¼ng vµo viÖc ®ã.
 VD : Ph©n tÝch bµi th¬ “§ång chÝ” cña ChÝnh H÷u.
 Më bµi trùc tiÕp : Nãi ®Õn ChÝnh H÷u kh«ng thÓ khong nãi ®Õn bµi th¬ “§ång chÝ”.Bµi th¬ nh­ mét ®iÓm s¸ng trong tËp “§Çu sóng tr¨ng treo”- tËp th¬ viÕt vÒ ®Ò tµi ng­êi lÝnh cña «ng.
 b. Më bµi gi¸n tiÕp: Tøc lµ dÉn ra mét ý kh¸c cã liªn quan gÇn gñi sau ®ã nªu vÊn ®Ò sÏ bµn trong bµi. §Ó bµi viÕt cã kh«ng khÝ tù nhiªn vµ cã chÊt v¨n, ng­êi ta th­êng më bµi theo kiÓu gi¸n tiÕp. Cã nhiÒu c¸ch më bµi gi¸n tiÕp nµy nh­ng tùu trung cã 4 c¸ch c¬ b¶n:
 C¸ch 1: DiÔn dÞch (suy diÔn )
 C¸ch 2: Quy n¹p
 C¸ch 3: T­¬ng liªn (t­¬ng ®ång )
 C¸ch 4: T­¬ng ph¶n (®èi lËp )
 Dï viÕt më bµi gi¸n tiÕp theo c¸ch nµo th× trong ®ã còng cÇn lµm râ 3 vÊn ®Ò:
 1. DÉn d¾t
 Më bµi 2. Nªu vÊn ®Ò (luËn ®Ò ) 
 3. Giíi h¹n, ph¹m vi vÊn ®Ò
Mét sè vÊn ®Ò cÇn tr¸nh :
Tr¸nh dÉn d¾t vßng vo qu¸ xa m·i míi g¾n ®­îc vµo viÑc nªu vÊn ®Ò.
Tr¸nh ý dÉn d¾t kh«ng liªn quan g× ®Õn vÊn ®Ò sÏ nªu.
Tr¸nh nªu vÊn ®Ò qu¸ dµi dßng, chi tiÕt, cã g× nãi hÕt lu«n råi th©n bµi l¹i lÆp l¹i nh÷ng ®iÌu ®· nãi ë phÇn Më bµi
Mét më bµi hay cÇn ph¶i :
Ng¾n gän: DÉn d¾t th­êng vµi ba c©u, nªu vÊn ®Ò mét vµi c©u vµ giíi h¹n vÊn ®Ò mét c©u.
§Çy ®ñ: (®ñ 3 vÊn ®Ò )
§éc ®¸o : g©y ®­îc sù chó ý cña ng­êi ®äc.
Tù nhiªn :Gi¶n dÞ, tù nhiªn, tr¸nh vông vÒg­îng Ðp tr¸nh g©y cho ng­êi ®äc khã chÞu bëi sù gi¶ t¹o.
Mét sè Më bµi tham kh¶o :
 §Ò :C¶m nhËn vÒ bøc tranh xu©n trong ®o¹n trÝch “C¶nh ngµy xu©n”.
Mb 1: Thêi gian vÉn tr«i ®i vµ bèn mïa lu«n lu©n chuyÓn. Con ng­êi chØ xuÊt hiÖn mét lÇn trong ®êi vµ còng chØ mét lÇn ra ®i m·i m·i vµo câi vÜnh h»ng. Nh­ng nh÷ng g× lµ th¬,lµ v¨n, lµ nghÖ thuËt ®Ých thùcth× vÉn cßn m·i m·i víi thêi gian.“ TruyÖn KiÒu” cña NguyÔn Du lµ mét t¸c phÈm nghÖ thuËt nh­ thÕ, ®Æc biÖt lµ ®o¹n th¬ viÕt vÒ c¶nh ngµy xu©n – mét mïa xu©n míi mÎ, tinh kh«i vµ giµu søc sèng.
§Ò : C¶m nhËn vÒ ng­êi lÝnh l¸i xe trong “Bµi th¬ vÒ tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh”
Mb 2 : Cã nh÷ng t¸c phÈm khi ®äc xong gÊp s¸ch l¹i lµ ta quªn ngay, cho ®Õn lóc xem l¹i ta míi chît nhí lµ m×nh ®· ®äc råi. Nh­ng còng cã nh÷ng cuèn s¸ch nh­ dßng s«ng ch¶y qua t©m hån ta ®Ó l¹i nh÷ng Ên t­îng ch¹m kh¾c trong t©m kh¶m. “Bµi th¬ vÒ tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh” lµ mét t¸c phÈm nh­ thÕ. Nhµ th¬ Ph¹m TiÕn DuËt ®· t¹c vµo dßng lÞch sö mét t­îng ®µi vÒ ng­êi chiÕn sÜ hån nhiªn, ngang tµng vµ ng¹o nghÔ.
§Ò : Ph©n tÝch khæ th¬ ®Çu cña bµi th¬ “§oµn thuyÒn ®¸nh c¸” cña Huy CËn.
Mb 3 : 
 Chµng Huy CËn khi x­a hay sÇu l¾m
 Nçi nhí th­¬ng kh«ng biÕt ®· tan ch­a?
 (Mai sau)
 Tr­íc c¸ch m¹ng th¸ng t¸m, th¬ Huy CËn th­êng u sÇu ¶o n·o. Nh­ng tõ khi c¸ch m¹ng th¸ng t¸m thµnh c«ng ®· tiÕp thªm cho th¬ «ng mét luång sinh khÝ míi, nh÷ng trang th¬ d¹t dµo niÒm vui khi viÕt vÒ cuéc sèng míi, con ng­êi míi. Bµi th¬ “§oµn thuyÒn ®¸nh c¸” lµ mét t¸c phÈm nh­ thÕ. Nã ®· ghi l¹i cuéc hµnh tr×nh ®Ñp ®Ï cña ®oµn thuyÒn: ra kh¬i lóc hoµng h«n, ®¸nh c¸ lóc tr¨ng lªn vµ trë vÒ lóc b×nh minh. Nh­ng cã lÏ khung c¶nh ®Ñp ®Ï vµ hïng vÜ nhÊt lµ lóc ®oµn thuyÒn ra kh¬i ®­îc thÓ hiÖn râ trong khæ th¬ ®Çu.
§Ò : Ph©n tÝch nh©n vËt ChÝ PhÌo trong bµi th¬ cïng tªn cña Nam Cao.
Mb 4 : Khi “T¾t ®Ìn” cña Ng« TÊt Tè vµ “B­íc ®­êng cïng” cña NguyÔn C«ng Hoan ra ®êi t«i ch¾c Ýt ai nghÜ r»ng, th©n phËn ng­êi n«ng d©n d­íi ¸ch ®Õ quèc phong kiÕn l¹i cã thÓ cã mét nçi khæ nµo h¬n nh÷ng nçi khæ cña chÞ DËu, anh Pha. Nh­ng khi ChÝ PhÌo ngËt ng­ìng b­íc ra tõ nh÷ng trang s¸ch cña Nam cao, th× ng­êi ta míi nhËn ra r»ng ®©y lµ hiÖn th©n ®Çy ®ñ nh÷ng g× gäi lµ khèn khæ, tñi nhôc nhÊt cña ng­êi d©n cïng ë mét n­íc thuéc ®Þa.
Bµi tËp : C¶m nhËn vÒ nh©n vËt Vò N­¬ng trong t/p “ChuyÖn ng­êi con g¸i Nam X­¬ng”
 ( ViÕt phÇn Më bµi cho ®Ò v¨n trªn )
II/ C¸ch viÕt phÇn kÕt bµi:
Nguyªn t¾c kÕt bµi : ThÓ hiÖn ®óng quan ®iÓm ®· tr×nh bµy ë phÇn th©n bµi, chØ nªu nh÷ng ý kh¸i qu¸t cã tÝnh tæng kÐt, ®¸nh gi¸. Kh«ng lan man hay lÆp l¹i cô thÓ nh÷ng g× ®· tr×nh bµy ë phÇn th©n bµi hoÆc lÆp nguyªn v¨n lêi lÏ ë më bµi.
 Cã 4 c¸ch kÕt bµi c¬ b¶n:
 - C¸ch 1: Tãm l­îc ( tãm t¾t quan ®iÓm, néi dung ®· nªu ë th©n bµi )
 - C¸ch 2: VËn dông (nªu ph­¬ng h­íng, bµi häc ¸p dông ph¸t huy hay kh¾c phôc vÊn ®Ò nªu trong bµi v¨n)
 - C¸ch 3 : Liªn t­ëng (m­în ý kiÕn t­¬ng tù –nh÷ng ý kiÕn cã uy tÝn- ®Ó thay cho lêi tãm t¾t cña ng­êi lµm bµi)
 - C¸ch 4 : Ph¸t triÓn (më réng thªm vÊn ®Ò ®Æt ra trong ®Ò bµi)
 Mét kÕt bµi hay tr­íc hÕt lµ mét kÐt bµi ®óng. §óng nguyªn t¾c, ®óng c¸ch. Cho nªn ®Ó cã mét kÕt bµi hay b¹n ph¶i tõ c¸i nÒn c¬ b¶n “ ®óng” Êy mµ ®i lªn.
Mét sè kÕt bµi tham kh¶o:
§Ò 1: Ph©n tÝch khæ th¬ cuèi bµi th¬ “Anh tr¨ng” cña NguyÔn Duy.
KÕt bµi : B»ng c¸ch viÕt gi¶n dÞ, méc m¹c, thËt khã t×m ra nh÷ng lêi th¬ hoa mÜ nh­ng khæ th¬ vÉn ®ñ søc hÊp dÉn ng­êi ®äc. Ph¶i ch¨ng c¸i hÊp dÉn ®ã chÝnh lµ dßng c¶m xóc vµ tÊm lßng ch©n thµnh cña t¸c gi¶? Ph¶i ch¨ng nh÷ng g× xuÊt ph¸t tõ tr¸i tim th× dÔ dµng ®Õn ®­îc tr¸i tim, ®Ó qua ®ã t¸c gi¶ muèn nh¾c nhë ta: h·y ®õng l·ng quªn ®i qu¸ khø !
§Ò 2: Ph©n tÝch t×nh yªu lµng, yªu n­íc cña nh©n vËt «ng Hai trong truyÖn ng¾n “Lµng” cña Kim L©n.
KÕt bµi: Nhµ v¨n Nga I.£-ren-bua cho r»ng: “Lßng yªu nhµ, yªu lµng xãm, yªu ®ång quª trë nªn lßng yªu tæ quèc”. ¤ng Hai ®óng lµ con ng­êi nh­ thÕ. NiÒm vui, nçi buån cña «ng ®Òu g¾n víi lµng. Lßng yªu lµng cña «ng chÝnh lµ céi nguån cña lßng yªu n­íc. T×nh yªu lµng, yªu n­íc xuÊt ph¸t tõ nh÷ng vËt tÇm th­êng ®ã lµ nÐt míi mÎ cña Kim L©n khi x©y dùng nh©n vËt «ng Hai.
§Ò 3: Ph©n tÝch t×nh c¶m ch©n thµnh cña nhµ th¬ ®èi víi B¸c thÓ hiÖn trong bµi th¬ “ViÕng l¨ng B¸c” cña ViÏn Ph­¬ng.
KÕt bµi: ViÕt vÒ B¸c kh«ng ai gièng ai nh­ng tÊt c¶ ®Òu gièng B¸c. ThËt vËy ViÔn Ph­¬ng kh«ng ®i x©y dùng ch©n dung vÞ l·nh tô ®ang l·nh ®¹o phong trµo c¸ch m¹ng mµ ®i x©y dùng ch©n dung Hå Chñ TÞch trong lßng mçi con ng­êi ViÖt Nam. §ã lµ tÊt c¶ nh÷ng t×nh c¶m ch©n thµnh cña t¸c gi¶ nãi riªng vµ nh©n d©n ViÑt Nam nãi chung ®èi víi B¸c.
Ngµy so¹n 03/11/2008
Buæi 6: C¸ch viÕt mét bµi v¨n nghÞ luËn hay (tiÕp)
III/ C¸ch viÕt phÇn th©n bµi:
 Sau khi ®· cã ý(luËn ®iÓm, luËn cø) råi th× vÊn ®Ò quan träng h¬n c¶ lµ biÕt diÔn ®¹t hay. Tøc lµ biÕt diÔn ®¹t mét c¸ch khÐo lÐo nh÷ng ý cña ng­êi viÕt thµnh mét bµi v¨n cô thÓ. NhiÒu khi diÔn ®¹t ®ñ ý nh­ng mét ng­êi ®¹t ®iÓm trung b×nh, ng­êi kh¸c l¹i ®¹t ®iÓm giái. DiÔn ý hay phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè. Sau ®©y lµ mét sè yÕu tè ®Ó diÔn ®¹t ®­îc ý hay:
Giäng v¨n vµ sù thay ®æi giäng v¨n trong bµi viÕt:
 §Ó tr¸nh nhµm ch¸n, “buån ngñ”, ®Ó bµi viÕt thªm sinh ®éng, phong phó, 
 ng­êi viÕt cÇn ph¶i rÊt linh ho¹t trong viÖc hµnh v¨n. Tr¸nh kiÓu viÕt ®Òu ®Òu tõ ®Çu chÝ cuèi, t¹o c¶m gi¸c ®¬n ®iÖu. Muèn thÕ tr­íc hÕt cÇn sö dông linh ho¹t tõ ng÷ x­ng h«.
 VÝ dô:
Khi biÓu thÞ ý kiÕn cña riªng m×nh, ng­êi ta th­êng viÕt: t«i cho r»ng, t«i 
 nghÜ r»ng, theo chç t«i ®­îc biÕtNh­ng ®Ó l«i kÐo sù ®ång t×nh, ®ång c¶m, ®Ó vÊn ®Ò ®ang bµn b¹c kh¸ch quan h¬n, ng­êi viÕt th­êng x­ng: chóng t«i, ta, chóng ta, nh­ mäi ng­êi ®Òu biÕt, nh­ mäi ng­êi ®· thÊy, ai còng thõa nhËn r»ng, kh«ng ai nghÜ ®­îc r»ng
Khi viÕt vÒ ng«i thø ba nh­ gäi tªn nh©n vËt th× cÇn thay ®æi ®¹i tõ mét c¸ch linh ho¹t , tr¸nh sù lÆp l¹i nhµm ch¸n. VÝ dô nh©n vËt M· Gi¸m Sinh th× cã thÓ thay b»ng y, g·, h¾n, nã, kÎ bu«n thÞt b¸n ng­êi, kÎ th­ sinh dëm
Khi viÕt vÒ ng«i thø ba nh­ tªn t¸c gi¶ nhiÒu häc sinh tõ ®Çu ®Õn cuèi bµi v¨n chØ dïng mét tõ “nhµ v¨n” hoÆc “t¸c gi¶” mµ kh«ng biÕt thay ®æi c¸ch gäi. ViÕt vÒ Tè H÷u ta cã thÓ thay b»ng c¸c tõ nh­: nhµ th¬, «ng, t¸c gi¶, ng­êi thanh niªn céng s¶n, ng­êi con xø HuÕ, t¸c gi¶ tËp ViÖt B¾c
Kh«ng ph¶i chØ ë c¸ch x­ng h«, giäng v¨n linh ho¹t mµ cßn thÓ hiÖn ë c¸ch dïng c¸c tiÓu tõ nh­: v©ng, ®óng thÕ, kh«ng, ®iÒu Êy ®· râ, nh­ vËy, nh­ thÕ, ch¼ng lÏnh÷ng tõ nµy t¹o Ên t­îng nh­ ng­êi viÕt ®ang tranh luËn vµ ®èi tho¹i trùc tiÕp víi ng­êi ®äc.
VD: “V©ng xÐt ë mét ph­¬ng diÖn nµo ®ã, cã thÓ xem Nam Cao thuéc vµo xu h­íng v¨n häc cña nh÷ng ng­êi ®ãi”
 (KiÕn thøc ngµy nay- sè 71)
Trong qu¸ tr×nh viÕt bµi v¨n nghÞ luËn kh«ng nªn chØ dïng mét lo¹i thao t¸c t­ duy mµ lu«n lu«n thay ®æi, khi th× dïng diÔn dÞch, khi th× dïng quy n¹p, khi th× ph©n tÝch tr­íc dÉn chøng sau, khi th× dïng dÉn chøng tr­íc ph©n tÝch sau, khi th× liªn hÖ, khi th× so s¸nhcòng lµ ®Ó bµi viÕt sinh ®éng, phong phó h¬n.
Dïng tõ ®éc ®¸o:
ViÕt v¨n nghÞ luËn ph¶i dïng ®­îc nh÷ng tõ hay, ®o¹n hay råi míi cã bµi v¨n hay. Dïng tõ hay lµ mét trong nh÷ng yÕu tè quyÕt ®Þnh ®Ó cã c¸ch diÔn ®¹t hay. Bµi v¨n hay lµ bµi v¨n ®ã ®äc lªn tõ cø nh­ “g¨m” vµo t©m kh¶m ng­êi ®äc, tõ ng÷ linh ho¹t, dïng ®óng lóc, ®óng chç, lét t¶ ®­îc thÇn th¸i cña sù vËt, sù viÖclµm cho ng­êi ®äc kho¸i ch¸ thÊy m×nh kh«ng thÓ viÕt ®­îc nh­ vËy, ph¶i thèt lªn lêi c¶m phôc.
VD: “Ch­¬ng XIII “T¾t ®Ìn” kh«ng kh¸c g× mét c¸i lßng ch¶o ®· nguéi ®i, ®· v¸ng ®äng l¹i mét thø bïn l­u niªn, trªn ®ã o»n lªn mét sè sinh vËt. Sinh vËt NghÞ QuÕ chång, sinh vËt NghÞ QuÕ vî, mµ lßng tham ®· hÕt tÝnh ng­êi. Sinh vËt lÝ tr­ëng vµ lò sai nha ®èc thuÕ ng­êi, ®· tan hoang ®i c¸i t©m ng­êi. Vµ trªn c¸i sa m¹c nh©n t©m ®ã kh«ng cßn tia n­íc nguån th­¬ng nµo c¶”
 (NguyÔn Tu©n – T¾t ®Ìn cña Ng« TÊt Tè)
“Khóc b¹c mÖnh ®· gÈy xong råi, mµ o¸n hËn vÉn cßn dµi m·i nªn NguyÔn Du míi tù x­ng c¸i tªn th©n mËt cña m×nh vµ ®au ®¸u hái:
 BÊt tri tam b¸ch d­ niªn hËu
 Thiªn h¹ hµ nh©n khÊp Tè Nh­”
 (Xu©n DiÖu –NguyÔn Du- V¨n nghÖ sè 18)
ViÕt c©u linh ho¹t
 Tuú tõng lóc, tõng n¬i, tuú vµo giäng v¨n cña tõng ®o¹n mµ cã nh÷ng lo¹i c©u t­¬ng øng ®Ó diÔn ®¹t cho phï hîp. ThËm chÝ cã khi cïng mét ®o¹n v¨n mµ c¸c c©u ng¾n, dµi ®­îc viÕt rÊt kh¸c nhau.
VD: “Trêi ®Êt ¬i! Tó Bµ nãi kh«ng ®Çy nöa phót mµ n­íc bät mÐp cña mô v¨ng ra m·i tíi ngµn n¨m”
 (Xu©n DiÖu –V¨n nghÖ sè 18)
Khi muèn g©y chó ý cho ng­êi ®äc, ta cã thÓ dïng c©u nghi vÊn. C©u nghi vÊn ë ®©y nh­ lµ ®Æt ra vÊn ®Ò, råi sau ®ã l¹i tù tr¶ lêi, tù lµm s¸ng tá.
VD: “Th­¬ng th× ®· vËy, cßn o¸n? Thùc ra NguyÔn Du kh«ng biÕt o¸n ai,bëi v× theo «ng th× bao nhiªu ®au th­¬ng kh¸c ®©u cã ph¶i ®Òu do nh÷ng kÎ bµi binh bè trËn, mµ ngay c¶ nh÷ng kÎ Êy, NguyÔn Du còng thÊy hä ®¸ng th­¬ng”
 (Hoµi Thanh)
Mét lo¹i c©u còng ®­îc vËn dông lµm thay ®æi giäng v¨n trong bµi v¨n nghÞ luËn lµ lo¹i c©u cã hai mÖnh ®Ò h« - øng. Chóng th­êng theo lèi kÕt cÊu: tuynh­ng; cµngcµng; kh«ng nh÷ng mµ cßn; v× thÕcho nªnLo¹i c©u nµy nh»m nhÊn m¹nh mét ý nµo ®ã n»m ë vÕ thø hai. 
VD: “Bµi th¬ kh«ng chØ hay vÒ nghÖ thuËt mµ cßn rÊt s¾c s¶o vÒ néi dung t­ t­ëng”.
Bµi tËp: ViÕt mét ®o¹n v¨n tr×nh bµy ý: T×nh ®oµn kÕt, g¾n bã cña ng­êi lÝnh trong bµi th¬ “§ång chÝ” cña ChÝnh H÷u.