Sách giáo khoa Hóa học 9 - Chương 3: Phi kim. sơ lược về bảng tuần hoàn các nguyên tố hoá học

Ch­¬ng 3
Phi kim. S¬ l­ỵc vỊ b¶ng tuÇn hoµn
c¸c nguyªn tè ho¸ häc 
phÇn 1 : Më ®Çu ch­¬ng
A. Mơc tiªu cđa ch­¬ng
Sau khi häc xong Ch­¬ng 3, HS cã kh¶ n¨ng :
- BiÕt ®­ỵc tÝnh chÊt cđa phi kim nãi chung, tÝnh chÊt, øng dơng cđa clo, cacbon, silic, viÕt ®­ỵc c¸c PTHH minh ho¹ cho c¸c tÝnh chÊt ®ã.
- BiÕt ®­ỵc c¸c d¹ng thï h×nh chÝnh cđa cacbon, mét sè tÝnh chÊt vËt lÝ tiªu biĨu vµ mét sè øng dơng.
- Nªu ®­ỵc tÝnh chÊt ho¸ häc c¬ b¶n cđa CO, CO2, H2CO3 vµ muèi cacbonat, viÕt c¸c PTHH.
- BiÕt mét sè øng dơng cđa silic ®ioxit, s¬ l­ỵc vỊ c«ng nghiƯp silicat (s¶n xuÊt gèm, sø, xi m¨ng, thủ tinh).
- BiÕt s¬ l­ỵc vỊ b¶ng tuÇn hoµn c¸c nguyªn tè ho¸ häc : nguyªn t¾c s¾p xÕp, cÊu t¹o b¶ng tuÇn hoµn (« nguyªn tè, chu k×, nhãm), sù biÕn thiªn tuÇn hoµn tÝnh chÊt c¸c nguyªn tè trong chu k×, nhãm), ý nghÜa cđa b¶ng tuÇn hoµn (biÕt vÞ trÝ suy ra cÊu t¹o, tÝnh chÊt vµ ng­ỵc l¹i : biÕt cÊu t¹o suy ra vÞ trÝ vµ tÝnh chÊt...).
B. yªu cÇu cđa ch­¬ng
1. VỊ néi dung
HS biÕt ®­ỵc tÝnh chÊt cđa phi kim lµ t¸c dơng víi kim lo¹i t¹o thµnh muèi, t¸c dơng víi hi®ro t¹o thµnh hỵp chÊt khÝ vµ t¸c dơng víi oxi t¹o thµnh oxit axit. 
- BiÕt ®­ỵc clo cã nh÷ng tÝnh chÊt ho¸ häc cđa phi kim, clo lµ phi kim ho¹t ®éng ho¸ häc m¹nh : T¸c dơng víi hÇu hÕt kim lo¹i t¹o thµnh muèi clorua, t¸c dơng m¹nh víi hi®ro t¹o khÝ hi®ro clorua, khÝ nµy tan trong n­íc t¹o thµnh dung dÞch axit clohi®ric, clo kh«ng ph¶n øng trùc tiÕp víi oxi. Ngoµi ra clo cã tÝnh chÊt ho¸ häc kh¸c lµ ph¶n øng víi n­íc t¹o thµnh n­íc clo, cã tÝnh tÈy mµu, t¸c dơng víi kiỊm t¹o thµnh muèi. HS biÕt mét sè øng dơng cđa clo, nguyªn liƯu, nguyªn t¾c, c¸c ph¶n øng ho¸ häc ®iỊu chÕ clo trong phßng thÝ nghiƯm.
- BiÕt ®­ỵc cacbon cã nh÷ng tÝnh chÊt cđa phi kim nh­ng ®iỊu kiƯn ph¶n øng x¶y ra víi hi®ro vµ víi kim lo¹i rÊt khã kh¨n, cacbon lµ phi kim ho¹t ®éng ho¸ häc yÕu. Ngoµi ra, cacbon cã tÝnh chÊt ho¸ häc ®­ỵc øng dơng nhiỊu lµ : t¸c dơng víi oxi vµ víi mét sè oxit kim lo¹i. Trong c¸c ph¶n øng trªn, cacbon thĨ hiƯn tÝnh khư.
- BiÕt ®­ỵc tÝnh chÊt, øng dơng hai oxit cđa cacbon : CO lµ oxit trung tÝnh (kh«ng gäi lµ oxit kh«ng t¹o muèi), cã tÝnh khư m¹nh ë nhiƯt ®é cao, CO2 lµ oxit axit.
- BiÕt ®­ỵc axit cacbonic lµ axit rÊt yÕu, kh«ng bỊn, dƠ ph©n hủ thµnh khÝ CO2 vµ n­íc. BiÕt ®­ỵc c¸c tÝnh chÊt cđa muèi cacbonat vµ ®Ỉc biƯt lµ c¸c muèi cacbonat dƠ bÞ nhiƯt ph©n hủ ë nhiƯt ®é cao (trõ muèi cacbonat trung hoµ cđa kim lo¹i kiỊm nh­ Na2CO3, K2CO3...).
- BiÕt s¬ l­ỵc tÝnh chÊt cđa silic ®ioxit, s¬ l­ỵc vỊ c«ng nghiƯp silicat gåm mét sè ngµnh s¶n xuÊt chÝnh (nguyªn liƯu, c¸c c«ng ®o¹n chÝnh), liªn hƯ thùc tÕ víi mét sè c¬ së s¶n xuÊt ë n­íc ta...
HS kh«ng chØ n¾m ®­ỵc néi dung kiÕn thøc vỊ tÝnh chÊt, øng dơng cđa phi kim vµ mét sè hỵp chÊt... mµ ®iỊu quan träng lµ n¾m ®­ỵc ph­¬ng ph¸p ®Ĩ t×m ra néi dung ®ã nh­ : nhí l¹i, lµm thÝ nghiƯm, quan s¸t, gi¶i thÝch, nhËn xÐt, so s¸nh, rĩt ra kÕt luËn.
VỊ møc ®é néi dung kiÕn thøc : chØ yªu cÇu HS biÕt ®­ỵc tÝnh chÊt, øng dơng cđa phi kim nãi chung vµ mét sè phi kim cơ thĨ nh­ : clo, cacbon, silic... mµ ch­a yªu cÇu HS hiĨu ®­ỵc t¹i sao chĩng cã tÝnh chÊt vËt lÝ vµ ho¸ häc nµy.
Kh«ng gi¶i thÝch tÝnh tÈy mµu cđa clo Èm lµ do axit HClO bÞ ph©n hủ thµnh oxi nguyªn tư mµ gi¶i thÝch lµ do HClO cã tÝnh oxi ho¸ m¹nh nªn cã tÝnh tÈy mµu. 
§èi víi c¸c PTHH, cÇn chĩ ý :
- Dïng 2 mịi tªn ng­ỵc chiỊu thay cho dÊu ® trong ph¶n øng Cl2 + H2O.
- Ghi ®iỊu kiƯn ph¶n øng vµ tr¹ng th¸i cđa chÊt tham gia vµ s¶n phÈm t¹o thµnh sau ph¶n øng.
2. VỊ ph­¬ng ph¸p : GV kh«ng th«ng b¸o kiÕn thøc s½n cã cho HS mµ chđ yÕu GV tỉ chøc cho HS tÝch cùc ho¹t ®éng chiÕm lÜnh kiÕn thøc míi. ThÝ dơ :
- Yªu cÇu HS nhí l¹i kiÕn thøc ®· häc ë líp 8 vµ ch­¬ng 1, 2 líp 9.
- Yªu cÇu HS suy luËn tõ tÝnh chÊt cđa phi kim tíi tÝnh chÊt cđa phi kim cơ thĨ vµ dïng thÝ nghiƯm vµ c¸c kiÕn thøc ®· biÕt ®Ĩ kiĨm tra dù ®o¸n.
- HS liªn hƯ kiÕn thøc vỊ tÝnh chÊt, øng dơng cđa clo, cacbon, silic... víi hiƯn t­ỵng trong thùc tÕ ®êi sèng.
- NhËn xÐt, kh¸i qu¸t ho¸ vµ rĩt ra kÕt luËn vỊ tÝnh chÊt cđa phi kim.
- Khai th¸c thÝ nghiƯm chđ yÕu theo h­íng nghiªn cøu : Tõ thÝ nghiƯm quan s¸t hiƯn t­ỵng, gi¶i thÝch, dù ®o¸n chÊt t¹o thµnh, rĩt ra kÕt luËn vỊ tÝnh chÊt cđa phi kim, kiĨm tra dù ®o¸n vỊ tÝnh chÊt ho¸ häc cđa clo, cacbon vµ mét sè hỵp chÊt cđa chĩng. H¹n chÕ sư dơng thÝ nghiƯm ho¸ häc ®Ĩ minh ho¹ cho lêi nãi cđa GV.
- Trong qu¸ tr×nh d¹y häc ch­¬ng 3, GV cÇn kÕt hỵp thªm mét sè ph­¬ng ph¸p kh¸c, thÝ dơ : 
- Ph­¬ng ph¸p th¶o luËn nhãm vµ toµn líp.
- Ph­¬ng ph¸p ho¹t ®éng theo nhãm nhá.
- Ph­¬ng ph¸p nªu vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ị.
- Sư dơng c©u hái vµ bµi tËp ®Ĩ h×nh thµnh kiÕn thøc míi.
- Sư dơng thiÕt bÞ nghe nh×n nh­ m¸y chiÕu, b¶n trong, b¨ng video, m¸y vi tÝnh vµ ®Üa CD, ®Üa mỊm (nÕu cã). Sư dơng b¶ng phơ, phiÕu häc tËp...mét c¸ch thÝch hỵp nh»m t¹o ®iỊu kiƯn cho HS tÝch cùc, chđ ®éng chiÕm lÜnh kiÕn thøc míi vỊ phi kim. 
Chĩ ý cho HS quan s¸t nhËn xÐt tranh ¶nh, s¬ ®å, h×nh vÏ... ®Ĩ rĩt ra nhËn xÐt vỊ quy tr×nh s¶n xuÊt, c¸ch tiÕn hµnh thÝ nghiƯm, hiƯn t­ỵng thÝ nghiƯm, dù ®o¸n chÊt t¹o thµnh, h¹n chÕ sư dơng c¸c thiÕt bÞ d¹y häc ®Ĩ chøng minh cho lêi nãi cđa GV.
Trong qu¸ tr×nh tỉ chøc d¹y häc, h¹n chÕ th«ng b¸o kiÕn thøc mµ HS cã thĨ tù t×m tßi, ph¸t hiƯn ®­ỵc. Víi mét sè kiÕn thøc HS kh«ng thĨ tù t×m tßi hoỈc khai th¸c kiÕn thøc cị, HS cã thĨ tù ®äc vµ rĩt ra nhËn xÐt.
GV cã thĨ cho HS lµm mét sè thÝ nghiƯm kh¸c t­¬ng tù mét sè thÝ nghiƯm ®· tr×nh bµy trong bµi häc, phï hỵp víi ®iỊu kiƯn tõng tr­êng, tõng ®Þa ph­¬ng ®Ĩ HS cã thĨ dƠ dµng rĩt ra tÝnh chÊt vËt lÝ, tÝnh chÊt ho¸ häc chung cđa phi kim vµ cđa clo, cacbon, silic.
Trong qu¸ tr×nh t×m hiĨu tÝnh chÊt vËt lÝ, ho¸ häc vµ øng dơng cđa c¸c chÊt, GV yªu cÇu HS liªn hƯ víi c¸c hiƯn t­ỵng trong ®êi sèng s¶n xuÊt, trong cuéc sèng ë ®Þa ph­¬ng, trong n­íc vµ trªn thÕ giíi.
Chĩ ý : HS chØ sư dơng SGK trong giê häc khi néi dung yªu cÇu HS tù ®äc néi dung SGK. Víi c¸c néi dung kh¸c, yªu cÇu HS nhí l¹i kiÕn thøc cị, nghiªn cøu thÝ nghiƯm, dù ®o¸n vµ kiĨm tra dù ®o¸n..., yªu cÇu HS kh«ng sư dơng SGK trong giê häc.
phÇn 2 : D¹y c¸c bµi cơ thĨ	
Bµi 25 (1 tiÕt)
TÝnh chÊt cđa phi kim
A. mơc tiªu cđa bµi häc
1. KiÕn thøc
- BiÕt mét sè tÝnh chÊt vËt lÝ cđa phi kim : Phi kim tån t¹i c¶ ë ba tr¹ng th¸i r¾n, láng, khÝ. PhÇn lín c¸c nguyªn tè phi kim kh«ng dÉn ®iƯn, dÉn nhiƯt, nhiƯt ®é nãng ch¶y thÊp.
- BiÕt nh÷ng tÝnh chÊt ho¸ häc cđa phi kim : t¸c dơng víi oxi, víi kim lo¹i vµ víi hi®ro.
- Møc ®é ho¹t ®éng cđa c¸c phi kim kh¸c nhau.
2. KÜ n¨ng
- BiÕt sư dơng nh÷ng kiÕn thøc ®· biÕt (quan s¸t mÉu vËt trong thùc tÕ, ph¶n øng cđa oxi víi hi®ro, cđa oxi víi kim lo¹i) ®Ĩ rĩt ra tÝnh chÊt ho¸ häc vµ vËt lÝ cđa phi kim.
- BiÕt nghiªn cøu thÝ nghiƯm cđa clo t¸c dơng víi hi®ro ®Ĩ rĩt ra tÝnh chÊt ho¸ häc cđa phi kim.
- ViÕt ®­ỵc c¸c PTHH minh ho¹ cho tÝnh chÊt ho¸ häc cđa phi kim, t¸c dơng víi kim lo¹i, hi®ro.
- Tõ ph¶n øng cơ thĨ biÕt kh¸i qu¸t ho¸ thµnh tÝnh chÊt ho¸ häc cđa phi kim nãi chung.
B. chuÈn bÞ ®å dïng d¹y häc
ThÝ nghiƯm clo t¸c dơng víi hi®ro :
- Dơng cơ ®iỊu chÕ vµ thu khÝ clo trong phßng thÝ nghiƯm. Lä ®ùng khÝ clo.
- Dơng cơ ®iỊu chÕ khÝ hi®ro (xem ch­¬ng 5, SGK Ho¸ häc 8) vµ cã èng dÉn khÝ nh­ h×nh 3.1, SGK Ho¸ häc 9.
C. Tỉ chøc d¹y häc
I - TÝnh chÊt vËt lÝ 
GV yªu cÇu HS tù ®äc SGK rĩt ra nhËn xÐt, lÊy thÝ dơ minh ho¹.
II - tÝnh chÊt ho¸ häc
Häc sinh ®· biÕt mét sè ph¶n øng cđa phi kim ë bµi oxi, hi®ro (líp 8), tÝnh chÊt ho¸ häc cđa kim lo¹i, tÝnh chÊt ho¸ häc cđa nh«m vµ s¾t... Do ®ã GV cÇn ®Ỉt c©u hái ®Ĩ HS nhí l¹i, tõ ®ã kh¸i qu¸t ho¸ thµnh tÝnh chÊt ho¸ häc cđa phi kim.
Clo lµ mét phi kim ®éc nªn GV chuÈn bÞ thu khÝ clo vµo b×nh thủ tinh tr­íc trong phßng thÝ nghiƯm. GV lµm thÝ nghiƯm biĨu diƠn hi®ro ch¸y trong khÝ clo mµ kh«ng nªn cho HS lµm thÝ nghiƯm. HS quan s¸t thÝ nghiƯm, m« t¶ hiƯn t­ỵng, gi¶i thÝch vµ viÕt PTHH.
1. T¸c dơng víi kim lo¹i
GV nªu nhiƯm vơ ®Ĩ HS tù x©y dùng kiÕn thøc tõ c¸c kiÕn thøc ®· biÕt. 
Ho¹t ®éng cđa HS :
- Nhí l¹i ph¶n øng cđa oxi víi kim lo¹i th­êng t¹o thµnh oxit baz¬ (bµi Kim lo¹i). ViÕt PTHH.
- Nhí l¹i phi kim kh¸c t¸c dơng víi kim lo¹i th­êng t¹o thµnh muèi, nªu hiƯn t­ỵng vµ viÕt PTHH. 
- HS rĩt ra nhËn xÐt chung : Oxi t¸c dơng víi kim lo¹i t¹o thµnh oxit baz¬, phi kim kh¸c t¸c dơng víi kim lo¹i t¹o thµnh muèi.
2. T¸c dơng víi hi®ro
Ho¹t ®éng cđa GV : 
Giao nhiƯm vơ vµ h­íng dÉn HS thùc hiƯn.
- Nªu c©u hái : C¸c em ®· biÕt ph¶n øng cđa phi kim nµo víi hi®ro ?
- Lµm thÝ nghiƯm biĨu diƠn khÝ hi®ro ch¸y trong khÝ clo.
Ho¹t ®éng cđa HS : Thùc hiƯn c¸c nhiƯm vơ do GV giao cho.
- Nhí l¹i ph¶n øng cđa oxi víi hi®ro t¹o thµnh n­íc, nªu hiƯn t­ỵng, viÕt PTHH.
- HS nghiªn cøu thÝ nghiƯm : Quan s¸t tr¹ng th¸i, mµu s¾c cđa khÝ hi®ro vµ khÝ clo tr­íc ph¶n øng, hiƯn t­ỵng khÝ hi®ro ch¸y trong khÝ clo (mµu ngän lưa, ®é s¸ng), hiƯn t­ỵng hoµ tan s¶n phÈm trong n­íc, sù chuyĨn mµu cđa quú tÝm...
- HS th¶o luËn theo nhãm, ®¹i diƯn nhãm b¸o c¸o kÕt qu¶, bỉ sung ý kiÕn, viÕt PTHH. 
- HS rĩt ra kÕt luËn vỊ ph¶n øng cđa phi kim víi hi®ro.
Chĩ ý : CÇn ®èt thư hi®ro tr­íc ®Ĩ tr¸nh nỉ do khÝ hi®ro cã lÉn khÝ oxi cđa kh«ng khÝ.
3. T¸c dơng víi oxi
ë líp 8, HS ®· nghiªn cøu thÝ nghiƯm : L­u huúnh, photpho ch¸y trong oxi. Do ®ã, GV yªu cÇu HS nhí l¹i, nªu hiƯn t­ỵng, viÕt PTHH vµ rĩt ra nhËn xÐt t¸c dơng cđa phi kim víi oxi cịng nh­ s¶n phÈm t¹o thµnh thuéc lo¹i oxit axit. 
HS tù x©y dùng kiÕn thøc míi :
- Nªu thÝ dơ, viÕt PTHH, nhËn xÐt lo¹i chÊt t¹o thµnh.
- Kh¸i qu¸t ho¸ vỊ t¸c dơng cđa phi kim víi oxi : ®iỊu kiƯn, chÊt t¹o thµnh...
4. Møc ®é ho¹t ®éng ho¸ häc cđa phi kim
GV th«ng b¸o cho HS biÕt : C¸c phi kim kh¸c nhau ho¹t ®éng ho¸ häc m¹nh, yÕu kh¸c nhau. F, Cl, O, Br, I... lµ nh÷ng phi kim ho¹t ®éng ho¸ häc m¹nh ; C, Si... lµ nh÷ng phi kim ho¹t ®éng ho¸ häc yÕu h¬n. Møc ®é m¹nh, yÕu cđa phi kim ®­ỵc xÐt c¨n cø vµo kh¶ n¨ng, møc ®é ph¶n øng cđa phi kim víi hi®ro hoỈc víi kim lo¹i. ThÝ dơ : Hçn hỵp flo vµ hi®ro nỉ trong bãng tèi. Clo ph¶n øng víi hi®ro khi chiÕu s¸ng, brom ph¶n øng víi hi®ro khi ®un nãng, iot ph¶n øng víi hi®ro ë nhiƯt ®é cao, cacbon ph¶n øng víi hi®ro ë nhiƯt ®é rÊt cao. Clo ®Èy ®­ỵc brom, brom ®Èy ®­ỵc iot ra khái dung dÞch muèi.
Clo t¸c dơng víi s¾t t¹o thµnh hỵp chÊt s¾t (III) clorua. L­u huúnh t¸c dơng víi s¾t chØ t¹o thµnh hỵp chÊt s¾t cã ho¸ trÞ II.
Rĩt ra kiÕn thøc cÇn nhí.
Cuèi bµi, GV yªu cÇu HS th¶o luËn nhãm 3 phĩt ®Ĩ rĩt ra nh÷ng kiÕn thøc cÇn nhí. NÕu cßn thêi gian, GV cho HS lµm bµi tËp 1, 2, 3 trong SGK ®Ĩ cđng cè kiÕn thøc.
d. h­íng dÉn gi¶i bµi tËp trong sgk
5. H­íng dÉn 
Cã thĨ thay tªn c¸c chÊt trong s¬ ®å nh­ sau :
 	S ¾® SO2 ¾® SO3 ¾® H2SO4 ¾® Na2SO4 ¾® BaSO4
6.* PTHH : Fe + S FeS
Dùa vµo tØ lƯ khèi l­ỵng cđa Fe vµ S th× Fe cßn d­ sau ph¶n øng.
Hçn hỵp A gåm FeS míi t¹o thµnh vµ Fe d­ sau ph¶n øng :
FeS + 2HCl ¾® FeCl2 + H2S
Fe + 2HCl ¾® FeCl2 + H2
Hçn hỵp khÝ B gåm : H2S vµ H2.
- Khè ... heo vÞ trÝ trong chu k× vµ quy luËt biÕn thiªn tÝnh chÊt kim lo¹i, phi kim ta biÕt ®­ỵc tÝnh phi kim t¨ng theo trËt tù sau : N, O, F. Do ®ã ta suy ra ®­ỵc kÕt qu¶ trªn.
7.* a) - Khèi l­ỵng mol cđa oxit A :	
- §Ỉt c«ng thøc ho¸ häc cđa oxit A lµ SxOy. 
- Ta cã tØ lƯ : 	x : y = 
- C«ng thøc ph©n tư cđa oxit A : (SO2)n.
- MA = 64 = (32 + 2 ´ 16) ´ n n = 1, vËy CTPT cđa A lµ SO2.
b) - Sè mol cđa 12,8 g SO2 : 12,8 : 64 = 0,2 (mol).
- Sè mol cđa NaOH : 0,3 ´ 1,2 = 0,36 (mol).
- TØ lƯ sè mol cđa SO2 : NaOH = 0,2 : 0,36 = 1 : 1,8
- VËy khi cho SO2 vµo dd NaOH cã c¸c ph¶n øng : 
SO2 + NaOH NaHSO3 	(1)
 x mol x mol x mol 
SO2 	 + 	2NaOH 	 Na2SO3 	+ H2O 	(2)
 (0,2 - x) mol	2 ´ (0,2 - x) mol 	 (0,2 - x) mol
- Cã 2 muèi t¹o thµnh : NaHSO3 vµ Na2SO3.
- Ta cã ph­¬ng tr×nh : x + 2 ´ (0,2 - x) = 0,36 ® x = 0,04.
- Nång ®é mol cđa NaHSO3 : 0,04 : 0,3 = 0,13 (M).
- Nång ®é mol cđa Na2SO3 : 0,16 : 0,3 = 0,53 (M).
Bµi 32 (1 tiÕt)
LuyƯn tËp ch­¬ng 3 : Phi Kim.
S¬ l­ỵc vỊ b¶ng tuÇn hoµn c¸c nguyªn tè ho¸ häc
A. Mơc tiªu bµi häc
1. KiÕn thøc
Giĩp HS hƯ thèng ho¸ l¹i c¸c kiÕn thøc ®· häc trong ch­¬ng nh­ : 
- TÝnh chÊt cđa phi kim, tÝnh chÊt cđa clo, cacbon, silic, oxit cacbon, axit cacbonic, tÝnh chÊt cđa muèi cacbonat.
- CÊu t¹o b¶ng tuÇn hoµn vµ sù biÕn ®ỉi tuÇn hoµn tÝnh chÊt cđa c¸c nguyªn tè trong chu k×, nhãm vµ ý nghÜa cđa b¶ng tuÇn hoµn.
2. KÜ n¨ng
Häc sinh biÕt :
- Chän chÊt thÝch hỵp lËp s¬ ®å d·y chuyĨn ®ỉi gi÷a c¸c chÊt. ViÕt PTHH cơ thĨ.
- BiÕt x©y dùng sù chuyĨn ®ỉi gi÷a c¸c lo¹i chÊt vµ cơ thĨ ho¸ thµnh d·y chuyĨn ®ỉi cơ thĨ vµ ng­ỵc l¹i. ViÕt PTHH biĨu diƠn sù chuyĨn ®ỉi ®ã.
- BiÕt vËn dơng b¶ng tuÇn hoµn :
Cơ thĨ ho¸ ý nghÜa cđa « nguyªn tè, chu k×, nhãm.
VËn dơng quy luËt sù biÕn ®ỉi tÝnh chÊt trong chu k×, nhãm ®èi víi tõng nguyªn tè cơ thĨ, so s¸nh tÝnh kim lo¹i, tÝnh phi kim cđa mét nguyªn tè víi nh÷ng nguyªn tè l©n cËn. 
Suy ®o¸n cÊu t¹o nguyªn tư, tÝnh chÊt cđa nguyªn tè cơ thĨ tõ vÞ trÝ vµ ng­ỵc l¹i.
B. ChuÈn bÞ 
1. Häc sinh «n tËp néi dung c¬ b¶n ë nhµ
2. Gi¸o viªn chuÈn bÞ 
- HƯ thèng c©u hái, bµi tËp ®Ĩ h­íng dÉn HS ho¹t ®éng.
- Mét sè phiÕu häc tËp hoỈc viÕt lªn b¶ng c©u hái vµ bµi tËp ®Ĩ HS ho¹t ®éng x©y dùng s¬ ®å tÝnh chÊt ho¸ häc cđa kim lo¹i vµ phi kim cơ thĨ...
- ChuÈn bÞ néi dung vµo b¶n trong. ThÝ dơ : c©u hái cho HS ho¹t ®éng, s¬ ®å biĨu diƠn tÝnh chÊt...
- M¸y chiÕu ®Ĩ chiÕu nh÷ng néi dung ®· ®­ỵc chuÈn bÞ trªn b¶n trong.
C. Tỉ chøc d¹y häc
GV tỉ chøc cho HS ho¹t ®éng ®Ĩ rĩt ra kiÕn thøc cÇn nhí.
1. TÝnh chÊt ho¸ häc cđa phi kim
§Ĩ h×nh thµnh s¬ ®å 1 biĨu diƠn tÝnh chÊt ho¸ häc cđa phi kim, cã thĨ cã nh÷ng c¸ch sau ®©y :
C¸ch 1 : Tõ d·y chuyĨn ®ỉi cđa phi kim cơ thĨ, yªu cÇu HS kh¸i qu¸t thµnh tÝnh chÊt cđa phi kim. ThÝ dơ : Chän phi kim lµ l­u huúnh.
GV cho bµi tËp sau : Cã c¸c chÊt sau ®©y : SO2, H2SO4, SO3, H2S, FeS, S. H·y lËp s¬ ®å d·y chuyĨn ®ỉi gåm c¸c chÊt trªn ®Ĩ thĨ hiƯn tÝnh chÊt ho¸ häc cđa phi kim l­u huúnh. ViÕt c¸c PTHH.
Cã thĨ HS ®­a ra c¸c d·y chuyĨn ®ỉi kh¸c nhau, GV yªu cÇu HS th¶o luËn ®Ĩ ®­a vỊ d·y chuyĨn ®ỉi nh­ mong muèn :
H2S S SO2 SO3 H2SO4
 FeS
Sau ®ã GV yªu cÇu HS tõ s¬ ®å chuyĨn ®ỉi trªn, chØ râ lo¹i chÊt tõ c¸c chÊt cơ thĨ vµ ®­a vỊ s¬ ®å biĨu diƠn tÝnh chÊt ho¸ häc cđa phi kim (s¬ ®å 1). GV yªu cÇu HS th¶o luËn ®Ĩ ®­a ra kÕt qu¶ ®ĩng.
C¸ch 2 : GV yªu cÇu HS thiÕt lËp trùc tiÕp s¬ ®å d·y chuyĨn ®ỉi thĨ hiƯn tÝnh chÊt cđa phi kim. ThÝ dơ, cã c¸c lo¹i chÊt sau : phi kim, hỵp chÊt khÝ víi hi®ro, oxit axit, muèi. H·y thiÕt lËp s¬ ®å biĨu diƠn tÝnh chÊt ho¸ häc cđa phi kim.
Sau ®ã GV yªu cÇu HS lÊy thÝ dơ víi phi kim cơ thĨ lµ S. 
2. TÝnh chÊt ho¸ häc cđa mét sè phi kim cơ thĨ
a) Clo
§Ĩ kh¸i qu¸t ho¸ tÝnh chÊt ho¸ häc cđa clo b»ng s¬ ®å, GV cã thĨ ra bµi tËp ®Ĩ HS thùc hiƯn theo hai h­íng t­¬ng tù ë mơc 1.
C¸ch 1 : Cho c¸c chÊt sau : clo, natri hipoclorit, natri clorua, khÝ hi®ro clorua. H·y lËp s¬ ®å biĨu diƠn tÝnh chÊt ho¸ häc cđa clo. ViÕt c¸c PTHH, tõ ®ã kh¸i qu¸t ho¸ vỊ tÝnh chÊt ho¸ häc cđa clo nh­ trong bµi häc.
C¸ch 2 : Cho d·y chuyĨn ®ỉi sau :
	HCl Cl2 NaClO
	 	 ¯
 	 FeCl3
GV yªu cÇu HS viÕt c¸c PTHH biĨu diƠn chuyĨn ®ỉi ®ã. Sau ®ã thay tªn lo¹i chÊt vµo chç c«ng thøc c¸c chÊt cơ thĨ ®Ĩ cã d·y chuyĨn ®ỉi biĨu diƠn tÝnh chÊt ho¸ häc cđa clo.
b) Cacbon vµ hỵp chÊt cđa cacbon
Cã thĨ thiÕt lËp s¬ ®å biĨu diƠn tÝnh chÊt ho¸ häc cđa cacbon vµ hỵp chÊt b»ng mét sè c¸ch nh­ ®· nªu trªn hoỈc GV vµ HS cïng thùc hiƯn tõng chuyĨn ®ỉi trong s¬ ®å vµ cuèi cïng ®­ỵc s¬ ®å nh­ trong bµi häc ®· tr×nh bµy.
3. B¶ng tuÇn hoµn c¸c nguyªn tè ho¸ häc
GV yªu cÇu HS nh¾c l¹i cÊu t¹o, quy luËt biÕn ®ỉi tÝnh chÊt kim lo¹i, phi kim theo chu k×, nhãm.
Ngoµi c¸ch thùc hiƯn nh­ néi dung SGK, GV cã thĨ lång ghÐp néi dung b¶ng tuÇn hoµn víi «n tËp vỊ phi kim, clo, cacbon. ThÝ dơ : H·y cho biÕt vÞ trÝ cđa phi kim trong b¶ng tuÇn hoµn, vÞ trÝ cđa C, Si, Cl trong b¶ng tuÇn hoµn vµ so s¸nh tÝnh chÊt c¬ b¶n cđa chĩng víi c¸c nguyªn tè l©n cËn theo chu k×, nhãm.
D. H­íng dÉn gi¶i bµi tËp trong sgk
1. Cã thĨ sư dơng bµi tËp 1 cơ thĨ ho¸ tÝnh chÊt ho¸ häc cđa phi kim trong s¬ ®å 1 ngay sau khi HS x©y dùng ®­ỵc s¬ ®å.
2. §­ỵc sư dơng ngay sau khi x©y dùng s¬ ®å 2.
3. §­ỵc sư dơng ®Ĩ cơ thĨ ho¸ tÝnh chÊt cđa cacbon vµ hỵp chÊt trong s¬ ®å 3. 
Chĩ ý, víi mçi chuyĨn ®ỉi cã thĨ cã nhiỊu ph¶n øng kh¸c nhau, GV yªu cÇu HS khai th¸c ®Ĩ nhí l¹i tÝnh chÊt cđa c¸c lo¹i chÊt ®· häc.
ThÝ dơ : ChuyĨn ®ỉi 2, Ýt nhÊt cã 2 ph¶n øng lµ : 
C + O2 CO2 vµ C + 2CuO 2Cu + CO2.
5. a) - Gäi c«ng thøc cđa oxit s¾t : FexOy.
 FexOy + yCO xFe + yCO2
- Sè mol Fe : 22,4 : 56 = 0,4 (mol).
- Sè mol FexOy : 
- Ta cã : (56x + 16y) ´ = 32 x : y = 2 : 3.
Tõ khèi l­ỵng mol lµ 160 g suy ra c«ng thøc ph©n tư cđa oxit s¾t : Fe2O3.
b) KhÝ sinh ra lµ CO2, cho vµo b×nh n­íc v«i trong cã ph¶n øng :
CO2 + Ca(OH)2 CaCO3 + H2O
- Sè mol cđa CO2 : 
- Sè mol CaCO3 : 0,6 (mol).
- Khèi l­ỵng cđa CaCO3 : 0,6 ´ 100 = 60 (g).
6. 	MnO2 + 4HCl MnCl2 + 	Cl2 + 2H2O 	(1)
	1 mol	1 mol
	0,8 (mol)
	Cl2 + 2NaOH 	 	NaCl + NaClO + H2O 	(2)
	1 mol 2 mol 	1 mol 1 mol
- Sè mol Cl2 t¹o thµnh ë (1) : 56,8 : 71 = 0,8 (mol).
- Sè mol NaOH ph¶n øng víi 0,8 mol Cl2 : 0,8 ´ 2 = 1,6 (mol).
- Sè mol NaOH ban ®Çu : 0,5 ´ 4 = 2 (mol) > 1,6 ® NaOH d­.
- Sè mol NaOH d­ : 2 - 1,6 = 0,4 (mol).
- Sè mol NaCl = sè mol NaClO = sè mol Cl2 = 0,8 (mol).
- Nång ®é mol cđa NaCl : 0,8 : 0,5 = 1,6 (M).
- Nång ®é mol cđa NaClO : 0,8 : 0,5 = 1,6 (M).
- Nång ®é mol cđa NaOH : 0,4 : 0,5 = 0,8 (M).
Bµi 33 (1 tiÕt)
	Thùc hµnh : TÝnh chÊt ho¸ häc cđa phi kim
vµ hỵp chÊt cđa chĩng 
A. Mơc tiªu 
1. KiÕn thøc : Kh¾c s©u kiÕn thøc vỊ phi kim, tÝnh chÊt ®Ỉc tr­ng cđa muèi cacbonat, muèi clorua. 
2. KÜ n¨ng : TiÕp tơc rÌn luyƯn vỊ kÜ n¨ng thùc hµnh ho¸ häc, gi¶i bµi tËp thùc nghiƯm ho¸ häc.
3. Th¸i ®é : RÌn luyƯn ý thøc nghiªm tĩc, cÈn thËn... trong häc tËp, thùc hµnh ho¸ häc. 
B. Néi dung 
I - tiÕn hµnh thÝ nghiƯm
1. ThÝ nghiƯm 1 : Cacbon khư CuO ë nhiƯt ®é cao. 
Dơng cơ, ho¸ chÊt
- èng nghiƯm ;
- Nĩt cao su kÌm èng dÉn thủ tinh ;
- §Ìn cån ;
- Gi¸ thÝ nghiƯm ;
- Bét CuO ; 
- Bét than (cacbon) ;
- N­íc v«i trong.
TiÕn hµnh thÝ nghiƯm 
H×nh 3.1
- LÊy kho¶ng 1 th×a con hçn hỵp ®ång (II) oxit vµ bét than cho vµo èng nghiƯm A. §Ëy èng nghiƯm b»ng nĩt cao su cã èng dÉn thủ tinh, ®Çu èng dÉn ®­ỵc ®­a vµo trong èng nghiƯm kh¸c cã chøa dung dÞch Ca(OH)2. (L¾p dơng cơ nh­ h×nh vÏ 3.1). 
Dïng ®Ìn cån h¬ nãng ®Ịu èng nghiƯm, sau ®ã tËp trung ®un vµo ®¸y èng nghiƯm chøa hçn hỵp CuO vµ C. 
H­íng dÉn HS võa ®un võa quan s¸t sù ®ỉi mµu cđa hçn hỵp vµ hiƯn t­ỵng x¶y ra trong èng nghiƯm ®ùng dung dÞch Ca(OH)2. Sau chõng 4 - 5 phĩt, bá èng nghiƯm B ra khái èng dÉn. Quan s¸t kÜ hçn hỵp chÊt r¾n trong èng nghiƯm A. 
ViÕt ph­¬ng tr×nh ph¶n øng, gi¶i thÝch hiƯn t­ỵng quan s¸t ®­ỵc. 
Hçn hỵp chÊt r¾n trong èng nghiƯm chuyĨn tõ mµu ®en sang mµu ®á, khÝ sơc vµo lµm cho dung dÞch Ca(OH)2 vÈn ®ơc tr¾ng v× ®· cã c¸c ph¶n øng :
C + 2CuO 	 CO2­ + 2Cu
CO2 + Ca(OH)2 CaCO3¯ + H2O 
L­u ý : Bét CuO ®­ỵc b¶o qu¶n trong lä kÝn kh«.
Than míi ®iỊu chÕ ®­ỵc nghiỊn nhá, sÊy kh«. 
LÊy kho¶ng 1 phÇn bét CuO víi 2 - 3 phÇn bét than trén thËt ®Ịu.
2. ThÝ nghiƯm 2 : NhiƯt ph©n muèi NaHCO3 
Dơng cơ, ho¸ chÊt
- èng nghiƯm ; 	- Gi¸ thÝ nghiƯm ;
- Nĩt cao su cã èng dÉn thủ tinh ; 	- NaHCO3 (d¹ng bét) ;
- §Ìn cån ;	- Dung dÞch Ca(OH)2 ;
TiÕn hµnh thÝ nghiƯm
LÊy kho¶ng 1 th×a nhá NaHCO3 cho vµo ®¸y èng nghiƯm, ®Ëy èng nghiƯm b»ng nĩt cao su cã kÌm èng dÉn thủ tinh. DÉn ®Çu èng thủ tinh vµo èng nghiƯm kh¸c ®ùng dung dÞch Ca(OH)2. L¾p dơng cơ nh­ h×nh vÏ 3.2. Dïng ®Ìn cån h¬ nãng ®Ịu èng nghiƯm, sau ®ã tËp trung ®un nãng ®¸y èng nghiƯm chøa NaHCO3. 
H×nh 3.2
H­íng dÉn HS quan s¸t hiƯn t­ỵng x¶y ra (chĩ ý quan s¸t bät khÝ sơc vµo dung dÞch Ca(OH)2 lµm cho dung dÞch vÈn ®ơc), gi¶i thÝch vµ viÕt PTHH.
Khi bÞ nung nãng, NaHCO3 ph©n tÝch thµnh Na2CO3, CO2, H2O. 
PTHH :	2NaHCO3 Na2CO3 + H2O + CO2­
L­u ý :
§Ëy nĩt èng nghiƯm thËt kÝn ®Ĩ CO2 ®­ỵc t¹o thµnh ®i qua èng dÉn sơc vµo dung dÞch Ca(OH)2, ®©y lµ dÊu hiƯu chÝnh ®Ĩ nhËn biÕt cã ph¶n øng x¶y ra, nÕu èng nghiƯm kh«ng kÝn, thÝ nghiƯm sÏ kh«ng b¶o ®¶m tÝnh trùc quan.
3. ThÝ nghiƯm 3 : NhËn biÕt muèi cacbonat vµ muèi clorua.
Cã 3 lä ®ùng 3 chÊt r¾n ë d¹ng bét lµ NaCl, Na2CO3 vµ CaCO3. H·y nhËn biÕt mçi chÊt trong c¸c lä trªn.
Dơng cơ, ho¸ chÊt
- èng nghiƯm. 
- Gi¸ èng nghiƯm. 
- èng nhá giät. 
- C¸c chÊt r¾n d¹ng bét : NaCl, Na2CO3 , CaCO3. 
- Dung dÞch HCl, AgNO3. 
- N­íc cÊt. 
TiÕn hµnh thÝ nghiƯm 
- H­íng dÉn HS nhËn xÐt ®Ĩ ph©n lo¹i c¸c chÊt vµ x¸c ®Þnh c¸ch tiÕn hµnh thÝ nghiƯm. 
Trong 3 chÊt trªn chØ cã 2 chÊt lµ muèi cacbonat vµ 1 chÊt lµ muèi clorua. Cã thĨ nhËn ra 2 nhãm chÊt nµy b»ng dung dÞch axit. Khi ®· ph©n biƯt ®­ỵc NaCl, cßn l¹i Na2CO3 vµ CaCO3 cã thĨ nhËn ra b»ng c¸ch thư tÝnh tan. 
S¬ ®å nhËn biÕt :
NaCl, Na2CO3, CaCO3
	+ HCl 	 
Kh«ng cã ph¶n øng 	Cã bät khÝ CO2­
 NaCl 	Na2CO3, CaCO3 
Hoµ vµo n­íc 
 Kh«ng tan 	 	Tan trong n­íc 
 CaCO3 	 Na2CO3 
TiÕn hµnh thÝ nghiƯm 
§¸nh sè 1, 2, 3 vµo 3 lä ®ùng 3 lo¹i ho¸ chÊt. 
LÊy 1 th×a nhá mçi chÊt cho vµo c¸c èng nghiƯm. Dïng èng nhá giät nhá vµo mçi lä chõng 1 - 2 ml dung dÞch HCl. NÕu èng nghiƯm nµo vÉn trong suèt, kh«ng cã bät khÝ bay lªn, èng nghiƯm ®ã ®ùng NaCl, 2 èng nghiƯm cã bät khÝ bay lªn ®ùng Na2CO3 vµ CaCO3. 
Na2CO3 + 2HCl 2NaCl + H2O + CO2­ 
CaCO3 + 2HCl CaCl2 + H2O + CO2­
LÊy kho¶ng 1/2 th×a nhá ho¸ chÊt trong 2 lä cßn l¹i cho vµo èng nghiƯm, dïng èng nhá giät cho vµo mçi èng nghiƯm chõng 2 - 3 ml n­íc cÊt, l¾c nhĐ, ho¸ chÊt trong èng nghiƯm nµo kh«ng tan th× lä ®ã ®ùng CaCO3, lä kia ®ùng Na2CO3.
Cã thĨ thư tÝnh tan tr­íc ®Ĩ ph©n biƯt CaCO3, cßn l¹i lµ NaCl vµ Na2CO3, thư b»ng dung dÞch HCl. 
II - C«ng viƯc cuèi buỉi thùc hµnh 
1. H­íng dÉn HS thu håi ho¸ chÊt, rưa dơng cơ thÝ nghiƯm, thu dän, vƯ sinh phßng thÝ nghiƯm...
2. Yªu cÇu HS lµm t­êng tr×nh.