Sáng kiến kinh nghiệm công tác bồi dưỡng học sinh giỏi môn nNữ văn 9

 sáng kiến kinh nghiệm
Công tác bồi dưỡng học sinh giỏi môn ngữ văn 9
Người thực hiện: Nông Thu Hà
 Trường thcs Đông Khê
 A-Đặt vấn đề 
 I -Lý do chọn đề tài 
 Văn học vốn rất gần gũi với cuộc sống, mà cuộc sống bao giờ cũng bề bộn và vô cùng phong phú. Mỗi tác phẩm văn chương là một mảng cuộc sống đã được nhà văn chọn lọc phản ánh.Vì vậy môn văn trong nhà trường có một vị trí rất quan trọng: Nó là vũ khí thanh tao đắc lực có tác dụng sâu sắc đến tâm hồn tình cảm của con người, nó bồi đắp cho con người trở nên trong sáng, phong phú và sâu sắc hơn. Văn học"Chắp đôi cánh" để các em đến với mọi thời đại văn minh, với mọi nền văn hoá, xây dựng trong các em niềm tin vào cuộc sống, con người, trang bị cho các em vốn sống, hướng các em tới đỉnh cao của chân, thiện, mỹ. 
 Nhiệm vụ của người giáo viên dạy văn là phải làm cho học sinh hiểu được cái hay cái đẹp cuả văn học, kích thích sự hứng thú học tập học văn cho học sinh. Một giờ dạy văn là phải tạo ra được những rung động thẩm mỹ, sâu sắc khiến người ta say mê. Song nhiệm vụ không kém phần quan trọng của giáo viên dạy văn ở trường THCS là rèn luyện kỹ năng văn học cho học sinh.Thực ra không phải từ khi đến trường các em mới có cảm xúc thẩm mỹ, mới có năng lực cảm thụ cái đẹp. Ngay từ thủa còn nằm trong nôi qua lời ru của bà, của mẹ, lớn lên nghe hát, nghe ngâm thơ... Qua các nghệ thuật ấy các em đã tiếp xúc với văn chương. Vì thế đến trường thông qua học tác phẩm văn chương những cảm xúc thẩm mỹ của các em phải được uốn nắn, sửa chữa và bồi dưỡng, nâng lên thành năng lực cảm thụ thẩm mỹ đúng đắn. Điều đó muốn khẳng định rằng bồi dưỡng học sinh THCS không những là việc làm đúng đắn mà còn là công việc có tầm quan trọng trong nhà trường phổ thông. Nó góp phần phát hiện bồi dưỡng để tiến tới đào tạo một phẩm chất, một lực lượng lao động đặc biệt của xã hội, lao động sáng tạo nghệ thuật. Nó kích thích cổ vũ mạnh mẽ ý thức tự giác, lòng say mê và ý chí vươn lên trong học tập, tu dưỡng của học sinh nói chung. Nó còn là một việc làm thiết thực góp phần nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ cho giáo viên.
 Vậy làm thế nào để công tác bồi dưỡng học sinh giỏi đạt được kết quả cao ? Đây là một công việc khó khăn đối với giáo viên dạy văn ở trường THCS. Thực tế cho thấy, những đồng chí giáo viên được phân công phụ trách bồi dưỡng học sinh giỏi thực sự hết sức lo lắng, trăn trở bởi họ đã bỏ ra nhiều công sức, lăn lộn với học sinh mà hiệu quả chưa cao, chất lượng đội tuyển vẫn thấp. Là một giáo viên đã nhiều năm tham gia công tác bồi dưỡng học sinh giỏi tôi đã nắm bắt được tình hình này, tôi nhận thấy cần quan tâm tới công tác bồi dưỡng học sinh giỏi. Vì vậy, tôi đã chọn đề tài để nghiên cứu, để có những suy nghĩ sâu sắc hơn về năng lực cảm thụ của học sinh. Tôi mạnh dạn đưa ra để anh chị em đồng nghiệp tham khảo, hi vọng rằng những kinh nghiệm nhỏ này phần nào giúp anh chị em đồng nghiệp tháo gỡ những vướng mắc về công tác bồi dưỡng học sinh giỏi ở trường THCS . 
 II - Mục đích, nhiệm vụ, phạm vi và phương pháp nghiên cứu.
 1 Mục đích nghiên cứu: 
 Công tác bồi dưỡng học sinh giỏi là một công tác rất khó khăn và phức tạp. Vì vậy, tôi nghiên cứu đề tài này với mục đích tìm ra những giải pháp, hình thức bồi dưỡng nhằm đạt hiệu quả cao. Đồng thời còn nâng cao chất lượng giảng dạy, trình độ chuyên môn nghiệp vụ cho giáo viên. Làm tốt công tác này, sẽ kích thích mạnh mẽ ý thức tự giác, lòng say mê và ý chí vươn lên trong học tập, tu dưỡng của học sinh nói chung .
 2. Nhiệm vụ nghiên cứu: Đề tài này có ba nhiệm vụ sau :
-Nhiệm vụ 1: Tìm hiểu ý nghĩa, tầm quan trọng và những nguyên tắc của việc bồi dưỡng học sinh giỏi.
-Nhiệm vụ 2: Tình hình bồi dưỡng học sinh giỏi ở trường THCS.
-Nhiệm vụ 3: Một số biện pháp và hình thức tổ chức.
 3. Phạm vi nghiên cứu: 
- Bồi dưỡng học sinh giỏi là một việc làm cần thiết đối với tất cả các khối lớp trong nhà trường THCS , ở đây tôi chỉ nghiên cứu trong phạm vi hẹp. Đó là bàn về một số biện pháp, hình thức bồi dưỡng học sinh giỏi, cụ thể là bồi dưỡng học sinh giỏi khối 9 ở các trường THCS .
-Đối tượng bồi dưỡng ở đây không phải là học sinh lớp chuyên, trường chuyên mà là học sinh ở các trường đại trà .
 4. Phương pháp nghiên cứu: 
-Phương pháp chủ yếu khảo sát, nắm bắt tình hình thực tiễn và đúc rút kinh nghiệm thực tiễn giảng dạy hàng năm để tìm ra giải pháp chung . 
B - Nội dung
 I - ý nghĩa, tầm quan trọng của việc bồi dưỡng học sinh giỏi.
 Như đã nói ở trên, trước khi đến trường, các em được tiếp xúc với văn chương qua lời ru của mẹ, của bà, qua đài, qua truyện tranh, qua truyền hình, sân khấu ...Và sự xuất hiện những em có năng khiếu văn chương từ trước tuổi tới trường cũng không phải là cá biệt. Các em tới trường thật sự được đối diện với tác phẩm văn chương, đối diện với nhà văn qua hình tượng nghệ thuật một cách có hướng dẫn. Học sinh THCS lại ở độ tuổi giàu cảm xúc và trí tưởng tượng, sự cảm thụ tiếp nhận nghệ thuật đang chuyển từ cảm tính đến lý tính. Đây là giai đoạn năng khiếu nghệ thuật nói chung, năng khiếu văn chương nói riêng có cơ hội bộc lộ và phát triển đầy đủ và rõ rệt hơn. Tiếp xúc với tác phẩm văn chương các em tự đặt mình trong cảnh ngộ, tâm trạng của nhân vật, cùng vui buồn, sướng khổ với các nhân vật ...Thế giới hình tượng, tiếng lòng của nghệ sĩ qua đó như khơi dậy, khích lệ các em từ năng khiếu văn chương đến năng khiếu sáng tạo nói chung.Vì vậy, bồi dưỡng học sinh giỏi là việc làm đúng đắn, cần thiết có tầm quan trọng trong các nhà trường THCS.
 Công tác bồi dưỡng học sinh giỏi ở trường THCS có ý nghĩa thật to lớn. Nó góp phần đào tạo một lực lượng lao động đặc biệt của xã hội, lao động sáng tạo nghệ thuật. Nó phát hiện ra những tài năng, nhân tài cho đất nước. Phát hiện và bồi dưỡng kịp thời năng lực cảm thụ văn chương là thể hiện sâu sắc tinh thần nhân văn cao đẹp của chế độ ta, của các nhà giáo. Và vì vậy nó kích thích cổ vũ ý thức, tinh thần, thái độ học tập của học sinh. Khác với môn học khác, trong dạy học tác phẩm văn chương, những học sinh có năng khiếu thật sự, nhiều khi có những phát hiện về tác phẩm mà giáo viên không thể ngờ tới .Vì vậy công tác này còn là việc làm thiết thực góp phần nâng cao ý thức và trình độ chuyên môn, trình độ nghiệp vụ cho giáo viên.
 II- Tình hình bồi dưỡng học sinh giỏi ở địa phương. 
 Việc bồi dưỡng học sinh giỏi nhằm phát hiện tài năng, nâng cao năng lực cảm thụ văn chương cho học sinh.Vì vậy đây là công việc diễn ra thường xuyên hàng năm, là một công tác trọng tâm ở các nhà trường. Hàng năm, sở giáo dục đào tạo Cao Bằng và phòng giáo dục huyện Thạch An vẫn tổ chức kỳ thi chọn học sinh giỏi đối với khối 9. Song một khó khăn lớn đối với các nhà trường là tất cả những học sinh có năng khiếu đều thích thi môn tự nhiên, số còn lại phần nhiều là học sinh khá hoặc trung bình-khá .Vì vậy việc chọn học sinh có năng khiếu để bồi dưỡng rất khó, số lượng học sinh thì ít mà các môn thi lại nhiều. Mặt khác, do nhận thức của một số phụ huynh lại không muốn cho con em mình tham gia đội tuyển văn cho nên thường thì những học sinh có năng khiếu cả về tự nhiên và xã hội thì các em lại không yêu thích và ham mê học văn. Và ngược lại, lại có những học sinh rất thích học văn nhưng lại không có năng khiếu gì về văn chương. Điều này có ảnh hưởng không ít đến chất lượng của đội tuyển văn.
 Một khó khăn nữa của giáo viên bồi dưỡng học sinh giỏi đó là vấn đề tài liệu, nhất là phương pháp, hình thức bồi dưỡng. Kinh nhiệm thì chưa có là bao mà những bài viết, những chuyên đề về vấn đề này còn qúa ít. Chính từ những lý do này mà các giáo viên rất lo lắng khi được phân công bồi dưỡng. Đây là một tình hình thực thế mà tôi nắm bắt được. Thực tế trên đã giúp tôi nhận thức sâu sắc hơn về công tác này.
 III- Một số hình thức bồi dưỡng học sinh giỏi lớp 9.
1- Những yêu cầu có tính nguyên tắc trong việc bồi dưỡng.
- Việc bồi dưỡng học sinh giỏi phải gắn liền với giáo dục tư tưởng, đạo đức, các em vừa được bồi dưỡng và phát huy năng khiếu vừa được có ý thức học tập và học tập nghiêm túc các môn học khác.
- Tránh các khuynh hướng ''Thành tích chủ nghĩa’’, ''Tính thời vụ’’.
 - Bản thân học sinh có năng khiếu, phải phát huy được vai trò tích cực đối với việc học tập.
2- Một số biện pháp và hình thức bồi dưỡng.
 - Như đã nói ở trên khó khăn lớn nhất của các giáo viên dạy bồi dưỡng học sinh giỏi là tài liệu, sách tham khảo còn quá nghèo nàn, vì vậy mà các giáo viên phải mày mò sáng tạo ra những phương pháp cho phù hợp với từng bộ môn. Qua nghiên cứu, tìm tòi tôi mạnh dạn đưa ra những hình thức bồi dưỡng sau:
2.1- Tổ chức kiểm tra năng lực, năng khiếu của học sinh:
 Đây là công việc đầu tiên của người giáo viên dạy bồi dưỡng. Mỗi giáo viên phải nắm được năng lực của từng học sinh trong đội tuyển: năng lực diễn đạt, năng lực cảm nhận, năng lực sáng tạo...Công việc này được tiến hành bằng cách giáo viên tổ chức cho học sinh làm bài kiểm tra tại lớp. Sau khi đã có bài giáo viên chấm chữa bài cho học sinh lấy kết quả, phân loại chất lượng học sinh để có kế hoạch bồi dưỡng.
2.2- Kiểm tra khả năng nắm kiến thức cơ bản của học sinh.
 Sở dĩ phải có bước này bởi một yêu cầu đối với học sinh giỏi là phải nắm vững kiến thức cơ bản cái gọi là phần “Nền”, rồi mới khơi gợi và nuôi dưỡng, phát triển cảm xúc, lòng yêu mến văn chương và nhu cầu sáng tạo nghệ thuật cho các em. Đây là biện pháp có tính phương pháp, thậm chí gần như một nguyên tắc trong dạy học văn cho học sinh giỏi.
2.3 - Cung cấp những kiến thức về lý luận văn học cho học sinh.
 Qua một số năm giảng dạy, tôi nhận thấy, ở lớp 8 học sinh chưa được học những kiến về thức lý luận văn học, các em hiểu những khái niệm về lý luận văn học còn lơ mơ cụ thể là những kiến thức về tác phẩm văn học, đặc trưng cơ bản của văn học, nhân vật, cốt truyện... Vì vậy mà giáo viên cần cung cấp những kiến thức lí luận này cho học sinh, giúp học sinh hiểu rõ hơn để từ đó học sinh biết vận dụng nó khi phân tích, cảm thụ tác phẩm văn chương.
2.4 - Hướng dẫn học sinh phương pháp, kỹ năng làm bài.
 Sau khi cung cấp những kiến thức về lý luận văn học cho học sinh, giáo viên tiến hành hướng dẫn học sinh kỹ năng phương pháp làm bài. Giáo viên cần hướng dẫn cụ thể từng bước cho học sinh bởi tuy là học sinh giỏi nhưng ngay cả những cách dùng từ, đặt câu, viết đoạn học sinh cũng còn có nhiều vướng mắc. Vì vậy mà giáo viên phải dành một khoảng thời gian nhất định, có ít nhất là từ 5 buổi học để rèn kỹ năng lập dàn ý, dựng đoạn, liên kết đoạn... 
2.5 - Xây dựng hệ thống câu hỏi, bài tập để rèn luyện kỹ năng.
 Xây dựng hệ thống câu hỏi, bài tập để rèn luyện kỹ năng cho học sinh là một công việc cần thiết. Song, giáo viên phải xây dựng có hệ thống, phân chia theo mảng, chuyên đề, chủ đề không được dạy tràn lan, chung chung, thích chỗ nào dạy chỗ ấy. Dĩ nhiên hệ thống câu hỏi phải bám sát chương trình nội dung kiến thức mà các em đã được học.
 VD : Một số chuyên đề, chủ đề tiêu biểu: 
- Thơ văn Nguyễn Du
- Chủ đề yêu nước 
- Chủ đề về người phụ nữ 
- Chủ đề về người lính 
- Chủ đề người nông dân Việt Nam...
 * Giáo viên tổ chức cho học sinh thực hành theo chuyên đề, hệ thống câu hỏi.
 Từ những chuyên đề, chủ đề trên giáo viên tổ chức cho học sinh thực hành dưới hình thức ra đề bài yêu cầu học sinh thực hành, sau đó chấm chữa, nhận xét, đánh giá những ưu khuyết điểm của từng học sinh, giúp học sinh nhận ra được những lỗi sai của mình, những thiếu sót phải bổ sung. Đồng thời hướng dẫn học sinh cách làm bài một cách tỉ mỉ .
 VD: Khi hướng dẫn học sinh thực hành chủ đề về ''Người phụ nữ trong văn học cổ, giáo viên phải hướng dẫn một cách cụ thể: Từ cách viết mở bài sao cho hấp dẫn, cách trình bày ý sao cho hợp lý. Ngoài việc hướng dẫn học sinh cảm nhận về nội dung, giáo viên lưu ý với học sinh phải biết sắp xếp nhân vật theo tiến trình của lịch sử văn học, không nên trình bày lộn xộn, nhớ tới nhân vật nào thì nói tới nhân vật ấy. 
 Phải hướng dẫn các em biết chủ động mở rộng và thu hẹp về dung lượng bài viết theo giới hạn khác nhau mà bài viết vẫn giàu cảm xúc và thể hiện bật nổi tư tưởng, chủ đề. Đây là hình thức quan trọng và phải tiến hành thường xuyên bởi học sinh càng làm quen với nhiều dạng đề, càng viết nhiều thì sẽ thành thói quen, có nhiều kinh nghiệm khi viết '' Trăm hay không bằng tay quen... Bên cạnh việc rèn luyện kỹ năng, viết bài, hình thức này còn cung cấp bổ sung rất nhiều kiến thức cho học sinh. 
 Một yêu cầu đối với hình thức này là phải cho học sinh thực hành trên lớp, hạn chế ra bài tập cho học sinh về nhà bởi ở nhà học sinh thường có thói quen tham khảo, sao chép nhiều trong tài liệu.Vì vậy bài viết sẽ không thể hiện được thực chất khả năng, năng lực vốn có của học sinh. 
2.6- Kết hợp tập làm văn với việc bồi dưỡng kiến thức tiếng việt.
 Thông thường một đề thi học sinh giỏi văn có hai phần: Phần văn học và phần tiếng việt. Vì vậy trong quá trình bồi dưỡng giáo viên không được bỏ qua ôn luyện giảng dạy tiếng việt. Đặc biệt phải biết hợp nó với phân môn tập làm văn. Giáo viên có thể tiến hành với những hình thức sau :
Hệ thống những kiến thức đã học: - Kiến thức về từ 
Kiến thức về câu.
kiến thức về văn bản. 
Những biện pháp tu từ. 
 Đối với từng loại đơn vị kiến thức giáo viên hứng dẫn học sinh ôn tập và phải có hệ thống bài tập ứng dụng với từng loại. Thường thì học sinh có thói quen khi làm bài tiếng việt hay trả lời vắn tắt, nhưng đối với học sinh giỏi thì phải trình bày rõ ràng, mạch lạc khoa học cho nên giáo viên phải hướng dẫn cụ thể cho học sinh từ cách trình bày, cách phân tích giá trị của từ, biện pháp tu từ
 VD : Khi phân tích giá trị của biện pháp tu từ ẩn dụ trong câu thơ:
 Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng 
 Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ. 
 Giáo viên phải hướng dẫn cho học sinh cách trình bày của một bài tiếng việt với những bước sau: 
- Giới thiệu câu thơ. 
- Chỉ ra biện pháp tu từ trong câu thơ.
- Phân tích giá trị tu từ của biện pháp làm nổi bật chủ đề tư tưởng của bài thơ. 
- Nêu những suy nghĩ, cảm xúc, nhận xét đánh giá về cách sử dụng biện pháp tu từ đó của nhà thơ.
 2.7- Tổ chức cho học sinh nhận xét văn người và sửa văn mình.
 Song song với việc tổ chức cho học sinh luyện tập thực hành, giáo viên cho học sinh tự đọc văn bạn để sửa văn mình. Thông qua cách làm này học sinh có thể tìm ra được những nhược điểm của nhau và sửa chữa cho nhau, ngoài ra còn có thể học tập ở nhau những điểm tốt. Hoặc học sinh có thể sửa bài của mình sau khi thầy cô giáo đã chấm. Chú ý những thiếu sót mà thầy giáo đã phát hiện, viết lại theo chỉ dẫn. Ngoài ra giáo viên dành ít thời gian để hướng dẫn học sinh đọc tài liệu tham khảo, nhất là đọc các bài văn đạt giải để giúp học sinh học tập thêm ở văn người hoặc có thể tham khảo những bài làm tốt của học sinh ở ngay trong đội tuyển.
 Với những hình thức này đòi hỏi giáo viên phải nghiên cứu nhiều tài liệu, năng sưu tầm mới có thể cung cấp được nhiều tài liệu cho học sinh. Đồng thời cũng yêu cầu học sinh phải có sổ tích luỹ văn học mới học tập được ở bạn và có thêm nhiều vốn văn học. 
2.8- Thảo luận trao đổi, giải đáp thắc mắc.
 Sau khi đã sử dụng các hình thức trên, giáo viên dành một thời gian nhất định một buổi học cho học sinh thảo luận những kiến thức đã được học. Tập hợp những ý kiến thắc mắc, băn khoăn, vướng mắc để giải đáp bổ sung củng cố lại giúp các em có một lượng kiến thức vững vàng trước kỳ thi.
 Trên đây là một số biện pháp, hình thức bồi dưỡng học sinh giỏi mà tôi đã áp dụng trong vài năm vừa qua. Sau đây là kết quả mà tôi đã đạt được:
 - Năm học 2007- 2008: +Số học sinh tham gia dự thi là: 2 em
 +Số học sinh đạt giải: 2 em 
 - Năm học 2008- 2009: +Số học sinh tham gia dự thi là: 3 em
 +Số học sinh đạt giải: 2 em 
Kết quả này cho thấy, số học sinh đạt giải có nhưng kết quả chưa được nhiều, cao. Nhưng cũng duy trì được chất lượng học sinh giỏi hàng năm. Điều này đã phản ánh được tác dụng của những phương pháp, hình thức bồi dưỡng học sinh giỏi nói trên.
 C - Kết luận 
 Bồi dưỡng học sinh giỏi là một công tác trọng tâm ở các nhà trường phổ thông. Nhiệm vụ của mỗi giáo viên là phải nâng cao được chất lượng giảng dạy, bồi dưỡng học sinh giỏi, để phát hiện và bồi dưỡng đạt kết quả tốt người giáo viên là yếu tố cơ bản. Giáo viên thật sự phải có năng lực, năng khiếu sư phạm, đồng thời phải có tâm huyết với nghề nghiệp, biết tôn trọng tài năng. Chất lượng học sinh giỏi không chỉ thể hiện đánh giá năng lực, năng khiếu văn chương của học sinh mà còn thể hiện năng lực bồi dưỡng của mỗi giáo viên nói riêng và chất lượng giáo dục của nhà trường nói chung. Trên thực tế, các nhà trường THCS coi đây là cái đích để thi đua cho nên công tác này đã được quan tâm đặc biệt. Song qua việc nghiên cứu chuyên đề này cho phép tôi có một vài đề nghị sau:
 * Đối với giáo viên: 
- Không được ép buộc học sinh, phải để học sinh tự chọn môn học mà mình yêu thích và có năng khiếu về môn đó.
 - Những giáo viên được phân công giảng dạy bồi dưỡng phải có kế hoạch, chương trình cụ thể.
- Phải thật sự nhiệt tình say mê, tận tụy với học sinh. 
 * Đối với nhà trường:
- Phải quan tâm nhiều hơn công tác này, động viên kịp thời những giáo viên trực tiếp dạy bồi dưỡng cả về vật chất lẫn tinh thần.
 - Tăng cường cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học cho giáo viên: Tài liệu, sách tham khảo ...
 Trên đây là kinh nghiệm của tôi về công tác bồi dưỡng học sinh giỏi môn Ngữ Văn 9 được thực hiện tại trường THCS Đông Khê. Vì điều kiện thời gian nghiên cứu có hạn và trình độ năng lực hạn chế, chuyên đề của tôi chắc chắn sẽ còn nhiều thiếu sót. Do vậy tôi rất mong được sự góp ý của các đồng nghiệp. Tôi xin chân thành cảm ơn .
 Đông Khê: ngày 3 tháng 02 năm 2012
 Người thực hiện
 Nông Thu Hà