Sáng kiến kinh nghiệm Một số vấn đề về dạy học ca dao theo thi pháp

ĐẶT VẤN ĐỀ
	I. Lời nãi đầu:
	Ca dao, d©n ca là một phần chủ yếu của văn học d©n gian Việt Nam. Từ xa xưa, ca dao, d©n ca đã đi vào đời sống sinh hoạt cuả con người Việt Nam như một mãn ăn tinh thần kh«ng thể thiếu được. Và cũng từ l©u ca dao là “cuốn s¸ch gối đầu giường của c¸c nhà văn, nhà thơ”. Đối với người dạy học văn th¬ ca dao, d©n ca như một phần “g©n cốt” của mỗi người.
	Tầm quan trọng của ca dao, d©n ca trong đời sống con người nói riªng và của d©n tộc ta nói chung như vậy nªn đ· đặt ra cho việc dạy, học ca dao ở tr­êng phổ th«ng lu«n lu«n là vấn đề cần thiết vµ sống m·i trong lßng c¸c thế con người Việt Nam.
	Vấn đề nữa làm cho t«i chon đề tài này là xuất ph¸t từ việc dạy, học ca dao ở c¸c trường THCS hiện nay. Người dạy và người học đều kh«ng đam mª do c¸ch dạy và c¸ch học ca dao xãi mßi, gß bã Sự s¸o mßn trong dạy học hiện nay đều biểu hiện rất râ ở khÝa cạnh bỏ b×nh giảng, ngại b×nh giảng ca dao mà chỉ tập trung vào diÔn n«m theo hệ thống làm mất hết đi cất thơ của những bài ca dao, d©n ca đ¸ng quý v« ngần đã cã từ ngày xưa trong đời sống tinh thần d©n tộc.
	II. Thực tr¹ng của vấn đề:
	Trong chương tr×nh ngữ văn THCS, ca dao, d©n ca được học tập trung chương tr×nh lớp 7 và được c¸c nhà biªn soạn sắp xếp theo 4 chủ đề: Những c©u hái về t×nh cảm gia đ×nh; Những c©u hái về t×nh yªu quª hương đất nước, con người; Những c©u hái than th©n và những c©u hái ch©m biếm. Bªn cạnh đã, mỗi chủ đề lại cã một số bài ca dao kh¸c được sắp xếo vào bài đọc thªm để gióp gi¸o viªn, học sinh cã thªm kiến thức về chủ đề đ· học. Một trong những vấn đề đ¸ng quan t©m là con đường tiếp cận c¸c bài ca dao, d©n ca, cần tr¸nh đi sự xãi mßn, khiªn nhưỡng. D¹y bài nào cũng lo t×m h×nh ảnh ở từ, ở ngữ, ở c¸c phương thức tu từ cổ điển mà ta Ýt chó ý đến thi ph¸p và thi ph¸p hiện đại trong việc ph©n tÝch tiếp cận t¸c phẩm văn chương theo tinh thần dạy và học mới hiện này như vấn đề:
	- Thi ph¸p nh©n vật 
	- Thi ph¸p kh«ng gian và thời gian nghệ thuật
	- Thi ph¸p chi tiết nghệ thuật
	- Thi ph¸p lời văn nghệ thuật
	ChÝnh v× lẽ đã, t«i chọn đề tài trªn nhằm tiếp tục t×m hiểu thªm về thi ph¸p ca dao, con đường tiếp cận ca dao bằng thi ph¸p đồng thời đÒ xuất một số biện ph¸p dạy, học ca dao ở trường THCS hiện nay dưới khÝa cạnh của thi ph¸p để mong góp phần khơi dậy sự đam mª cho việc dạy - học ca dao, d©n ca làm cho người dạy và học ca dao d©n ca lớp 7 ngày càng trở nªn hấp dẫn và tạo được nhiều hứng thó.
B. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
	I. CÁC GIẢI PHÁP THỰC HIªN: 
	1. Những vấn đề cơ bản về kh¸i niệm cao dao, d©n ca và thi ph¸p ca dao: 
	a) Về kh¸i niệm ca dao và d©n ca:
Ca dao, d©n ca đều là những thuật ngữ H¸n Việt, theo c¸ch giải thÝch của s¸ch thuyết văn: Nghĩa của tõ “ca” là h¸t cã nhạc đi theo, s¸ch Mao truyện viết: “Cßn nếu hát trốn gợi gọi là dao”. V× vậy, ca dao, d©n ca là những tªn gọi chung c¸c thể loại trữ t×nh d©n gian kết hợp lời và nhạc. Ca dao là lời thơ của d©n ca, ca dao cßn gồm những bài thơ d©n gian mang phong c¸ch nghệ thuật chung với lời thơ d©n ca (dẫn theo tài liệu hướng dẫn giảng dạy Ngữ văn lớp 7 - Tập 1- Nhà xuất bản gi¸o dục 2002.)
	Ca dao, d©n ca thuộc thể loại trữ t×nh dùng để phản ¸nh t©m tư, t×nh cảm và thế thể t©m hồn hết sức phong phó của con người. Thực tế, c¸c s¸ng t¸c ca dao, d©n ca lu«n lu«n diễn tả đời sống t©m hồn, t×nh cản của một số kiểu nh©n vật trữ t×nh tiªu biểu như con người, người vợ, người mẹ, người chồng.....Trong gia đ×nh, chàng trai, cô g¸i trong c¸c mối quan hệ t×nh bạn, t×nh yªu người n«ng d©n, người thợ, người phụ nữ...Trong c¸c mối quan hệ x· hội......Và được diễn đ¹t, lưu truyền bằng miệng, được phổ biến rộng r·i trong nh©n d©n, được lưu truyền từ đời này sang đời kh¸c, được sửa chữa cho đến khi hoàn chỉnh cả lời lẫn ý. Trong lời nãi đầu quyển s¸ng t¸c thơ ca d©n gian Nga B« - ga - tư - ri - Ðp, nhà nghiªn cứu văn học Liªn X« đ· nhận định như sau: “C¸c t¸c phẩm Văn học d©n gian thường tồn tại rất l©u, được truyền tụng từ miệng người này sang miệng người kh¸c, thường xuyªn được nhiều thế hệ x©y dựng bồi đắp ... Trong khi t¸c phẩm văn học thành v¨n vÒ căn bản kh«ng cã g× biến đổi sau khi t¸ch khỏi ngßi bút của nhà văn, th¬ t¸c phẩm d©n gian được truyền miệng từ thế hệ này sang thế hệ kh¸c, thường xuyªn được sửa chữa để phản ¸nh những sự thay đổi đang diễn ra trong tư tưởng của quÇn chóng nh©n d©n và theo những quy tắc thẩm mỹ của họ”.
	b) Những vấn đề cơ bản về thi ph¸p ca dao.
	b1. Thi ph¸p theo thể loại:
	XÐt theo loại thể ca dao chÝnh là những t¸c phẩm thơ d©n gian. T×m hiểu thi ph¸p ca dao chÝnh là t×m hiểu thơ d©n gian, tức là nãi đến “Gi¸ trị nội dung của h×nh thức” nãi đến c¸c h×nh thức chuyển tải chủ yếu của c©u thơ - những h×nh thức độc đ¸o của thể loại này.
	Thể thơ ca cao v« cïng phong phó và đa đạng: Thể tự do, thể lục b¸t, song thất lục b¸t, ngữ ng«n ... Trong đã, thể loại chủ yếu và bao trïm là thể lục b¸t. Lục b¸t là thể cã vần điệu nhịp nhàng phï hợp với nội dung ph« diễn t×nh cảm, giải bày cảm xóc nhẹ nhàng, uyển chuyển như chÝnh lời ăn tiếng nãi của nh©n d©n.
	Phương thức biểu hiện hay lối diễn đạt chủ yếu của ca dao được nh×n nhận từ những dấu hiệu sau đ©y:
	b1.1. Kết cấu của ca dao:
	* Đã là một kiểu kết cấu đối đ¸p, tự truyện: “TÝnh chất đ­îc thể hiện ở kết cấu hai vế, nếu cã một vế th× nã vẫn in đậm dấu ấn đối đ¸p”
	- TÝnh chất ngắn gọn cũng là một đặc điểm của ca dao, d©n ca Việt Nam cã tới 90% số bài gồm 2 c©u và 4 c©u. Điều này cũng phï hợp với tÝnh sinh động và tÝnh truyền miệng của loại văn này.
	- Một số kiểu kết cÊu ta thường thấy ở ca dao, đã là lối kết cấu tầng bậc. C¸ch nãi từ x­a đến nay, từ rộng đến hẹp rồi điểm kết chÝnh là sự bộc bạch t©m t×nh (dạng kết cấu phổ biến của ca dao).
	* Thủ ph¸p lặp lại là đặc trưng rất tiªu biểu của ca dao, d©n ca, lặp lại kết cấu, lÆp lại dßng thơ mở đầu, lặp lại h×nh ảnh vốn rất quen thuộc, lặp lại ng«n ngữ	- Lặp lại h×nh ảnh:
	VÝ dụ:
C©y đa cũ, bến đß xưa
Bộ hành cã nghĩa nắng mưa cũng chờ
Trăm năm ®ành lỗi hẹn hß.
C©y đa bến cũ con đß kh¸c xưa.
	 - Lặp lại ng«n từ:
	VÝ dụ:
Ai về Hậu Lộc, Phó Điền
Nhớ đ©y Bà Triệu trần tiền xung phong
Ai về Gia Định th× về
Nước trong gạo trắng, dễ bề làm ăn.
	* Kết cầu vßng trßn, kết cấu trïng điệp: Tập trung thể hiện lối kết cấu này là những bài đồng giao (chức năng tổ chức trß chơi cho trẻ)
	VÝ dụ như:
Con kiến mà leo cành đa
Leo phải cành cụt, leo ra leo vào
Con kiến mà leo cành đào
Leo phải cành cụt, leo vào leo ra
	* Kết cấu theo lối đối ngẫu của ca dao: Đ©y là kiểu kết cấu của hai vế tương đồng. Vế A chỉ những nét trạng th¸i t©m lý của con người, đ©y là một đặc điểm triết luận tư duy d©n gian và như một phương ph¸p đßn bẩy.
Năng mưa th× giếng năng đầy
H·y năng đi lại th× thầy, mẹ thương.
	* Kết cấu đối lập (tương phản) khi xưa – b©y giờ, ngày nào, giờ đ©y cũng thường thấy trong ca dao:
	Cảm, ph« diễn sự việc, hứng tøc là loại tức cảnh sinh t×nh cßn tỷ là sự so s¸nh, vÝ von đ©y là lối diễn tả và biểu đạt phổ biến nhất của ca dao. Chóng ta cßn hiểu thật râ t¸c dụng lo lớn của phương thức tu từ này.
	 * So s¸nh trong ca dao chÝnh là sự chuyển nghĩa nhằm kh¸m ph¸ sự giống nhau giữa hai vật theo c¸ch nghệ thuật
Th©n em như thể con ong
Con quấn con quyết con trong con ngoµi.
	So s¸nh trong ca dao vừa cã tÝnh ước lệ, vừa cã tÝnh chất cụ thể sinh động.
	* Ẩn dụ trong ca dao là sự so s¸nh ngầm để thường từ nghĩa đen người ta suy ra nghĩa bãng. Đ©y là c¸ch nói dấu h×nh ảnh, tế nhị làm cho trường liªn tưởng của người tiếp nhận rộng hơn.
Con s«ng bªn lë bªn bồi
Một con c¸ lội mấy người bu«ng c©u
	Khi giảng dạy ca dao người gi¸o viªn cần lưu ý những ẩn dụ kÐp. Loại ẩn dụ này cã kết cấu gồm hai h×nh ảnh sãng đ«i. Nã chủ yếu ở ca dao, dao duyªn chủ yếu thể hiện mối quan hệ đ«i lứa và t×nh yªu đ«i lứa.
	* Biểu tượng trong d©n ca: Biểu tượng chÝnh là ẩn những ẩn dụ ở đ©y đ· được ký hiệu hãa, x· hội do vậy nã là buớc n©ng cao của ẩn dụ, mà biểu tượng là một đặc trưng của thể loại ca dao.
	VÝ dụ:
	Loan phượng: Tượng trưng cho đẹp đ«i phải lứa
	Rồng m©y: Tượng trưng cho sự gặp gỡ, sum vầy.
	Tróc mai: Tượng tr­ng cho sự thẳng thắn, thanh cao
	* Điệp từ, điệp ngữ trong ca dao: ChÝnh là chỗ t¸c giả d©n gian cố ý lặp lại hai hay nhiều lần những từ cã ý nghĩa hay hoặc khắc s©u để làm nổi bật t×nh cảm, làm cho c©u văn mạnh mẽ, mạch văn th«ng suốt và ©m điệu hài hßa.
Tr«ng trời, tr«ng đất, tr«ng m©y
Tr«ng mưa, tr«ng nắng, tr«ng ngày, tr«ng đªm
Tr«ng cho ch©n cứng đ¸ mềm
Trời yªn bể lặng mới yªn tấm lßng
	* Biện ph¸p chơi chữ trong ca dao cũng nhuần nhuyễn đã tạo được bất ngờ mà lại cã ý nghĩa s©u xa đồng thời làm nªn kh«ng khÝ mới mẻ và sự hãm hỉnh của d©n gian, chơi chữ thường thấy trong ca dao trào phóng:
Đi tu phật bắt ăn chay
Thịt chã ăn được thịt cầy th× kh«ng.
	* Nh©n hãa vật hãa cũng thường thấy trong ca dao. Nã làm cho sự vật cã hồn và thế giới của những vật v« tri trở thành cã duyªn và sinh động trong đời sống con người.
Anh đi g×n giữ nước non
Tãc xanh em đợi lßng son em chờ.
	* C¸ch nãi phản ngữ trong ca dao cho người ta thấy một h×nh thức biểu đạt độc đ¸o đã là ý trong lßng và ngoài lời nãi hoàn toàn tr¸i ngược nhau. Phải trong hoàn cảnh người đọc, nghe mới nhận ra sự tương phản ý và lời.
Nực cười ch©u chấu đ¸ voi
Tưởng rằng chấu ng· ai dÌ xe nghiªng.
	* Kết cấu vßng trßn cũng là một c¸ch biểu đạt của ca dao, ca dao cßn chứa đựng cả lối nãi ngược như:
	Mày t¸t ao tao
	Tao t¸t ao mày
	Mày đầy rổ cá
	Tao đầy rổ t«m
	* Về mặt phương diện ng«n ngữ vần chó trọng đến tÝnh chất dïng đại từ nh©n xưng và đại từ phiếm chỉ. Đại từ phiếm chỉ hay được dïng trong ca dao đã là “Ai, người dưng, đã, đ©y ...”
Giã sao giã m¸t sau lưng
Da sao da nhớ người dưng thế này.
	Tãm lại ng«n ngữ của ca dao lu«n là thứ ng«n ngữ ch©n chất, hồn nhiªn và tươi tắn đ· làm nªn c¸i trẻ m·i kh«ng già của ca dao.
	b.2. Thi ph¸p t¸c phẩm.
	- Thi ph¸p thể loại mới gióp ta nh×n kh¸i qu¸t chung cho thi ph¸p của ca dao, d©n ca nhưng mỗi bài ca dao lại được t¸c giả d©n gian s¸ng tạo với những nÐt riªng độc đ¸o, những c©u ca dao, bài ca dao chÝnh là những t¸c phẩm văn học đều cã những nÐt chung nÐt riªng về thi ph¸p, cã con đường chung và cả con đường riªng để đi tới cảm nhận bài ca dao đã.
	- Việc xem xÐt thi ph¸p của bài ca dao (t¸c phẩm văn học) cần được tập trung chó ý những vấn đề sau:
	2.1: Thi ph¸p nh©n vật: 
	Đã là việc x¸c định chủ thể trữ t×nh của bài ca dao tức là phải x¸c định c©u ca dao là lời của ai và ai là người đang cïng trß chuyện, cã thể chỉ là người trong t©m tưởng. Nh©n vật trữ t×nh trong ca dao lu«n tự bộc bạch nỗi niềm trước cuộc sống. Con người ấy được miªu tả ra bằng c¸c phương tiện văn học mà tất cả c¸c phương diện, phương tiện tạo ra h×nh tượng chóng ta gọi chung là mưu tả và h×nh thức của văn học là miªu tả của ng«n từ. Chủ thể trữ t×nh của ca dao được tạo bởi lời ăn tiếng nãi giản dị, đằm thắm của quần chóng nh ... ỉnh thÓ nghệ thuật sinh động. Đã là hệ thống h×nh tượng nh©n vật. Sự kiện và chi tiết nghệ thuật là hệ thống điểm nh×n vµ tæ chøc v¨n b¶n thời gian và kh«ng gian nào nh×n từ thời hiện đại hồi tưởng lại qu¸ khứ, nh×n xa hay nh×n gần, trªn cao xuống hay từ dưới lªn....
	Chẳng hạn c¸i nh×n trong bài ca dao “Anh đi anh nhớ quª nhà”
Anh đi anh nhớ quª nhà
Nhớ canh rau muống, nhớ cà dầm tương
Nhớ ai d·i nắng dầm sương
Nhớ ai t¸t nước bªn đường năm nao
	Điểm nh×n được x¸c định từ c¸i chung đến c¸i riªng, từ nhớ quª nhà đến người “năm nao”. Chàng trai cã thể đang đứng ở thời điểm hiện tại của cuộc chia tay nghĩ về nỗi nhớ của m×nh ở ngày mai qua đã mà tỏ t×nh với người con g¸i ấy.
Tãm lại: Khi ph©n tÝch bài ca dao điều kh«ng thể thiếu được là phải đặt nã trong toàn bộ hệ thống của thi ph¸p t¸c phẩm để nã được b×nh gi¸ xem xÐt ở nhiều phương điện, nhiều chiều th× con đường tiếp cận c¸I hay c¸i đẹp của nã càng s©u sắc hơn.
	II - CÁC BIỆN PHÁP thùc hiÖn:
	1. Một số biện ph¸p:
	- Để dạy, học tốt những bài ca dao ở THCS chóng ta cần thể hiện rõ việc khai th¸c gi¸ trị nội dung của h×nh thức bằng biện ph¸p sau đ©y:
	a. X¸c định nh©n vật trữ t×nh: 
	Đã chÝnh là đi t×m bài ca dao là lời của ai lời ấy hướng về ai.
	Thao t¸c này hướng t×m hiểu ý t×nh của nh©n vËt trong bài ca dao tuy cũng là một c¸ thể (cũng là c¸i t«i) nhưng kh«ng phải là c¸i t«i riªng lẽ nào. Lời ca của nã diễn tả cảm nghĩ của một quần thÓ này, nếu thấy đồng cảm....đều cã thể đồng s¸ng t¸c đồng sử dụng lời ca ấy như của chÝnh m×nh, như lời ca cất lªn từ chÝnh t©m hồn m×nh. V× vậy trong ca dao chỉ cã một nh©n vật trữ t×nh nhất định.
	T×nh ý của nh©n vật được thể hiện qua lời nãi, do vậy chóng ta phải t×m hiểu lời ấy nãi g×. Thao t¸c này gióp người ph©n tÝch ca dao nhập th©n vào trong cuéc ph¸t huy tÝnh tưởng tượng, sự đồng cảm để t×m hiểu đến mạch cảm nghĩ của nã tức là t×m hiểu s©u hơn người ấy nói g×.
	Bài “Con cß đi ăn đªm” là lời nãi của con cß nãi về cảnh ngộ của m×nh khi l©m nạn....
	Như vậy, khi dạy học ca dao, gi¸o viªn làm cho học sinh h×nh dung ra cuộc trß chuyện trong ca dao. Chỉ ra để học sinh hiểu đ©y là lời nãi của ai với ai, ai được nh©n vật trữ t×nh gi·i bÇy t©m sự, đồng thời phải x¸c định lời nãi ấy nói g×, nãi như thế nào. Đã là c©u hỏi cần thiết khi học ca dao.
	b. Đưa ca dao vào để t×m hiểu ca dao
	T×nh cảm, cảm nghĩ trong ca dao vốn đ· rất hàm xóc, kÝn đ¸a lại được phô diễn bằng một lời nói bãng bẩy, điªu luyện nªn càng dễ trở nªn “tối nghĩa” với người “ngoài cuộc”.
	Dựa vào ca dao để hiểu ca dao là điều gi¸o viªn dễ thuyết phục học sinh điều mà m×nh gợi ý cho c¸c em về c¸ch hiểu. Với mỗi bài ca dao, cã thể cã nhiều c¸ch hiểu kh¸c nhau như cuối c©u của bài “con cã mà đi ăn đªm” đã nªu ở phần trước chẳng hạn. Cũng như vậy trong mỗi hoàn cảnh ta cã thể cã những c¸ch hiểu kh¸c nhau. Do vậy với học sinh THCS ta nªn hướng dẫn c¸c em, phần t×ch, cảm nh©n c¸ch nào phï hợp dễ chấp nhận nhất. Với bài “Con cß”... nªn chọn c¸ch hiểu thứ 3 là nỗi đau của con cß chết thế nào để đừng làm tủi hận thế hệ con ch¸u. 
	c. Đọc diễn cảm và thuộc lßng bài ca dao.
	2. X©y dựng một gi¸o ¸n cho bài dạy và học ca dao ở THCS
	Những bài ca dao học ở lớp 7 THCS được biªn soạn theo hệ thống chủ đề. Hệ thống c©u hỏi hướng dẫn đọc- hiểu văn bản trong s¸ch gi¸o khoa ngữ văn 7 và s¸ch gi¸o viªn ngữ văn 7 cũng gợi ý hướng dẫn theo tinh thần trªn. Cïng với việc đổi mới phương ph¸p dạy. Trong thời kỳ đầu của tiến tr×nh đổi mới toàn diện phương ph¸p dạy học theo hướng thÝch hợp và tÝch cực nhẳm tiến tới đạt hiệu quả cao trong c«ng t¸c gi¸o dục t«i mạnh dạn đưa ra biện ph¸p dạy học và ca dao, d©n ca dưới khÝa cạnh thi ph¸p. T«i tr×nh bày một mẫu thiết kế như sau đ©y:
	 Bài 3 - Tiết 9: CA DAO, DÂN CA
	Những c©u hát về t×nh cảm gia đ×nh
	Mục tiªu cần đạt:
	Gióp học sinh: - Hiểu được kh¸i niệm ca dao, d©n ca
	- Nắm được nội dung, ý nghĩa và một số h×nh thức nghệ thuật tiªu biểu của ca dao, d©n ca qua những bài ca thuộc chủ đề t×nh cảm gia đ×nh.
	- Thuộc những bài ca dao trong văn bản, chủ đề t×nh cảm gia đ×nh và biết thªm một số bài ca dao cïng hệ thống.
	Tiến tr×nh tổ chức c¸c hoạt động dạy học
	HĐ1: Kiểm tra bài cũ
	? Em h·y nhớ và đọc lại một vài c©u ca dao mà em đã được học ở Tiểu học?
	HĐ2: Giới thiệu bài
	HĐ3: 1. T×m hiểu chung về văn bản
	1. Ca dao, d©n ca: Gi¸o viªn gợi ý học sinh đọc to phần chó thÝch (SGK). Gi¸o viªn nhấn mạnh rành mạch c¸c kh¸i niệm.
	- Ca dao
	- D©n ca
	- Nội dung và nghệ thuật 
	2. Đọc văn bản
	- Gi¸o viªn hướng dẫn đọc
	- Gi¸o viªn cïng học sinh đọc văn bản, và nhận xÐt c¸ch đọc của học sinh
	3. Giải thÝch từ khã: 
	HĐ 4: II- Ph©n tÝch. 
	1. Bài thứ nhất: 
	GV yªu cầu học sinh đọc diễn cảm. 
C«ng cha như nói Th¸i Sơn
Nghĩa mẹ như nước ở ngoài biển Đ«ng
Nói cao biển rộng mªnh m«ng
Cï lao chÝn chữ ghi lßng con ơi!
	VÝ dụ: 
Ngày nào em bÐ cỏn con
B©y giờ đ· lớn kh«n thế này
Cơm cha, ¸o mẹ, chữ thầy
Nghĩ sao cho bâ những ngày ước ao
	* Một số m« tÝp m« thức mở đầu thường gặp ở ca dao: Chiều chiều, m×nh về, rủ nhau, th©n em ... 
	VÝ dụ: 
Chiều chiều ra đứng ngâ sau
Tr«ng về quª mẹ ruột đau chÝn chiều
	a 2. Một số biện ph¸p nghệ thuật tiªu biểu về phương diện tạo h×nh biểu cảm của ca dao. 
	Chóng ta đều biết ý t×nh của bài ca dao lu«n được t¸c giả thể hiện ở những phương thức gi·i bày của thể tỷ, thể phó và thể hứng. Phó chÝnh là sự ph« diễn t×nh cảm ...
Nội dung hướng dẫn của thầy
Nội dung bài học cần đạt
GV hỏi: Bài ca dao là lời nãi ai với ai? 
GV hỏi: Theo em, nội dung của bài ca dao diễn tả t×nh cảm g×? 
Ph©n tÝch ý nghĩa cụm từ: "C«ng cha", 
Em cã suy nghĩ g× về hai c©u kết
GV: B×nh c©u kết. 
HS: Là lời nãi của bà mẹ ru con, nãi với con, nội dung của bài ca dao khẳng định râ như vậy. 
HS: Khẳng định c«ng cha, nghĩa mẹ với con c¸i thật v« cïng lớn lao, dïng lối nói vÝ quen thuộc của ca dao, d©n ca để biểu hiện c«ng cha nghĩa mẹ qua quan hệ cha - nói, mẹ - biển -> lấy những c¸i to lớn mªnh m«ng vĩnh hằng của thiªn nhiªn làm h×nh ảnh so s¸nh t«n vinh c«ng lao và nghĩa t×nh của cha mẹ đối với con cái. 
- H×nh ảnh "Nói ngất trời", "Nói cao" và "Nước ở ngoài biển Đ«ng", "Biển rộng" mang ý nghĩa biểu tượng diễn tả c«ng lao sinh thành, nu«i dưỡng của cha mẹ với con c¸i vừa chÝnh x¸c vừa sinh động.
- C©u kết: Lời khuyªn dạy của con c¸i sau khi đã thấm thÝa c«ng ơn, nghĩa t×nh cao s©u của cha mẹ phải "Ghi lßng" c«ng lao to lớn ấy. 
- Kết cấu lặp lại ng«n ngữ mang ý nghĩa khẳng ®ịnh. 
- HS: Tự t×m những bài ca dao quen thuộc
VD: C«ng cha như nói Th¸i Sơn ... 
2. Bài thứ 2: 
Chiều chiều ra đứng ngâ sau
Tr«ng về quª mẹ ruột đau chÝn chiều
GV: Bài ca là lời của ai? 
Lời nói trong hoàn cảnh nào? 
- Suy nghĩ về hoàn cảnh, thời gian "Chiều chiều" và kh«ng gian "ngâ sau"
GV b×nh: Nhấn mạnh vài điểm về sự b×nh đẳng nam nữ trong x· hội phong kiến. 
HS: Là lời của người con g¸i lấy chồng xa quª nãi với mẹ và quª mẹ. 
- Thời gian nghệ thuật mang tÝnh ước lệ phiếm chỉ lặp lại - nhiều buổi chiều như thế, đã là thời gian t©m trạng của c« g¸i bơ vơ nơi đất kh¸ch quª người.
Kh«ng gian là "ngâ sau" nơi vắng lặng heo hót ... 
- Bài ca là ng«n ngữ, h×nh ảnh giản dị mộc mạc nhưng gieo vào lßng người nỗi xãt xa, nhức nhối kh«ng ngu«i. 
Bài thứ 3: 
Ngã lªn nuộc lạt m¸i nhà
Bao nhiªu nuộc lạt nhớ «ng bà bấy nhiªu
GV hỏi: Bài ca dao là lời của ai nãi với ai? 
GV: Nhận xÐt bổ sung 
Theo em chi tiết "nuộc lạt m¸i nhà" cã t¸c dụng g× trong việc bày tỏ cảm xóc t©m trạng của nh©n vật trữ t×nh? 
GV hỏi: Theo em, ©m điÖu thể thơ lục b¸t cã t¸c dụng g× trong việc diễn tả t×nh cảm của bài ca dao? 
GV: Tổng hợp c¸i hay của c¸ch diễn tả t×nh c¶m, kết hợp b×nh giảng để học sinh thấy râ ý nghĩa của bài ca dao. 
- "Ngã lªn" là cụm từ cã ý nghÜa thể hiện sự tr©n trọng, t«n kÝnh. 
- HS: Âm điệu phï hợp, cã t¸c dụng hỗ trợ cho sự diễn tả cảm xóc của nh©n vật trữ t×nh. 
	4. Bài thứ 4: 
Anh em nào phải người xa
Cïng chung bèc mẹ, một nhà cïng th©n
Yªu nhau như thể tay ch©n
Anh em hßa thuận hai th©n vui vầy
GV hỏi: Lời của bài ca dao là của ai? 
Nội dung của bài ca dao nãi về t×nh cảm g×? 
Những từ ngữ nào làm em thấy chó ý? 
ý nghĩa của biện ph¸p tu từ được sử dụng trong bài cao dao cã t¸c dụng g×? 
HĐ5: Gi¸o viªn hướng dẫn học sinh luyện tập
GV hỏi: Cả 4 bài ca dao đều sử dụng biện ph¸p tu từ g×? 
H·y cho biết t×nh cảm được diễn tả trong c¸c bài ca dao đ· học? 
GV: Cho học sinh đọc phần ghi nhớ trong SGK 
HĐ 6: Hướng dẫn tự học
- Học thuộc lßng c¸c bài ca dao 
- Sưu tầm ca dao về t×nh cảm gia đ×nh 
- Chuẩn bị trước cho tiết 10
HS: Thảo luận và trả lời.
- H×nh ảnh so s¸nh "Như thế tay ch©n" càng cã t¸c dụng biểu hiện s©u sắc của t×nh anh em và đồng thời còng nhắc nhở anh em hoà thuận để cha mẹ vui lßng. 
C. KẾT LUẬN
	Làm râ thªm thi ph¸p của ca dao, hướng tiếp cận một số bài ca dao còng như đề xuất một số biện ph¸p dạy và học ca dao ở trường THCS theo hướng đổi mới như thiết kế bài dạy ở cuối phần III là việc làm cần thiết để góp phần n©ng cao hơn nữa việc dạy và học ca dao hiện nay. 
	Tiếp cận văn bản dưới c¸ch nh×n thi ph¸p văn học nói chung thi ph¸p ca dao nói riªng lu«n lu«n là điều trăn trở là c©u hỏi lớn đặt ra cho tất cả ai dạy và học văn, dạy học ca dao là con đường đi đến với c¸i gọi là sống dậy "Gi¸ trị nội dung của h×nh thức" đồng thời lưu ý chóng ta lu«n nghĩ tới h×nh thức chuyển tải chủ yếu của ca dao. 
	Ca dao về thể loại, là thơ ca d©n gian với những đặc trưng riªng của nã. Ca dao là s¸ng t¸c tập thể quần chóng lao động nã được sàng lọc và truyền tụng từ đời này sang đời kh¸c nªn thật sự đ· được gạn đục khơi trong do vậy nã đạt được c¸i tinh hoa của sự phong phó đa dạng trong thế giới t©m hồn của người Việt Nam. 
	Nắm vững thi ph¸p thể loại sẽ gióp chóng ta cã c¸i nh×n râ hơn thi ph¸p cho từng t¸c phẩm, từng bài ca dao cã nghĩa là chóng ta biết đi từ c¸i chung, c¸i kh¸i qu¸t để đến c¸i riªng, c¸i cụ thể mà chÝnh c¸i riªng c¸i cụ thể phong phó và đa dạng kia mới là nơi thể hiện "chất văn" của t¸c phẩm văn học. 
	Trªn đ©y là việc t×m hướng đi về một phương ph¸p dạy học bắt nguồn từ những tri thức tiếp thu được trong m«n "Thi ph¸p học" và từ những suy nghĩ về yªu cầu của c«ng t¸c dạy học ngữ văn theo tinh thần đổi mới, từ yªu cầu nghề nghiệp, từ thực tế quan s¸t và một chót kinh nghiệm của bản th©n, chắc chắn sẽ kh«ng tr¸nh khỏi những sai sãt. Rất mong những ý kiến trao đổi đề người viết cã thể nhận ra s©u rộng của vấn đề. Một lần nữa rất mong vấn đề t«i đưa ra sẽ cã Ých và được sự quan t©m. 
	T«i xin ch©n thành cảm ơn! 
	Thiệu Dương ngày 12 tháng 03 năm 2011 
	 TÁC GIẢ 
	 Hà Thị Lan 
 Phßng gi¸o dôc vµ ®µo t¹o thiÖu ho¸ 
Tr­êng thcs thiÖu d­¬ng
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm 
 Mét sè vÊn ®Ò vÒ d¹y häc ca dao theo thi ph¸p
 Hä vµ tªn: Hµ ThÞ Lan 
 Chøc vô: Gi¸o viªn
 §¬n vÞ c«ng t¸c: Tr­êng THCS ThiÖu D­¬ng
 SKKN thuéc m«n: Ng÷ v¨n
N¨m häc: 2010-2011