Trao đổi kinh nghiệm bồi dưỡng học sinh viết được một bài phân tích nhân vật hay trong văn nghị luận lớp 9

Phòng giáo dục & ĐT huyện 
Trường THCS 
Tên đề tài: TRao đổi kinh nghiệm bồi dưỡng
học sinh viết được một bài phân tích nhân
vật hay trong văn nghị luận lớp 9.
Người thực hiện : 
Phần thứ nhất:
Mở đầu
Tên đề tài: TRao đổi kinh nghiệm bồi dưỡng học sinh viết được một bài phân tích nhân vật hay trong văn nghị luận lớp 9.
II. Lí do chọn đề tài.
 Phần tập làm văn phân tích nhân vật trong văn nghị luận là kiểu bài thực hành chủ yếu của chương trình Tập làm văn lớp 9, ở lớp 8 các em đã làm quen với nhân vật trong tác phẩm bằng kiểu bài “ Nêu những suy nghĩ về nhân vật” lên lớp 9 các em tiếp tục tìm hiểu nhân vật trong tác phẩm ở mức độ cao hơn vì vậy cần có sự hướng dẫn thật tốt của thầy, nếu không có sự hướng dẫn thật tốt của thầy các em sẽ chỉ viết rất hời hợt không sâu sắc và rất dễ sa đà sang kiểu văn kể chuyện (Tóm tắt lại những điểm chính của nhân vật). Từ những lí do trên qua quá trình giảng dạy tôi đã đúc kết được những kinh nghiệm về “ Một số kiến thức và kĩ năng bổ trợ cần thiết để hướng dẫn học sinh viết được một bài Phân tích nhân vật hay trong văn nghị luận”.
 Trong phạm vi trao đổi này, tôi không trình bày các bước để viết được một bài văn mà chỉ xin trao đổi về một số kiến thức và kĩ năng bổ trợ để hướng các em viết được bài văn Phân tích nhân vật trong văn nghị luận được tốt hơn.
III. Nội dung nghiên cứu.
 1, Mục tiêu:
Nghiên cứu để đưa ra phương pháp luyện học sinh có thể viết được một bài văn Phân tích nhân vật hay trong văn nghị luận.
 Đối tượng : Học sinh lớp 9
 Trường : THCS 
 Phạm vi nghiên cứu: Nội dung chương trình phân môn tập làm văn, cụ thể là kiểu bài phân tích nhân vật trong tác phẩm truyện hoặc đoạn trích.
 Phương pháp nghiên cứu: Dùng phương pháp tìm hiểu, nêu vấn đề, đàm thoại, kiểm tra việc luyện viết của học sinh.
 2, Thực trạng.
 a, Thuận lợi:
 Phần lớn học sinh đều có ý thức trong việc học tập, đa số phụ huynh đều tạo điều kiện để con em mình học tốt.
 Bản thân được đào tạo và khi ra trường được dạy đúng ban nên có thuận lợi trong việc nghiên cứu, để rút ra kinh nghiệm thực tế.
 Được sự quan tâm của Ban giám hiệu và công đoàn nhà trường, tạo điều kiện giúp đỡ, đồng thời được các đồng nghiệp dự giờ góp ý kiến trân thành, để thấy được những mặt mạnh, mặt yếu trong quá trình giảng dạy, cùng với sự nỗ lực phấn đấu của bản thân đã cho tôi nâng lên một bước lớn về chuyên môn.
 b, Khó khăn: Trình độ nhận thức của học sinh có sự khác biệt lớn do khác nhau về điều kiện, mức sống, thái độ động cơ học tập nên ảnh hưởng không nhỏ đến học tập.
 Tài liệu tham khảo để giảng dạy chưa nhiều.
Phần thứ 2. Nội dung của đề tài.
I, Đặt vấn đề(cơ sở lí luận)
 Cũng như văn giải thích và chứng minh, phân tích cũng là một phương pháp phổ biến để nhận thức sự vật và trình bày ý kiến của con người nhưng vấn đề cơ bản là phân tích như thế nào? Nhất lại là phân tích nhân vật trong tác phẩm nghị luận, Một nhân vật khi xuất hiện trong tác phẩm đã được nhà văn nhào nặn lựa chọn, cân nhắc kĩ lưỡng từ đặc điểm bên ngoài cũng như đặc điểm bên trong vì vậy muốn có bài viết sinh động thì giáo viên phải hướng dẵn các em một cách cụ thể từ việc cảm thụ tác phẩm cho đến sự hình thành các kĩ năng của bài văn.
II. Quá trình thực hiện.
1.Một số biện pháp thực hiện.
 a, Mục đích: 
 Qua nghiên cứu tìm hiểu nắm được tình hình học tập của học sinh khi học đến phần phân tích nhân vật trong văn nghị luận để từ đó đưa ra một phương pháp chung hướng học sinh có thể viết được một bại văn Phân tích nhân vật hay.
b, Phương pháp tiến hành.
 Ngay từ đầu năm học tôi đã hưỡng đẫn các em phương pháp học ngữ văn nói chung và phương pháp học phân môn tập làm văn nói riêng với các yêu cầu cụ thể về tài liệu và ghi chép, vở bài tập, vở luyện viết văn. Sau đó tôi tiến hành kiểm tra khảo sát chất lượng đầu năm để chọn lựa phương pháp giảng dạy thích hợp. Kết quả khảo sát khối 9 như sau:
 Tổng số học sinh : 20
 Trong đó: Giỏi 1; Khá 2; TB 11; Yếu 6.
Số lượng học sinh khá giỏi môn văn còn rất ít, đa số học sinh xếp ở mức trung bình, môt số em ở mức yếu. Từ vấn đề trên tôi tìm ra phương pháp dạy tốt nhất để chất lượng học đạt kết quả cao hơn.
 Trong phần lí thuyết Tập làm văn lớp 8 về phân tích nhân vật Các em đã nắm được khái niệm văn phân tích nhân vật trong văn nghị luận, các bước để có thể viết được bài văn phân tích nhân vật. Tuy nhiên do thời gian trên lớp có hạn vì vậy muốn các em có thể viết được bài văn hay giáo viên cũng cần hướng dẫn thêm các em những vẫn đề sau đây:
 1, Cách cảm thụ tác phẩm để có thể cảm nhận nhân vật trong tác phẩm một cách sâu sắc nhất.
 - Thứ nhất : Nếu tácphẩm đó là tác phẩm đưa vàO giảng dạy trong nhà trường, cần chú ý hướng các em chú ý trong giờ giảng văn, trong giờ học cần chú ý đào sâu suy nghĩ về những hành động suy nghĩ tính cách lời nói cử chỉ của nhân vật để từ đó tự mình rút ra đặc điểm của nhân vật. Trong giờ học mạnh dạn nêu ý kiến phát biểu của mình để từ đó qua nhận xét của thầy, của bạn mà rút ra được ý đúng, dần dần hoàn thiện khả năng cảm thụ tác phẩm của bản thân.
- Thứ hai, nếu là những tác phẩm ngoài chương trình, các em cần đọc đi đọc lại nhiều lần mà tự mình trả lời các câu hỏi: Tác phẩm nêu vấn đề gì? Nhân vật trong tác phẩm để lại cho em ấn tượng gì ? Những hành động tính cáchnào của nhân vật khiến em chú ý nhất, nếu là em, em có hành động suy nghĩ như vậy không? Sau đó có thể trao đổi ý kiến đó với bạn bè, thầy cô giáo. Có như vậy các em mới có thể cảm thụ tác phẩm được tốt. Mà có thể cảm thụ tác phẩm tốt, có ấn tượng của nhân vật các em mới có thể có một bài phân tích nhân vật sâu sắc.
2, Sau đó bước tiếp theo giúp các em tìm đặc điểm nhân vật và thế nào là phân tích đặc điểm nhân vật.
a, Đối với bài phân tích nhân vật, khâu xác định đặc điểm nhân vật là quan trọng nhất, muốn có bài đúng và chúng thì các em xác định đúng đặc điểm nhân vật, thực tế nhiều khi các em xác đinh đặc điểm nhân vật theo cảm nhận chủ quan của mình.
 VD: Khi cho các em xác định đặc điểm chung của nhân vật Ông Hai trong văn bản “ Làng” của tác giả Kim Lân, có em cho rằng: “ Nhân vật Ông Hai rất thương yêu con”. Đó chưa phải là đặc điểm chung nhất của nhân vật mà đặc điểm chung nhất của nhân vật này phải là: “Tình yêu làng gắn bó hoà quyện với lòng yêu nước”. Muốn xác định chính xác đặc điểm chung nhất của nhân vật trong tác phẩm người thầy phải khéo léo hưỡng dẫn các em tìm được đặc điểm khái quát nhất của nhân vật. Phải cho các em thấy được đặc điểm của nhân vật phải là những nét nổi bật, những điểm nổi bật của nhân vật đồng thời cảm nhận được nghệ thuật miêu tả nhân vật của tác giả, đặc điểm của nhân vật được bộc lộ qua cả đặc điểm bên ngoài và cả đặc điểm bên trong dựa vào đó mà các em khái quát được đặc điểm nổi bật nhất của nhân vật.
 Bước tiếp theo, muốn phân tích được đặc điểm nhân vật đã tìm được, các em cần hiểu rõ Phân tích đặc điểm nhân vật là gì? Phần này học sinh thường lúng túng khi làm bài, các em chỉ phân tích một cách hời hợt hoặc nêu một đặc điểm nào đó của nhân vật sau đó kể lể dài dòng các chi tiết xoay quanh nhân vật đó vì vậy người thầy cần giúp các em phân biệt rõ kiểu bài Phân tích nhân vật trong văn nghị luận với các kiểu bài văn khác ở chỗ: Phân tích nhân vật là lần lượt lựa chọn và nêu lên một số đặc điểm nhân vật phần này còn gọi là luận điểm .
 Tiếp theo sử dụng dẫn chứng lấy trong tác phẩm và dùng lí lẽ phân tích chứng minh, lập luận( Gọi là luận cứ) , VD: Luận điểm Tình yêu làng gắn bó, hoà quyện với lòng yêu nước.
 Luận cứ: 
 + Khi tản cư, Ông Hai nghĩ đến những ngày hoạt động kháng chiến giữ làng cùng anh em, đồng đội điều đó chứng tỏ tình yêu làng của Ông Hai gắn bó tình cảm kháng chiến. Ông không chỉ là một công dân của làng mà còn là một chiến sĩ tham gia đánh giặc giữ làng.
 + Khi tình cờ nghe tin làng theo giặc, ông sững sờ, nghẹn ngào và có mặc cảm xấu hổ bẽ bàng với ý nghĩ: “ Làng thì yêu thật nhưng làng đã theo Tây rồi thì phải thù”.
 + Khi tin đồn được cải chính thì Ông Hai lai rạng rỡ, hào hứng kể chuyện Làng và rất tự hào về cái làng của mình.
 Tiếp theo đánh giá nhân vật hoặc nhận định nêu suy nghĩ nhận xét của bản thân về nhân vật.
Như vây học sinh sẽ thấy rằng không những chỉ nêu đặc điểm của nhân vật 
( Luận điểm) mà phải tìm được những dẫn chứng tiêu biểu cho đặc điểm đó, dùng lí lẽ phân tích, chứng minh luận điểm, luận chứng, lập luận dẫn chứng đó để người đọc thấy rõ đặc điểm nhân vật ấy toát lên từ dẫn chứng ấy, chứ không đơn thuần kể lể liệt kê.
 3, Một kĩ năng rất quan trọng nữa quyết định sự thành công của bài là phương pháp dựng đoạn.
 - ở lớp 6,7,8 các em cũng đã làm quen với các đoạn văn nhưng đơn thuần đó chỉ là đoạn văn miêu tả kể chuyệnLên lớp 9 các em phải đứng trước một yêu cầu cao hơn, muốn có được một bài văn hay các em cần biết đan xen các kiểu đoạn văn, để bài văn không đơn điệu nhàm chán.
 - Muốn rèn kĩ năng dựng đoạng cho học sinh điều đầu tiên phải cho các em nắm chắc các kiến thức cần thiết khi dựng đoạn (Thực tế nhiều em ở trường khi thầy giáo hỏi đoạn văn em vừa trình bày được viết theo kiểu nào các em không biết. Đối với học sinh lớp 9 cũng chỉ gần dừng lại ở mức dựng đoạn văn có câu chủ đề.
 + Câu chủ đề là câu giữ nhiệm vụ chủ yếu, là ý cơ bản của cả đoạn thường đủ chủ ngữ và vị ngữ, thường đứng ở đầu đoạn văn ngắn gọn về dung lượng.
 + Cách trình bày đoạn văn: diễn dịch, quy nạp, tổng phân hợp, móc xích, song hành.
 + Đối với học sinh lớp 9 giáo viên cần hướng dẫn các em 4 kiểu cơ bản diễn dịch quy nạp, tổng phân hợp, song hành.
 - Khi đã cung cấp cho các em những kiến thức đó phải luyện tập để các em dựng thành thạo kiểu cơ bản đó. Muốn vậy giáo viên cần phải đưa ra một số ví dụ mẫu cho từng loại, cho học sinh tự xác định cấu trúc của đoạn- từ đó xác định được đoạn văn viết theo kiểu nào, có như vậy học sinh mới có thể hình dung, nắm vững đoạn văn theo từng cách và có thể dựng đoạn theo sự lựa chọn khi viết văn. VD: Là một đứa trẻ còn ngây thơ, hồn nhiên nhưng Sơn sớm biết kính trọng yêu thương mẹ, lễ phép với cả vú già. Với em, Sơn rất quý và thương em, ngủ dậy biết kéo chăn cho em rồi mới ra khỏi giường. Lúc mẹ và vú già nhắc đến em Duyên- đứa em mất lúc 4 tuổi- khi nhìn thấy chiếc áo bông cũ của nó, Sơn tỏ ra “ Cảm động và thương em quá”, quả thật Sơn là một em bé sống rất tình cảm và biết cư sử đúng đắn với mọi người - đúng là một đứa con ngoan. 
 Trích trong văn bản “gió lạnh đầu mùa” của Thạch Lam.
 + Từ đoạn văn trên giáo viên cho học sinh phát hiện câu chủ đề, các câu phân tích làm sáng tỏ câu chủ đề. Như vậy các em dễ dàng nhận ra đó là đoạn văn quy nạp, từ đó các em có thể khắc sâu quy trình của đoạn văn. 
 - Với đoạn diễn dich và quy nạp học sinh dễ dàng nhận biết và dựng đoạn tốt nhưng đoạn văn tổng phân hơp học sinh lớp 9 rất lúng túng khi dựng đoạn, giáo viên từ một đoạn văn mẫu mà chỉ rõ cho các em thấy:
 + Điều đầu tiên giới thiệu đặc điểm đó (tổng), tiếp theo vừa nêu dẫn chứng vừa dùng lí lẽ để phân tích, đẻ lập luận lồng cảm xúc suy nghĩ của mình vào ( phân), cuối cùng là tiểu kết tức là (hợp).
 - Luyện dựng đoạn là cả một quá trình vì vậy trong từng bài viết, giáo viên cần chú ý tới vấn đề này, cần giúp các em nhìn thấy mặt mạnh, mặt yếu của mình trong từng bài, chữa lỗi cho các em chu đáo có như vậy các em mới có thể dựng được những đoạn văn hay, thay đổi cách dựng đoạn trong từng bài thì các em mới có thể có được bài văn hay.
 Tóm lại khi dạy phân môn Tập làm văn Phân tích nhân vật trong văn nghị luận, nếu người thầy chú ý hướng các em cách cảm thụ tác phẩm, xác định đựợc đặc điểm nhân vật bằng cách xây dựng luận điểm, luận cứ cho đúng và biết dựng đoạn văn thành thạo những cơ bản thì nhất định học sinh sẽ viết được những bài văn hay.
 III. Kết quả- Bài học rút ra. 
 Môn ngữ văn lớp 9 do tôi trực tiếp giảng dạy đạt kết quả như sau:
 - Khảo sát đầu năm: Giỏi 1 em đạt 5%
 Khá 2 em đạt 10%
 TB 11 em đạt 55%
 Yếu 6 em đạt 30%
- Kết quả cuối năm: Giỏi 2 em đạt 10%
 Khá 11 em đạt55%
 TB 7 em đạt 35%
 Yếu 0.
 Qua quá trình thực hiện trên tôi rút ra được một điều như sau: Muốn viết được một bài phân tích nhân vật hay trong văn nghị luận, ngoài việc luyện cho các em nắm chắc các kĩ năng cơ bản của bài, cần chú ý khắc sâu cho các em một số kĩ năng bổ trợ như: cảm thụ tác phẩm, kĩ năng viết đoạn vănđể các em viết được một bài văn Phân tích nhân vật trong văn nghị luận sâu sắc. 
 Trên đây là một số ý kiến mà tôi rút ra từ quá trình thực hiện, rất mong được sự góp ý bổ sung của đồng nghiệp để tôi có thể thực hiện công việc giảng dạy được tốt hơn.
Xếp loại của trường THCS Tháng 5 năm 2008.
	 Loại:	 Người viết:
 T/M Hội đồng giáo dục 
 trường THCS 
 (Hiệu trưởng kí tên, đóng dấu)	 
 Xác nhận của công đoàn trường
 T/M BCH