Cách làm bài kiểm tra môn Ngữ văn THCS và thi vào lớp 10

CÁCH LÀM BÀI KIỂM TRA MÔN NGỮ VĂN THCS VÀ THI VÀO LỚP 10
*******************************************************************
* CẤU TẠO ĐỀ THI VÀ CÁCH LÀM BÀI:
 Cấu trúc đề thi thường có 2 phần trắc nghiệm và tự luận 
I. Phần trắc nghiệm thường có từ 10 đến 12 câu mối câu có giá trị điểm từ 0,25 đến 0,5 điểm.
 Khi làm bài các em đừng vội vàng mà nên tiến hành theo các bước sau:
 - Đọc kĩ yêu cầu của từng câu hỏi ( phải dành khoảng 5à 7 phút).
 - Đọc xem các câu hỏi có nội dung liên đới bắc cầu giữa câu nọ với câu kia không?
 - Xác định ý đúng bước 1 bằng cách dùng bút chì khoang nhẹ vào các ý đó.
 - Dùng phương pháp phân tích loại trừ tình huống để loại các ý trả lời gây nhiễu.
 - Khi thấy chắc chắn thìquyết định lựa chọn.
 - Nếu thấy chưa chắc chắn thì tạm dừng và chuyển xang phần tự luận để làm, làm song phần tự luận quay lại làm tiếp sẽ có quyết định khách quan hơn.
 * Khi đã qua các bước trên, thấy hoàn toàn yên tâm thì mới khoanh hoặc ghi ý lựa chọn tránh tẩy xoá hoặc đánh dấu gây nhiễu.
II. Phần tự luận thường có từ 3 đến 4 câu liên quan tới các kiến thức về Tiếng Việt, Tập làm văn và Tác phẩm văn học, chiếm khoảng 5 đến 7 điểm.
Câu 1: Thường là chép thuộc lòng một đoạn thơ, một bài thơ đã học trong chương trình hoặc yêu cầu tóm tắt tiểu sử tác giả hoặc tóm tắt nội dung tác phẩm văn xuôi.
 Khi làm dạng bài tập này, các em phải cần chú ý những điểm sau:
 1,1. Với câu hỏi yêu cầu chép thuộc lòng: 
 - Bình tĩnh hình dung nhớ lại tên bài thơ.
 - Xác định xem bài thơ đó của tác giả nào; đoạn thơ đó thuộc bài thơ nào? Câu thơ đầu của đoạn đó là câu gì? Bài thơ hoặc đoạn thơ đó viết theo thể thơ gì? để khi chép lại trình bày theo đúng cách trình bày của khổ thơ. 
 - Chép nháp.
 - Đọc lại.
 - Kiểm tra chính tả, dấu câu, ở bản nháp.
 - Viết vào bài làm.
Ví dụ 1: Hãy chép thuộc lòng 4 câu thơ đầu của bài thơ Đoàn thuyền đánh cá của Huy Cận.
Với câu hỏi này các em phải làm đảm bảo yêu cầu sau:
	- Đây là đoạn đầu tiên của bài thơ “ Đoàn thuyền đánh cá” của tác giả Huy Cận vì vậy ta phải chép như sau mới đảm bảo:
	“Mặt trời xuống biển như hòn lửa
	Sóng đã cài then đêm sập cửa
	Đoàn thuyền đánh cá lại ra khơi
	Câu hát căng buồm cùng gió khơi”
 ( Đoàn thuyền đánh cá-Huy Cận)
Ví dụ 2: Hãy chép thuộc lòng 4 câu thơ miêu tả Thuý Vân trong đoạn “ Chị em Thuý Kiều” của Nguyễn Du 
- Ta khẳng định đây là đoạn thơ nằm ở giữa đoạn thơ “Chị em Thuý Kiều” của Nguyễn Du. Vì vậy ta phải chép lại đoạn thơ đó như sau:
	  “ Vân xem trang trọng khác vời
	 Khuôn trăng đầy đặn nét ngài nở nang
	Hoa cười ngọc thốt đoan trang
	 Mây thua nước tóc tuyết nhường màu da”
 (Chị em Thuý Kiều-Truyện Kiều-Nguyễn Du)
Ví dụ 3: Hãy chép thuộc lòng 6 câu thơ cuối trong bài thơ tiếng gà trưa của nhà thơ Xuân Quỳnh.
 	- Ta khẳng định đây là đoạn cuối cùng của bài thơ tiếng gà trưa vì vậy ta phải chép như sau:
	 ... “Cháu chiến đấu hôm nay
	Vì lòng yêu tổ quốc
	Vì xóm làng thân thuộc
	Bà ơi cũng vì Bà
	Vì tiếng gà cục tác
	Ổ trứng hồng tuổi thơ”
	(Tiếng gà trưa - Xuân Quỳnh)
 1,2. Với câu hỏi thuộc dạng tóm tắt tiểu sử tác giả hoặc tóm tắt nội dung tác phẩm văn xuôi
 Khi làm các câu hỏi thuộc dạng này các em cần viết thành một đoạn văn hoàn chỉnh, có câu chủ đề và các ý triển khai. 
 Về tiểu sử tác giả nên theo các bước sau:
 -Tên thật, tên hiệu, tên chữ, các bút danh khác (nếu có)
 -Năm sinh, năm mất (nếu có)
 -Khái quát sự nghiệp văn chương theo từng chặng
 -Khái quát phong cách nghệ thuật độc đáo hoặc nét riêng đặc sắc
 -Các tác phẩm chính (kể tên ít nhất 2 tác phẩm)
Ví dụ: Tóm tắt tiểu sử nhà thơ Chế Lan Viên
 Chế Lan Viên (1920-1989) tên thật là Phan Ngọc Hoan, quê ở huyện Cam Lộ, tỉnh Quảng Trị nhưng lớn lên ở Bình Định.
 Trước Cách mạng tháng Tám 1945, Chế Lan Viên đã nổi tiếng trong phong trào Thơ mới với một hồn thơ “kỳ dị” (Hoài Thanh).
 Sau Cách mạng ông tiếp tục có nhiều tìm tòi sáng tạo, trở thành một trong những tên tuổi hàng đầu của nền thơ Việt Nam thế kỷ XX.
 Thơ Chế Lan Viên mang tính trí tuệ và triết lý sâu sắc.
 Năm 1996, ông được Nhà nước truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật.
 Các tập thơ chính: Điêu tàn (1937), Hoa ngày thường – Chim báo bão (1967)
Lưu ý, khi làm bài, nếu không nhớ tác giả quê ở huyện, xã nào thì chỉ viết tên tỉnh cũng được.
 Đối với bài tập yêu cầu tóm tắt tác phẩm văn xuôi, các em nên tóm tắt theo nhân vật chính với các chi tiết quan trọng (tránh sa vào những chi tiết vụn vặt, tản mạn).
Ví dụ, nhân vật kể chuyện trong Chiếc lược ngà của nhà văn Nguyễn Quang Sáng là ông Ba nhưng khi tóm tắt nên theo nhân vật chính là anh Sáu, cha bé Thu.
Câu 2 . Có 2 dạng:
 2,1. Thường yêu cầu viết một đoạn văn từ 8-10 câu theo một trong các phương pháp viết đoạn văn (diễn dịch, quy nạp), bình luận về một câu nói, trong đó có thành phần biệt lập, khởi ngữ hoặc sử dụng phép liên kết đã học.
 Khi làm những dạng bài tập này các em nên tập trung viết đoạn văn hoàn chỉnh trước rồi sau đó thêm thành phần biệt lập, khởi ngữ hoặc phép liên kết sau.
 Khi đã hoàn thành, một yêu cầu bắt buộc là các em phải chỉ ra cụ thể, đâu là câu chủ đề, đâu là các thành phần mà đề tài yêu cầu.
 Đề bài thường ra những câu tục ngữ hoặc danh ngôn mang tính triết lý như “Tốt gỗ hơn tốt nước sơn”, “ Không thầy đố mày làm nên”, “Không có việc gì khó – Chỉ sợ lòng không bền – Đào núi và lấp biển – Quyết chí ắt làm nên”
 Khi bình luận những câu như vậy, các em nên theo các bước sau:
 -Giới thiệu câu tục ngữ, danh ngôn (trích nguyên văn)
 -Giải thích
 -Đánh giá đúng sai
 -Bình luận mở rộng: liên hệ thực tế, liên hệ bản thân
 -Rút ra ý nghĩa của câu danh ngôn, tục ngữ
Ví dụ: Viết một đoạn văn ngắn (8-10 câu) nêu suy nghĩ của em về lời dạy của Bác Hồ: “Học hỏi là một việc phải tiếp tục suốt đời”. Trong đó có 2 thành phần biệt lập, 1 phép liên kết đã học.
Bài làm: 
 Hồ Chủ Tịch, vị lãnh tụ vĩ đại của dân tộc Việt Nam, đã để lại nhiều câu nói nổi tiếng có giá trị như những lời răn dạy. Có lẽ không ai là không biết câu: “Học hỏi là một việc phải tiếp tục suốt đời”. Học hỏi có nghĩa là tiếp thu tri thức mà nhân loại từ sách vở, từ cuộc sống, từ những người xung quanh ta. Học hỏi là một quá trình lâu dài chứ không thể trong một thời gian ngắn bởi vậy Bác Hồ nói đó là việc phải tiếp tục suốt đời, không ngừng nghỉ, không mệt mỏi. Tri thức nhân loại thì vô tận và mỗi giây mỗi phút trôi qua là bao tri thức mới được ra đời. Nếu không liên tục học hỏi thì chúng ta sẽ nhanh chóng bị lạc hậu. Học phải đi đôi với hỏi để hiểu sâu sắc kiến thức, biến tri thức thành của mình chứ không phải là sự tiếp nhận thụ động. Câu nói của Bác ra đời đã lâu nhưng đến nay vẫn còn nguyên giá trị. Mỗi người Việt Nam phải học theo lời dạy của Người để không ngừng tiến bộ. Và bản thân Hồ Chủ Tịch cũng là tấm gương sáng ngời của một con người suốt đời học hỏi.
 Sau đó phải ghi rõ:
vị lãnh tụ vĩ đại của dân tộc Việt Nam: là thành phần biệt lập, thành phần phụ chú
có lẽ: thành phần biệt lập, thành phần tình thái
và: phép liên kết, phép nối
 2,2. Phân tich giá trị sử dụng của các phép tu từ, từ loại trong đoạn văn hoặc đoạn thơ.
 Khi làm đề này các em cần:
 - Đọc kĩ đoạn thơ đó, nhớ, và ghi vào bài làm: Đoạn thơ đó năm ở bài thơ nào? của tác giả nảo? nội dung của bài thơ đó nói về vấn đề gì? nghệ thuật chủ đạo của bài thơ là gì?
 - Ghi ra nháp các tín hiệu nghệ thuật sử dụng trong các câu thơ đó, xác định xem phép tu từ hoặc từ loại nào là chủ công làm toát lên nội dung của đoạn thơ đó.
 - Ghi rõ các từ ngữ biểu hiện các phép tu từ đó
 - Tác dụng của các phép tu từ, từ loại, cách hiệp vần trong các câu thơ đó là gì đối với cảnh, nhân vật trữ tình và với toàn bộ bài thơ và trong việc thể hiện cảm xúc của tác giả
 - Đọc lại nháp nếu thấy yên tâm và tin tưởng thì chép vào bài làm. Còn nếu chưa yên tâm thì tạm dừng ở mức làm nháp. chuyển sang làm các phần tiếp theo và sẽ làm tiếp sau khi đã hoàn thành các phần khác của bài làm.
VÍ DỤ: Nêu tác dụng của việc sử dụng từ láy trong những câu thơ sau: 
Nao nao dòng nước uốn quanh,
Dịp cầu nho nhỏ cuối ghềnh bắc ngang.
Sè sè nấm đất bên đường,
Rầu rầu ngọn cỏ nửa vàng nửa xanh.
Chúng ta phải làm như sau:
	 -Đây là 4 câu thơ trong đoạn “Cảnh ngày xuân” trích truyện Kiều của Nguyễn Du. 4 câu thơ đã sử dụng các từ láy như: nao nao, nho nhỏ, sè sè, rầu rầu. trong đó các từ láy “nao nao, rầu rầu” là các từ láy góp phần quan trọng tạo nên sắc thái cảnh vật và tâm trạng con người.
 - Việc sử dụng từ láy đó có tác dụng trong đoạn thơ, cụ thể là:
	+ Các từ láy nao nao, rầu rầu là những từ láy vốn thường được dùng để diễn tả tâm trạng con người. 
	+ Trong đoạn thơ, các từ láy nao nao, rầu rầu chẳng những biểu đạt được sắc thái cảnh vật (từ nao nao: góp phần diễn tả bức tranh mùa xuân thanh nhẹ với dòng nước lững lờ trôi xuôi trong bóng chiều tà; từ rầu rầu: gợi sự ảm đạm, màu sắc úa tàn của cỏ trên nấm mộ Đạm Tiên) mà còn biểu lộ rõ nét tâm trạng con người (từ nao nao: thể hiện tâm trạng bâng khuâng, luyến tiếc, xao xuyến về một buổi du xuân, sự linh cảm về những điều sắp xảy ra - Kiều sẽ gặp nấm mộ Đạm Tiên, gặp Kim Trọng; từ rầu rầu: thể hiện nét buồn, sự thương cảm của Kiều khi đứng trước nấm mồ vô chủ). 
	+ Được đảo lên đầu câu thơ, các từ láy trên có tác dụng nhấn mạnh tâm trạng con người - dụng ý của nhà thơ. Các từ láy nao nao, rầu rầu đã làm bật lên nghệ thuật tả cảnh đặc sắc trong đoạn thơ: cảnh vật được miêu tả qua tâm trạng con người, nhuốm màu sắc tâm trạng con người.  
Câu 3 (5 điểm): Thường yêu cầu phân tích thơ hoặc phân tích nhân vật trong tác phẩm văn xuôi.
Yêu cầu bắt buộc là trước khi thi, các em phải đọc kỹ SGK 
Đọc Kết quả cần đạt để biết những đơn vị kiến thức cần nắm
Đọc kỹ văn bản tác phẩm: đối với thơ, yêu cầu thuộc lòng, với văn xuôi thì phải nhớ 
các chi tiết và tóm tắt lại được.
Đọc chú thích để hiểu về tác giả và hoàn cảnh sáng tác tác phẩm.
Đọc chú thích để hiểu từ khó (đặc biệt là điển tích, điển cố, từ khó trong văn học cổ, những từ địa phương)
         Xem lại Đọc – hiểu văn bản và trả lời lại các câu hỏi.
         Nhớ kỹ phần ghi nhớ.
 Đối với dạng bài phân tích một đoạn thơ hoặc một đoạn trích thì phải nhắc lại vị trí của đoạn, khi phân tích phải đặt trong chỉnh thể tác phẩm để hiểu hơn đoạn trích.
 Khi đề bài yêu cầu phân tích nhân vật hoặc những vấn đề liên quan đến nội dung, các em cũng phải nhắc đến những yếu tố nghệ thuật mà tác giả sử dụng để chuyển tải nội dung (nghệ thuật xây dựng tình huống truyện, nghệ thuật miêu tả nhân vật)
 Về thời gian làm bài, các em cần phân bố thời gian hợp lý cho các câu. Không nên mất quá nhiểu thời gian cho câu ít điểm, đến khi làm câu nhiều điểm hơn lại không còn thời gian.
 Tránh tình trạng làm bài “đầu voi, đuôi chuột” sự phân bố thời gian không hợp lý.
 Sự cẩu thả trong một bài văn rất dễ đem lại sự phản cảm cho người chấm, dù bài làm tốt. 
 Vì vậy, chữ c ... ªu t¶, thuyÕt minh.
Quan hÖ tõ
Lµ nh÷ng tõ dïng ®Ó biÓu thÞ c¸c ý nghÜa quan hÖ nh­ së h÷u, so s¸nh, nh©n qu¶gi÷a c¸c bé phËn cña c©u hay gi÷a c©u víi c©u trong ®o¹n v¨n.
Sö dông ®óng c¸c quan hÖ, cÆp quan hÖ tõ ®Ó c©u v¨n trong s¸ng, rµnh m¹ch - nhÊt lµ v¨n nghÞ luËn.
Trî tõ
Lµ nh÷ng tõ chuyªn ®i kÌm mét tõ ng÷ trong c©u ®Ó nhÊn m¹nh hoÆc biÓu thÞ th¸i ®é ®¸nh gi¸ sù vËt, sù viÖc ®­îc nãi ®Õn ë gi÷a tõ ng÷ ®ã.
§­îc dïng nhiÒu trong héi tho¹i, kÞch b¶n v¨n häc.
T×nh th¸i tõ
Lµ nh÷ng tõ ®­îc thªm vµo c©u ®Ó cÊu t¹o c©u nghi vÊn, c©u cÇu khiÕn, c©u c¶m vµ ®Ó biÓu thÞ c¸c s¾c th¸i t×nh c¶m cña ng­êi nãi.
Sö dông t×nh th¸i tõ phï hîp trong tõng hoµn c¶nh, giao tiÕp (quan hÖ x· héi, tuæi t¸c)
Th¸n tõ
Lµ nh÷ng tõ dïng ®Ó béc lé t×nh c¶m, c¶m xóc cña ng­êi nãi hoÆc dïng ®Ó gäi ®¸p.
§­îc dïng nhiÒu trong héi tho¹i, v¨n biÓu c¶m.
Côm danh tõ
Lµ lo¹i tæ hîp tõ do danh tõ víi mét sè tõ ng÷ phô thuéc nã t¹o thµnh
Gièng danh tõ khi ho¹t ®éng trong c©u
Côm ®éng tõ
Lo¹i tæ hîp do ®éng tõ víi mét sè tõ ng÷ phô thuéc nã t¹o thµnh
Gièng ®éng tõ khi ho¹t ®éng trong c©u
côm tÝnh tõ
Lo¹i tæ hîp do tÝnh tõ víi mét sè tõ ng÷ phô thuéc nã t¹o thµnh
Gièng tÝnh tõ khi ho¹t ®éng trong c©u
Thµnh phÇn chÝnh cña c©u
Lµ nh÷ng thµnh phÇn b¾t buéc ph¶i cã mÆt ®Ó c©u cã cÊu t¹o hoµn chØnh vµ diÔn ®¹t ®­îc mét ý trän vÑn.
ViÕt v¨n miªu t¶, v¨n nghÞ luËn
Thµnh phÇn phô cña c©u
Lµ thµnh phÇn kh«ng b¾t buéc cã mÆt trong c©u
Cho c©u v¨n thªm ý, sinh ®éng
Chñ ng÷
Lµ thµnh phÇn chÝnh cña c©u nªu trªn sù vËt, hiÖn t­îng cã hµnh ®éng, ®Æc ®iÓm, tr¹ng th¸i®­îc miªu t¶ ë vÞ ng÷.
T×m vµ ®Æt chñ ng÷ cña c©u cho phï hîp, linh ho¹t phong phó trong v¨n nghÞ luËn, miªu t¶
VÞ ng÷
Lµ thµnh phÇn chÝnh cña c©u cã kh¶ n¨ng kÕt hîp víi c¸c phã tõ chØ quan hÖ thêi gian, tr¶ lêi cho c©u hái lµm g×?, lµm sao?...
T×m vµ ®Æt VÞ ng÷ cña c©u cho phï hîp, linh ho¹t phong phó trong v¨n nghÞ luËn, miªu t¶
Tr¹ng ng÷
Lµ thµnh phÇn phô cña c©u nh»m x¸c ®Þnh thªm vÒ thêi gian, n¬i chèn, nguyªn nh©n, môc ®Ých, c¸ch thøcdiÔn ra sù viÖc nªu trong c©u.
sö dông tr¹ng ng÷ ë c¸c vÞ trÝ trong c©u cho phï hîp.Thªm tr¹ng ng÷ cho c©u ®Ó t¨ng sù diÔn ®¹t, lµm râ ý t­ëng , t¨ng tÝnh nèi kÕt m¹ch l¹c.
Thµnh phÇn biÖt lËp
Lµ thµnh phÇn kh«ng tham gia vµo viÖc diÔn ®¹t nghÜa sù viÖc cña c©u. (T×nh th¸i, c¶m th¸n, gäi- ®¸p, phô chñ)
Khëi ng÷
Lµ thµnh phÇn c©u ®øng tr­íc chñ ng÷ ®Ó nªu lªn ®Ò tµi ®­îc nãi ®Õn trong c©u
Dïng nhiÒu trong héi tho¹i, trong kÞch b¶n v¨n häc, trong v¨n nghÞ luËn, tù sù.
C©u trÇn thuËt ®¬n
lµ lo¹i c©u do mét côm C- V t¹o thµnh, dïng ®Ó giíi thiÖu, t¶ hoÆc kÓ vÒ mét sù viÖc, sù vËt hay ®Ó nªu mét ý kiÕn.
Dïng ®óng vµ cã hiÖu qu¶ c©u trÇn thuËt ®¬n cã tõ lµ vµ kh«ng cã tõ lµ.
C©u ®Æc biÖt
Lµ lo¹i c©u kh«ng cÊu t¹o theo m« h×nh chñ ng÷ - vÞ ng÷
Dïng liÖt kª (v¨n miªu t¶, thuyÕt minh), gäi ®¸p, béc lé c¶m xóc (héi tho¹i).
C©u rót gän
lµ c©u mµ khi nãi hoÆc viÕt cã thÓ l­îc bá mét sè thµnh phÇn cña c©u nh»m th«ng tin nhanh, tr¸nh lÆp l¹i tõ ng÷.
Dïng c©u rót gän ph¶i chó ý ng÷ c¶nh, tr¸nh lµm ng­êi ®äc, ng­êi nghe hiÓu sai, hoÆc hiÓu kh«ng ®Çy ®ñ. Dïng trong lêi tho¹i kÞch b¶n v¨n häc.
C©u ghÐp
Lµ nh÷ng c©u do hai hoÆc nhiÒu côm C-V kh«ng bao chøa nhau t¹o thµnh. Mçi côm C-V nµy ®­îc gäi lµ mét vÕ c©u.
+ Nèi b»ng 1 quan hÖ tõ 
+ Nèi b»ng 1 cÆp quan hÖ tõ
+ Nèi b»ng phã tõ, ®¹i tõ
+ Kh«ng dïng tõ nèi, dïng dÊu phÈy, hai chÊm
X¸c ®Þnh ®óng thµnh phÇn c©u, c¸c vÕ cña c©u ghÐp. 
Dùa vµo néi dung ý nghÜa ®Ó lùa chän c¸ch nèi c¸c vÕ trong c©u ghÐp.
Dïng nhiÒu trong v¨n b¶n nghÞ luËn.
DÊu c©u
Lµ nh÷ng dÊu hiÖu h×nh thøc dïng ®Ó kÕt thóc c©u, t¸ch ý, diÔn ®¹t ý hay biÓu ®¹t mét s¾c th¸i ý nghÜa nµo ®ã (khi viÕt); ®¸nh dÊu nh÷ng chç ngõng, nghØ, c¸c h×nh thøc diÔn ®¹t ý (khi nãi).
Sö dông ®óng dÊu c©u gãp phÇn t¹o hiÖu qu¶ biÓu ®¹t.
Më réng c©u
Lµ khi nãi hoÆc khi viÕt cã thÓ dïng côm C-V lµm thµnh phÇn c©u ® CN cã C- V, TN cã C- V, BN cã C- V, §N cã C-V, TN cã C-V.
T¨ng sù lý gi¶i, t¨ng søc biÓu ®¹t, lµm râ nghÜa c¸c thµnh phÇn c©u. Dïng nhiÒu trong v¨n nghÞ luËn.
ChuyÓn ®æi c©u
Lµ chuyÓn ®æi c©u chñ ®éng thµnh c©u bÞ ®éng (vµ ng­îc l¹i) ë mçi ®o¹n v¨n ®Òu nh»m liªn kÕt c¸c c©u trong ®o¹n thµnh mét m¹ch v¨n thèng nhÊt.
Chó ý chñ thÓ cñ ho¹t ®éng vµ ®èi t­îng cña ho¹t ®éng trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c©u.
C©u trÇn thuËt
Lµ c©u dïng ®Ó kÓ, th«ng b¸o, nhËn ®Þnh, miªu t¶ hay yªu cÇu, ®Ò nghi, béc lé t×nh c¶m, xóc c¶m
dïng nhiÒu trong giao tiÕp v¨n miªu t¶ vµ tù sù.
C©u c¶m th¸n
lµ c©u cã nh÷ng tõ ng÷ c¶m th¸n dïng ®Ó béc lé trùc tiÕp c¶m xóc cña ng­êi nãi (ng­êi viÕt); xuÊt hiÖn trong ng«n ng÷ giao tiÕp vµ ng«n ng÷ v¨n ch­¬ng.
dïng nhiÒu trong giao tiÕp trong v¨n ch­¬ng (biÓu c¶m)
C©u nghi vÊn
Lµ c©u cã nh÷ng tõ nghi vÊn, nh÷ng tõ nèi c¸c vÕ cã quan hÖ lùa chän. Chøc n¨ng lµ ®Ó hái, ngoµi ra cßn dïng ®Ó kh¼ng ®Þnh, b¸c bá, ®e do¹
Dïng trong c©u nghi vÊn trong héi tho¹i, ®èi tho¹i, ®éc tho¹i, trong kÞch b¶n v¨n häc.
C©u cÇu khiÕn
Lµ c©u cã nh÷ng tõ cÇu khiÕn hay ng÷ ®iÖu cÇu khiÕn; dïng ®Ó ra lÖnh, yªu cÇu, ®Ò nghÞ, khuyªn b¶o
Dïng nhiÒu trong giao tiÕp hµng ngµy.
C©u phñ ®Þnh
Lµ c©u cã nh÷ng tõ ng÷ phñ ®Þnh dïng ®Ó th«ng b¸o, ph¶n b¸c
 Dïng trong giao tiÕp, trong v¨n nghÞ luËn.
Liªn kÕt c©u vµ ®o¹n v¨n
C¸c ®o¹n v¨n trong v¨n b¶n còng nh­ c¸c c©u trong mét ®o¹n v¨n ph¶i liªn kÕt chÆt chÏ víi nhau vÒ néi dung vµ h×nh thøc (phôc vô chñ ®Ò, s¾p xÕp theo tr×nh tù hîp lý)
Dïng trong v¨n nghÞ luËn.
NghÜa t­êng minh vµ hµm ý
- NghÜa t­êng minh lµ phÇn th«ng b¸o ®­îc diÔn ®¹t trùc tiÕp b»ng tõ ng÷ trong c©u.
- Hµm ý lµ phÇn th«ng b¸o tuy kh«ng ®­îc diÔn ®¹t trùc tiÕp b»ng tõ ng÷ trong c©u nh­ng cã thÓ x¶y ra tõ nh÷ng tõ ng÷ Êy.
- Dïng nhiÒu trong giao tiÕp, héi tho¹i.
- Hµm ý dïng nhiÒu trong s¸ng t¸c th¬ ca.
Héi tho¹i
Lµ ho¹t ®éng giao tiÕp trong ®ã Vai x· héi (VÞ trÝ c¶u ng­êi tham gia héi tho¹i) ®­îc x¸c ®Þnh b»ng c¸c quan hÖ x· héi (th©n - s¬, trªn - d­íi_
Sö dông ng«n ng÷ ®óng vai trong qu¸ tr×nh tham gia héi tho¹i: ®óng ®èi t­îng, v¨n ho¸sö dông tèt c¸c ph­¬ng ch©m héi tho¹i.
C¸ch dÉn trùc tiÕp
Lµ nh¾c l¹i nguyªn v¨n lêi nãi hay ý nghÜ cña ng­êi hoÆc nh©n vËt,®Æt trong dÊu ngoÆc kÐp.
Dïng trong v¨n nghÞ luËn, thuyÕt minh.
C¸ch dÉn gi¸n tiÕp
Lµ thuËt l¹i lêi nãi hay ý nghÜ cña ng­êi hoÆc nh©n vËt, cã ®iÒu chØnh cho thÝch hîp.
Dïng nhiÒu trong v¨n nghÞ luËn, thuyÕt minh. 
§o¹n v¨n
Lµ ®¬n vÞ trùc tiÕp t¹o nªn v¨n b¶n, b¾t ®Çu tõ ch÷ viÕt hoa lïi ®Çu dßng, kÕt thóc b»ng dÊu chÊm xuèng dßng vµ th­êng biÓu ®¹t mét ý t­¬ng ®èi hoµn chØnh. §o¹n v¨n th­êng do nhiÒu c©u t¹o thµnh.
Liªn kÕt c¸c c©u ®Ó thµnh ®o¹n v¨n hoµn chØnh. BiÕt sö dông c¸c ph­¬ng tiÖn tõ ng÷, c¸c kiÓu c©u, c¸ch kÕt cÊu ®o¹n v¨n®Ó cã nh÷ng ®o¹n v¨n hay® liªn kÕt c¸c ®o¹n v¨n trong v¨n b¶n
Liªn kÕt ®o¹n v¨n
Lµ sö dông c¸c ph­¬ng tiÖn liªn kÕt (tõ ng÷, c©u) khi chuyÓn tõ ®o¹n v¨n nµy sang ®o¹n v¨n kh¸c ®Ó thÓ hiÖn quan hÖ ý nghÜa cña chóng
dïng trong v¨n nghÞ luËn t×m nh÷ng c¸ch liªn kÕt c¸c ®o¹n v¨n cho phï hîp, linh ho¹t vµ sinh ®éng.
Hµnh ®éng nãi
Lµ hµnh ®éng ®­îc thùc hiÖn b»ng lêi nãi nh»m môc ®Ých nhÊt ®Þnh (hái, tr×nh bµy, ®iÒu khiÓn, b¸o tin, béc lé c¶m xóc)
Dïng c¸c kiÓu c©u chøc n¨ng, phï hîp víi tõng hµnh ®éng nãi ®Ó t¨ng hiÖu qu¶ giao tiÕp, hiÖu qu¶ biÓu ®¹t.
c. TËp lµm v¨n
Tæng kÕt 6 kiÓu v¨n b¶n ®· häc
TT
KiÓu v¨n b¶n
Ph­¬ng thøc biÓu ®¹t
VÝ dô vÒ h×nh thøc v¨n b¶n cô thÓ
1
V¨n b¶n tù sù
- Tr×nh bµy c¸c sù viÖc (sù kiÖn) cã quan hÖ nh©n qu¶ dÉn ®Õn kÕt côc.
- Môc ®Ých biÓu hiÖn con ng­êi, quy luËt ®êi sèng, bµy tá th¸i ®é.
- B¶n tin b¸o chÝ.
- B¶n t­êng thuËt, t­êng tr×nh.
- LÞch sö.
- T¸c phÈm v¨n häc nghÖ thuËt (truyÖn, tiÓu thuyÕt)
V¨n b¶n miªu t¶
T¸i hiÖn c¸c tÝnh chÊt thuéc tÝnh sù vËt, hiÖn t­îng, gióp con ng­êi c¶m nhËn vµ hiÓu ®­îc chóng.
- B¶n tin b¸o chÝ.
- B¶n t­êng thuËt, t­êng tr×nh.
- LÞch sö.
- T¸c phÈm v¨n häc nghÖ thuËt (truyÖn, tiÓu thuyÕt)
V¨n b¶n biÓu c¶m
Bµy tá trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp t×nh c¶m, c¶m xóc cña con ng­êi, tù nhiªn x· héi, sù vËt.
- §iÖn mõng, th¨m hái, chia buån.
- T¸c phÈm v¨n häc: Th¬ tr÷ t×nh, tuú bót
V¨n b¶n thuyÕt minh
Tr×nh bµy thuéc tÝnh, cÊu t¹o, nguyªn nh©n, kÕt qu¶ cã Ých hoÆc cã h¹i cña sù vËt, hiÖn t­îng,®Î gióp ng­êi ®äc cã tri thøc kh¶ quan vµ cã th¸i ®é ®óng ®¾n víi chóng.
- ThuyÕt min s¶n phÈm.
- Giíi thiÖu di tÝch, th¾ng c¶nh, nh©n vËt
- Tr×nh bµy tri thøc vµ ph­¬ng ph¸p trong khoa häc.
5
V¨n b¶n nghÞ luËn
Tr×nh bµy t­ t­ëng, chñ tr­¬ng, quan ®iÓm cña con ng­êi ®èi víi thiªn nhiªn, x· héi, con ng­êi qua c¸c luËn ®iÓm, luËn cø vµ lËp luËn thuyÕt phôc.
- C¸o, hÞch, chiÕu, biÓu.
- X· luËn, b×nh luËn, lêi kªu gäi.
- S¸ch lÝ luËn.
- Tranh luËn vÒ 1 vÊn ®Ò chÝnh trÞ x· héi, v¨n ho¸. 
6
V¨n b¶n ®iÒu hµnh (hµnh chÝnh c«ng vô)
Tr×nh bµy theo mÉu chung vµ chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ ph¸p lý c¸c ý kiÕn, nguyÖn väng cña c¸ nh©n, tËp thÓ ®èi víi c¬ quan qu¶n lý hay ng­îc l¹i bµy tá yªu cÇu, quyÕt ®Þnh cña ng­êi cã thÈm quyÒn ®èi víi ng­êi cã tr¸ch nhiÖm thùc thi hoÆc tho¶ thuËn gi÷a c«ng d©n víi nhau vÒ lîi Ých vµ chøc vô.
- §¬n tõ.
- B¸o c¸o.
- §Ò nghÞ.
- Biªn b¶n.
- T­êng tr×nh.
 Th«ng b¸o.
- Hîp ®ång.
So s¸nh c¸c kiÓu v¨n b¶n
1. Sù kh¸c biÖt cña c¸c kiÓu v¨n b¶n.
	- Tù sù: tr×nh bµy sù viÖc
	- Miªu t¶: §èi t­îng lµ con ng­êi, vËt, hiÖn t­îng t¸i hiÖn ®Æc ®iÓm cña chóng.
- ThuyÕt minh: CÇn tr×nh bµy nh÷ng ®èi t­îng ®­îc thuyÕt minh, cÇn lµm râ vÒ b¶n chÊt bªn trong vµ nhiÒu ph­¬ng diÖn cã tÝnh kh¸ch quan.
	- NghÞ luËn: Bµy tá quan ®iÓm
	- BiÓu c¶m: C¶m xóc
	- §iÒu hµnh: Hµnh chÝnh
2. Ph©n biÖt c¸c thÓ lo¹i v¨n häc vµ kiÓu v¨n b¶n
a. V¨n b¶n tù sù vµ thÓ lo¹i v¨n häc tù sù.
	- Gièng: KÓ sù viÖc.
	- Kh¸c:
	V¨n b¶n tù sù: xÐt h×nh thøc, ph­¬ng thøc
	ThÓ lo¹i tù sù: §a d¹ng, gåm: +TruyÖn ng¾n
	+ TiÓu thuyÕt
	+ KÞch
	TÝnh nghÖ thuËt trong t¸c phÈm tù sù:
	- Cèt truyÖn - nh©n vËt- sù viÖc - KÕt cÊu.
b. KiÓu v¨n b¶n c¶m vµ thÓ lo¹i tr÷ t×nh:
	- Gièng: Chøa ®ùng c¶m xóc ® t×nh c¶m chñ ®¹o.
	- Kh¸c nhau:
	+ V¨n b¶n biÓu c¶m: bµy tá c¶m xóc vÒ mét ®èi t­îng (v¨n xu«i).
	+ T¸c phÈm tr÷ t×nh: ®êi sèng c¶m xóc phong phó cña chñ thÓ tr­íc vÊn ®Ò ®êi sèng® (th¬).
	Vai trß cña c¸c yÕu tè thuyÕt minh, miªu t¶, tù sù trong v¨n b¶n nghÞ luËn.
	- ThuyÕt minh: gi¶i thÝch cho 1 c¬ së nµo ®ã cña vÊn ®Ò bµn luËn.
	- Tù sù: sù viÖc dÉn chøng cho vÊn ®Ò.
	- Miªu t¶:
V. BA kiÓu v¨n b¶n häc ë líp 9.
HÖ thèng ®Æc ®iÓm 3 kiÓu v¨n b¶n líp 9.
 KiÓu v¨n b¶n
§Æc ®iÓm
V¨n b¶n thuyÕt minh
V¨n b¶n tù sù
V¨n b¶n nghÞ luËn
§Ých (môc ®Ých)
 Ph¬i bµy néi dung s©u kÝn bªn trong ®Æc tr­ng ®èi t­îng
- Tr×nh bµy sù viÖc
Bµy tá quan ®iÓm nhËn xÐt ®¸nh gi¸ vÒ vai trß
C¸c yÕu tè t¹o thµnh
- §Æc ®iÓm kh¶ quan cña ®èi 
- Sù viÖc.
- Nh©n vËt
LuËn ®iÓm, luËn cø, dÉn chøng.
(Kh¶ n¨ng kÕt hîp) ®Æc ®iÓm c¸ch lµm
Ph­¬ng ph¸p thuyÕt minh: gi¶i thÝch
Giíi thiÖu, tr×nh bµy diÔn biÕn
- HÖ thèng lËp luËn
- KÕt hîp miªu t¶, tù sù.