Gián án dạy bồi dưỡng Ngữ văn 9 - Trường THCS Cao Nhân

¤n tËp buæi 1 : v¨n b¶n thuyÕt minh
I/ Môc tiªu cÇn ®¹t:
- Häc sinh biÐt ®­îc thÕ nµo lµ thuyÕt minh, ph­¬ng ph¸p thuyÕt minh, môc ®Ých cña v¨n thuyÕt minh. Tõ ®ã hiÓu ®Æc ®iÓm v¨n thuyÕt minh vËn dông ®Ó viÕt ®­îc mét bµi v¨n thuyÕt minh hoµn chØnh.
- Cã kü n¨ng vËn dông ®Ó viÕt bµi v¨n thuyÕt minh cã sö dông c¸c yÕu tè miªu t¶ vµ nghÞ luËn.
II/ TiÕn tr×nh tæ chøc c¸c ho¹t ®éng d¹y- häc:
Ph­¬ng ph¸p
Néi dung
- ThuyÕt minh lµ cung cÊp nh÷ng tri thøc, hiÓu biÕt kh¸ch quan vÒ ®èi t­îng dùa trªn ®Æc ®iÓm. tÝnh chÊt cña sù vËt, sù viÖc,..
GV lÊy vÝ dô ®Ó ph©n tÝch minh ho¹.
GV nªu môc ®Ých cña bµi v¨n thuyÕt minh:
Cung cÊp cho ng­êi ®äc nh÷ng tri thøc gióp ng­êi ®ècc hiÓu biÕt vÒ ®èi t­îng gióp cho viÖc sö dông, thùc hiÖn c¸c sù vËt hiÖn t­îng ®­îc dÔ dµng.
GV cã thÓ gîi dÉn HS ®­a ra c¸c ph­¬ng ph¸p.
- C¸c ph­¬ng ph¸p th­êng ®­îc sö dông lµ:
+ Nªu ®Þnh nghÜa.
+ Dïng sè liÖu.
+ LiÖt kª.
+ So s¸nh, ®èi chiÕu,..
- V¨n thuyÕt minh cã sù kÕt hîp c¸c biÖn ph¸p nghÖ thuËt ®Ó lµm t¨ng sù sèng ®éng, ®èi t­îng nh­ cã hån.
GV nãi l¹i bµi H¹ Long ®¸ vµ n­íc ®Ó minh ho¹ cho yÕu tè trªn.
- V¨n thuyÕt minh cã sö dông yÕu tè miªu t¶ ®Ó lµm cho ®èi t­îng thªm cô thÓ, chi tiÕt.
GV lÊy bµi C©y chuèi trong ®êi sèng ViÖt Nam ®Ó ph©n tÝch minh ho¹.
GV nghiªn cøu ®­a ra dµn ý chung ®Ó HS vËn dông lµm bµi.
a. MB - Giíi thiÖu chung vÒ ®èi t­îng thuyÕt minh.
- Ên t­îng c¶m xóc cña em vÒ ®èi t­îng ®ã.
b. TB + Nguån gèc, xuÊt xø.( thêi gian, ®Þa ®iÓm?)
+ Chñng lo¹i:
+ M«i tr­êng, ®iÒu kiÖn sèng, ho¹t ®éng.
+ §Æc ®iÓm cÊu t¹o.
+ Qóa tr×nh sinh s¶n, sinh tr­ëng( c¸ch lµm).
+ T¸c dông, c«ng dông.
+ ý nghÜa gi¸ trÞ.
c. KB :
- Kh¼ng ®Þnh ý nghÜa, gi¸ trÞ cña ®èi t­îng.
- Nªu suy nghÜ cña em.
 GV chän vµ ®­a ra c¸c ®Ò bµi vµ gîi ý, h­íng dÉn ®Ó häc sinh luyÖn tËp.
* Gîi ý:
1. MB : C©y lóa tù giíi thiÖu- lµ c©y trång quen thuéc cña nÒn n«ng nghiÖp lóa n­íc
(ViÖt Nam.....sím chiÒu
 §ã lµ hai c©u th¬ cña NguyÔn §×nh Thi ca ngîi vÎ ®Ñp cña nh÷ng c¸nh ®ång lóa ViÖt Nam, thÓ hiÖn niÒm tù hµo cña ng­êi d©n ViÖt vÒ c©y lóa n­íc. Hä nhµ n­íc chóng t«i thËt tù hµo vÒ ®iÒu ®ã.)
2.TB :
- Nguån gèc, xuÊt xø:
+ Cã tõ l©u ®êi, tõ lóa hoang, con ng­êi mang vÒ trång, cã trong truyÖn cæ tÝch “B¸nh ch­ng, b¸nh giÇy”, g¾n víi nÒn v¨n minh s«ng Hång”.
+ ViÖt Nam lµ mét trong nh÷ng c¸i n«i cña nÒn v¨n minh lóa n­íc. Lµ mét trong 5 lo¹i ngò cèc quan träng: Lóa- ng«- khoai- s¾n- ®Ëu( ®ç).
+ Chñng lo¹i:
- theo ®Æc ®iÓm cña h¹t, chÊt l­îng cã : lóa nÕp, lóa tÎ
Theo ®Æc ®iÓm sinh tr­ëng : cã lóa n­íc, lóa n­¬ng(cÇn Ýt n­íc h¬n, c©y thÊp, b«ng nhá h¬n)
- theo nguån gèc + Chia 2 lo¹i: lóa thuÇn vµ lóa lai 
- M«i tr­êng sèng: khÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa, nhiÖt ®é 22- 32 ®é, n­íc,..
- §Æc ®iÓm cÊu t¹o:
+ Gèc rÔ + cµnh l¸
+ Th©n + b«ng, h¹t
- Qu¸ tr×nh sinh tr­ëng, ph¸t triÓn. Kü thuËt ch¨m sãc vµ c¸c bÖnh th­êng gÆp vµ c¸ch phßng chèng.
- T¸c dông, c«ng dông : + lµ l­¬ng thøc chÝnh, nguyªn liÖu lµm ra nhiÒu lo¹i b¸nh : b¸nh ch­ng,b¸nh giÇy
+ r¬m, r¹ : thøc an cho gia sóc, tr­íc ®©y dïng ®Ó lîp nhµ, r¬m ñ nÊm
- H×nh ¶nh c©y lóa trong c¸c t¸c phÈm nghÖ thuËt : bµi ca dao, bµi h¸t
- C¸ch trång, ch¨m sãc : +trång phæ biÕn ë ®ång b»ng ch©u thæ, 2 vùa lóa lín cña c¶ n­íc lµ §B S«ng Hång vµ S«ng Cöu Long, ch©n ruéng lu«n ®ñ n­íc, mçi gèc c¸ch nhau 20cm 
+ Ch¨m sãc ®óng thêi vô : bãn lãt, bãn thóc, bãn ®ãn ®ßng.
+ Chó ý theo dâi, phßng trõ s©u bÖnh th­êng gÆp nh­ : ®¹o «n, vµng lïn, lïn xo¾n l¸, nÊm cæ b«ng, nÊm, rÇy n©u
c. KB : Kh¼ng ®Þnh l¹i vai trß cña c©y lóa, t×nh c¶m víi c©y lóa.
(Hä nhµ lóa chóng t«i lµ nh­ vËy ®ã. Chóng t«i v« cïng tù hµo vµ biÕt ¬n ng­êi n«ng d©n ®· gióp chóng t«i m·i sinh s«i, n¶y në, cho chóng t«i ®i du lÞch nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi. Chóng t«i sÏ m·i lµ ng­êi b¹n th©n thiÕt cña nh÷ng ng­êi n«ng d©n mét n¾ng hai s­¬ng lµm nªn nh÷ng mïa vµng béi thu.)
* GV gîi ý:
Th©n bµi :
- Nguån gèc, xuÊt xø: tõ tr©u rõng thuÇn ho¸, thuéc nhãm tr©u ®Çm lÇy cã tõ rÊt l©u dêi trong truyÖn cæ tÝch “TrÝ kh«n cña ta ®©y”
- M«i tr­êng, ®iÒu kiÖn sèng: khÝ hËu Êm ¸p, thøc ¨n chÝnh lµ cá, ngò cèc,..
- §Æc ®iÓm h×nh d¸ng :
+ th©n h×nh v¹m vì, thÊp, ng¾n
+ l«ng mµu x¸m hoÆc x¸m ®en
+ bông to, m«ng dèc, bÇu vó nhá, sõng cong h×nh l­ìi liÒm
§Æc ®iÓm sinh häc : thøc ¨n ; c©n nÆng ; sinh s¶n vµ ph¸t triÓn, mét sè bÖnh th­êng gÆp ( lë måm, long mãng,) vµ c¸ch phßng chèng (thøc ¨n s¹ch sÏ, ®ñ Êm vÒ mïa ®«ng)
Vai trß, lîi Ých : *trong n«ng nghiÖp + cung cÊp søc kÐo, ph©n bãn 
+ cung cÊp thÞt, s÷a ngon, bæ d­ìng, song, da lµm ®å mÜ nghÖ, mÆt trèng
*trong lÔ héi : chäi tr©u ë §å S¬n, ®©m r©u ë T©y Nguyªn
*h×nh ¶nh con tr©u víi tuæi th¬ n«ng th«n : môc ®ång ch¨n tr©u, thæi s¸o
*h×nh ¶nh con tr©u trong c¸c t¸c phÈm nghÖ thuËt : ca dao, bµi h¸t, tranh ¶nh
*h×nh ¶nh tr©u vµng- linh vËt cña Seagame 22 tæ chøcc t¹i VN
c. KB : kh¼ng ®Þnh l¹i vai trß cña con tr©u ; t×nh c¶m víi con tr©u.
GV yªu cÇu HS tËp viÕt bµi hoµn chØnh.
HS viÕt theo dµn ý.
A/ ¤n tËp lý thuyÕt vÒ v¨n thuyÕt minh:
1. ThÕ nµo lµ v¨n thuyÕt minh:
2. Môc ®Ých cña v¨n b¶n thuyÕt minh:
3. Ph­¬ng ph¸p thuyÕt minh:
4. C¸c yÕu tè kÕt hîp trong v¨n thuyÕt minh: biÖn ph¸p nghÖ thuËt, yÕu tè miªu t¶
5. Dµn ý chung bµi v¨n thuyÕt minh:
a) Më bµi:
b) Th©n bµi:
c) KÕt bµi:
B/ LuyÖn tËp:
§Ò 1:
ThuyÕt minh vÒ c©y lóa n­íc ViÖt nam.
§Ò 2:
Con tr©u tù giíi thiÖu m×nh
a)Më bµi:- Tr©u tù giíi thiÖu m×nh (Trùc tiÕp, gi¸n tiÕp)
- lµ ng­êi b¹n th©n thiÕt víi ng­êi n«ng d©n ViÖt Nam
b)Th©n bµi:
c) KÕt bµi:
III/ Cñng cè, dÆn dß:
 - N¾m ®­îc lý thuyÕt, ph­¬ng ph¸p lµm v¨n thuyÕt minh.
 - ViÕt hoµn chØnh c¸c ®Ò v¨n trªn
Ngµy : ¤n tËp Buæi 2 : V¨n b¶n nhËt dông
Bµi 1. Phong c¸ch Hå ChÝ Minh
I. KiÕn thøc c¬ b¶n :
1. Xuất xứ
Năm 1990, nhân dịp kỷ niệm 100 năm ngày sinh Bác Hồ, có nhiều bài viết về Người. “Phong cách Hồ Chí Minh” là một phần trong bài viết Phong cách Hồ Chí Minh, cái vĩ đại gắn với cái giản dị của tác giả Lê Anh Trà.
2. Bố cục của văn bản
Văn bản có thể chia làm 2 phần:
- Từ đầu đến “rất hiện đại”: Hồ Chí Minh với sự tiếp thu văn hóa dân tộc nhân loại.
- Phần còn lại: Những nét đẹp trong lối sống Hồ Chí Minh.
3. Ph©n tÝch 
1.Hồ Chí Minh với sự tiếp thu tinh hoa văn hóa
- Hoàn cảnh: Cuộc đời hoạt động cách mạng đầy truân chuyên.
+ Gian khổ, khó khăn.
+ Tiếp xúc văn hóa nhiều nước, nhiều vùng trên thế giới.
- Động lực thúc đẩy Hồ Chí Minh tìm hiểu sâu sắc về các dân tộc và văn hóa thế giới xuất phát từ khát vọng cứu nước.
- Đi nhiều nước, tiếp xúc với văn hóa nhiều vùng trên thế giới.
- Biết nhiều ngoại ngữ, làm nhiều nghề.
- Học tập miệt mài, sâu sắc đến mức uyên thâm.
2. Vẻ đẹp trong lối sống giản dị mà thanh cao của Chủ tịch Hồ Chí Minh 
Chủ tịch Hồ Chí Minh có một phóng cách sống vô cùng giản dị:
- Nơi ở, nơi làm việc đơn sơ: chiếc nhà sàn nhỏ vừa là nơi tiếp khách, vừa là nơi làm việc, đồng thời cũng là nơi ngủ.
- Trang phục giản dị: bộ quần áo bà ba, chiếc áo trấn thủ, đôi dép lốp
- Ăn uống đạm bạc: cá kho, rau luộc, cà muối, cháo hoa
Biểu hiện của đời sống thanh cao:
- Đây không phải là lối sống khắc khổ của những con người tự vui trong nghèo khó.
- Đây cũng không phải là cách tự thần thánh hóa, tự làm cho khác đời, hơn đời.
- Đây là cách sống có văn hóa, thể hiện 1 quan niệm thẩm mỹ: cái đẹp gắn liền với sự giản dị, tự nhiên.
Viết về cách sống của Bác, tác giả liên tưởng đến các vị hiền triết ngày xưa:
- Nguyễn Trãi: Bậc thầy khai quốc công thần, ở ẩn.
- Nguyễn Bỉnh Khiêm: làm quan, ở ẩn.
3. Những biện pháp nghệ thuật trong văn bản làm nổi bật vẻ đẹp trong cách sống của Hồ Chí Minh 
- Kết hợp giữa kể và bình luận. Đan xen những lời kể là những lời bình luận rất tự nhiên: “Có thể nói ít vị lãnh tụ nào lại am hiểu nhiều về các dân tộc và nhân dân thế giới, văn hóa thế giới sâu sắc như chủ tịch Hồ Chí Minh”
- Chọn lọc những chi tiết tiêu biểu.
- Đan xen thơ của các vị hiền triết, cách sử dụng từ Hán Việt gợi cho người đọc thấy sự gần gũi giữa chủ tịch Hồ Chí Minh với các vị hiền triết của dân tộc.
- Sử dụng nghệ thuật đối lập: vĩ nhân mà hết sức giản dị, gần gũi, am hiểu mọi nền văn hóa nhân loại, hiệu đại mà hết sức dân tộc, hết sức Việt Nam,
III. Tổng kết
Về nghệ thuật:
- Kết hợp hài hòa giữa thuyết minh với lập luận.
- Chọn lọc chi tiết giữa thuyết minh với lập luận.
- Ngôn từ sử dụng chuẩn mực.
Về nội dung:
- Vẻ đẹp trong phẩm chất Hồ Chí Minh là sự kết hợp hài hòa giữa truyền thống văn hóa dân tộc với tinh hoa văn hóa nhân loại.
- Kết hợp giữa vĩ đại và bình dị.
- Kết hợp giữa truyền thống và hiện đại.
II. §Ò luyÖn tËp :
* Suy nghÜ cña em sau khi häc xong bµi Phong c¸ch Hå ChÝ Minh.
ĐẤU TRANH CHO MỘT THẾ GIỚI HÒA BÌNH
(GA-BRI-EN Gác-xi-a Mác-két)
I. KiÕn thøc c¬ b¶n :
1. Tác giả - tác phẩm.
- Ga-bri-en Gác-xi-a Mác-két là nhà văn Cô-lôm-bi-a.
- Sinh năm 1928.
- Viết tiểu thuyết với khuynh hướng hiện thực.
- Nhận giải Nôben về văn học năm 1982.
2. Hệ thống luận đề, luận điểm của văn bản.
* Luận đề: đấu tranh cho một thế giới hòa bình.
* Luận điểm:
- Luận điểm 1: Chiến tranh hạt nhân là một hiểm họa khủng khiếp đang đe dọa toàn thể loài người và mọi sự sống trên trái đất.
- Luận điểm 2: Đấu tranh để loại bỏ nguy cơ ấy cho một thế giới hòa bình là nhiệm vụ cấp bách của toàn thể nhân loại.
3. Hệ thống luận cứ.
- Kho vũ khí hạt nhân đang được tàng trữ, có khả năng hủy diệt cả trái đất và các hành tinh khác trong hệ mặt trời.
- Cuộc chạy đua vũ trang làm mất đi khả năng cải thiện đời sống cho hàng tỷ người.
- Chiến tranh hạt nhân không chỉ đi ngược lại với lý trí của loài người mà còn đi ngược lại với lý trí của tự nhiên, phản lại sự tiến hóa.
- Vì vậy tất cả chúng ta phải có nhiệm vụ ngăn chặn cuộc chiến tranh hạt nhân, đấu tranh cho một thế giới hòa bình.
4. Ph©n tÝch 
4.1 Nguy cơ chiến tranh hạt nhân
- Xác định cụ thể thời gian: “Hôm nay ngày 8-8-1986”.
- Đưa ra những tính toán lý thuyết để chứng minh: con người đang đối mặt với nguy cơ chiến tranh hạt nhân.
Dẫn chứng:
+ “Nói nôm na ra, điều đó có nghĩa là tất cả mọi người, không trừ trẻ con, đang ngồi trên một thùng bốn tấn thuốc nổ - tất cả chỗ đó nổ tung sẽ làm biến hết thảy, không phải là một lần mà là mười hai lần, mọi dấu vết của sự sống trên trái đất”.
+ Kho vũ khí ấy có thể tiêu diệt tất cả các hành tinh xoay quanh mặt trời, cộng thêm bốn hành tinh nữa và phá hủy thế thăng bằng của hệ mặt trời.
4.2. Tác động của cuộc đua chiến tranh hạt nhân đối với đời sống xã hội:
-Cuộc chạy đua vũ trang, chuẩn bị cho chiến tranh hạt nhân đã làm mất đi khả năng để con người được sống tốt đẹp hơn.
Dẫn chứng:
+ Sự đối lập giữa nguồn kinh phí quá lớn (đến mức không thể thực hiện nổi) và nguồn kinh phí thực tế đã được cấp cho công nghệ chiến tranh.
+ So sánh cụ thể qua những con số thống kê ấn tượng(Ví dụ: giá của 10 chiếc tàu sân bay đủ để thực hiện chương trình phòng bệnh trong 14 năm, bảo vệ hơn 1 tỷ người khỏ ...  một buổi du xuân, sự linh cảm về những điều sắp xảy ra - Kiều sẽ gặp nấm mộ Đạm Tiên, gặp Kim Trọng; từ rầu rầu: thể hiện nét buồn, sự thương cảm của Kiều khi đứng trước nấm mồ vô chủ). 
+ Được đảo lên đầu câu thơ, các từ láy trên có tác dụng nhấn mạnh tâm trạng con người - dụng ý của nhà thơ. Các từ láy nao nao, rầu rầu đã làm bật lên nghệ thuật tả cảnh đặc sắc trong đoạn thơ: cảnh vật được miêu tả qua tâm trạng con người, nhuốm màu sắc tâm trạng con người. 
Câu 3 (5 điểm): Thường yêu cầu phân tích thơ hoặc phân tích nhân vật trong tác phẩm văn xuôi.
Yêu cầu bắt buộc là trước khi thi, các em phải đọc kỹ SGK 
Đọc Kết quả cần đạt để biết những đơn vị kiến thức cần nắm
Đọc kỹ văn bản tác phẩm: đối với thơ, yêu cầu thuộc lòng, với văn xuôi thì phải nhớ các chi tiết và tóm tắt lại được.
Đọc chú thích để hiểu về tác giả và hoàn cảnh sáng tác tác phẩm.
Đọc chú thích để hiểu từ khó (đặc biệt là điển tích, điển cố, từ khó trong văn học cổ, những từ địa phương)
Xem lại Đọc – hiểu văn bản và trả lời lại các câu hỏi.
Nhớ kỹ phần ghi nhớ.
Đối với dạng bài phân tích một đoạn thơ hoặc một đoạn trích thì phải nhắc lại vị trí của đoạn, khi phân tích phải đặt trong chỉnh thể tác phẩm để hiểu hơn đoạn trích.
Khi đề bài yêu cầu phân tích nhân vật hoặc những vấn đề liên quan đến nội dung, các em cũng phải nhắc đến những yếu tố nghệ thuật mà tác giả sử dụng để chuyển tải nội dung (nghệ thuật xây dựng tình huống truyện, nghệ thuật miêu tả nhân vật)
Về thời gian làm bài, các em cần phân bố thời gian hợp lý cho các câu. Không nên mất quá nhiểu thời gian cho câu ít điểm, đến khi làm câu nhiều điểm hơn lại không còn thời gian.
Tránh tình trạng làm bài “đầu voi, đuôi chuột” sự phân bố thời gian không hợp lý.
Sự cẩu thả trong một bài văn rất dễ đem lại sự phản cảm cho người chấm, dù bài làm tốt. 
Vì vậy, chữ các em có thể không đẹp nhưng phải dễ nhìn và trình bày sạch sẽ.
Nên làm dàn ý trước khi viết bài để bài làm không bị lộn xộn, thiếu ý.
Hãy viết văn giản dị, trong sáng .Tránh diễn đạt quá cầu kỳ, hoa mỹ bởi rất dễ sa vào sáo rỗng.
 Nh÷ng sai lÇm khi thi v¨n
1. Kể lại cốt truyện, “diễn nôm” bài thơ
	Đối với tác phẩm văn xuôi thường có yêu cầu phân tích nhân vật hay một vấn đề nào đó, thế là các sĩ tử tha hồ kể lể. Mặc dù yêu cầu của đề là cảm thụ, đánh giá chứ không phải là kể lại câu chuyện. Nhiều bài thi rất dài, nhưng không có ý, mà chủ yếu là thí sinh khoe trí nhớ của mình, kể lại chuyện, thậm chí còn thêm thắt, chẳng khác gì “tra tấn” giám khảo.
	Đề yêu cầu phân tích giá trị nhân đạo của truyện ngắn “Chí Phèo” thì thí sinh hầu như từ đầu đến cuối bài vanh vách kể lại cốt truyện, thậm chí còn trổ tài học thuộc trích luôn một vài câu nguyên văn mà chẳng có ý nghĩa gì. Cũng vậy, đề yêu cầu phân tích tình huống truyện của “Vợ nhặt” thì thí sinh nhẩn nha kể lại luôn câu chuyện. 
	Trí nhớ tốt là đáng ghi nhận, song yêu cầu của người ra đề là muốn kiểm tra xem thí sinh hiểu câu chuyện như thế nào, trình bày rõ ràng về một vấn đề cụ thể từ câu chuyện ấy, chứ không phải là kể lại câu chuyện một cách chán ngắt. Các chi tiết cần được dẫn ra một cách thông minh, để làm sáng tỏ luận điểm.
	Đối với tác phẩm thơ thì không ít thí sinh sa vào “diễn nôm” lại ý nghĩa của những câu thơ. Tuy cần phải cắt nghĩa, giảng giải để hiểu rõ thêm, để thấy được những đặc sắc riêng của câu thơ, bài thơ, nhưng không có nghĩa là thí sinh chỉ việc diễn nôm lại ý nghĩa bài thơ. Câu “Câu thơ này cho thấy, đoạn thơ này nói lên, bài thơ này nghĩa là.” đã trở thành “công thức” trong bài làm của không ít sĩ tử. Bài thơ vốn hay, qua tài “chế biến” của “sĩ tử” bỗng trở nên nôm na, sống sượng. 
2. Vận dụng thao tác so sánh bất hợp lý
	Nhiều thí sinh khi làm bài đã vận dụng thao tác so sánh. Đây là phương pháp sẽ đạt hiệu quả cao nếu như biết xử lí phù hợp. So sánh khiến cho vấn đề được mở rộng, thú vị hơn, chứng tỏ người viết có kiến thức, tư duy. Ví dụ khi phân tích về bài thơ “Tây Tiến” của Quang Dũng thì so sánh, liên hệ với bài thơ “Đồng chí” của Chính Hữu, hai bài thơ cùng viết về những chiến sĩ Vệ quốc thời kì đầu của kháng chiến chống Pháp. Hoặc có thể so sánh nhân vật Chí Phèo với các nhân vật chị Dậu, lão Hạc...
	Tuy nhiên, không ít thí sinh trong khi so sánh đã rơi vào tình trạng “việc nhà thì nhác, việc chú bác thì siêng”, nghĩa là sa đà vào phân tích nội dung liên hệ, mở rộng, mà lơ là phần nội dung chính của bài làm. Hậu quả là bài tuy có vẻ bay bổng, “uyên bác”, song vì vấn đề chính chưa được trình bày đầy đủ, sâu sắc, nên kết quả vẫn không cao.
3. Gọi tên nhân vật không phù hợp
	Nhiều sĩ tử vẫn hồn nhiên gọi nhân vật Chí Phèo trong truyện ngắn cùng tên của Nam Cao là “hắn”. Có bạn lại gọi nhân vật người phụ nữ “vợ nhặt” trong truyện “Vợ nhặt” của Kim Lân hay nhân vật Thị Nở trong truyện ngắn “Chí Phèo” của Nam Cao là “thị”. Các bạn tưởng đúng, vì chính tác giả cũng viết như thế. Song chỉ nhà văn có thẩm quyền gọi tên nhân vật như vậy, xuất phát từ phong cách hài hước, và có ý đồ nghệ thuật riêng. Còn nếu sĩ tử cũng gọi như vậy, thì vô hình trung đã mắc lỗi thiếu lịch sự; hoá ra sĩ tử coi thường nhân vật? Nên gọi một cách lịch sự, khách quan là nhân vật, hay người phụ nữ, người đàn bà, hoặc chỉ gọi tên nhân vật (Chí Phèo)
	Đồng thời, một số sĩ tử nhầm lẫn giữa nhà thơ với nhân vật trữ tình nên viết “Về với nhân dân, Chế Lan Viên vô cùng hạnh phúc, xúc động” (cảm nhận về bài thơ “Tiếng hát con tàu” của Chế Lan Viên), “Hàn Mặc Tử ngỡ ngàng trước cái đẹp của Vĩ Dạ” Đó là cách nói không chính xác, không thể gọi tên tác giả, mà phải nói là “nhân vật trữ tình”.
	Cách gọi tên các nhân vật trong tác phẩm đòi hỏi sự tinh tế, lịch lãm của người đọc, mà các giáo viên cần hướng dẫn thường xuyên trong các bài giảng. Do khuôn khổ bài viết nên không thể nói hết được, nói chung nên chú ý nguyên tắc khách quan, có văn hoá.  
4. Thích giáo huấn, sướt mướt
	Kết thúc bài phân tích về “Rừng xà nu”, một thí sinh đã “tích hợp” luôn một bài học về lòng yêu nước, lí tưởng của thanh niên ngày nay. Một thí sinh sau phần nêu cảm nhận về bài thơ “Sóng” của Xuân Quỳnh cũng “lên lớp” giám khảo một bài học về sự trong sáng, chung thủy của tình yêu, nhất là trong thời đại kinh tế thị trường có nhiều tiêu cực, tệ nạn xã hội. Đành rằng đọc xong tác phẩm, mỗi người sẽ rút ra được những kinh nghiệm, bài học riêng, song không nhất thiết phải thể hiện “lập trường tư tưởng” trong bài văn.
	Không ít thí sinh lại thiên về xu hướng “sến” với các từ “Ôi, Than ôi, Biết mấy” xuất hiện với tần suất khá cao trong bài. Khi yêu cầu bình luận về một câu danh ngôn về tình bạn, thí sinh viết “Các bạn ơi, tình bạn là thiêng liêng, cao quý lắm!”. Xin thưa, bài văn nghị luận là văn bản thuộc phong cách khoa học, cần chú trọng yêu cầu chính xác, khách quan, có bằng chứng xác đáng, lôgic. Người viết (thí sinh) và người đọc (giám khảo) là bình đẳng. Vì vậy, viết “các bạn ơi”, “các bạn ạ”, “các bạn biết không” hay “kính thưa thầy cô” đều không phù hợp. Và không phải là thêm vào mấy từ “Ôi, biết bao, biết mấy” là bài văn có cảm xúc, hay hấp dẫn hơn. Giám khảo sẽ dễ dàng phân biệt cảm xúc, tình cảm thật hay là tình cảm có tính chất “hô khẩu hiệu” của thí sinh.
5. Chưa nắm được kết cấu của bài nghị luận xã hội
	Từ năm 2009 trong đề thi Ngữ văn có câu nghị luận xã hội (30% số điểm). Đa số thí sinh mất nhiều điểm ở câu tưởng chừng như “dễ ăn” này, bởi vì chưa biết cấu trúc bài làm.
	Bài nghị luận xã hội có hai dạng: Nghị luận (bàn bạc) về một tư tưởng, đạo lý, nghĩa là trao đổi, thảo luận về một ý kiến, một quan điểm. Ví dụ: Suy nghĩ về quan điểm “Nhất nghệ tinh, nhất thân vinh” hay “Học thầy không tầy học bạn” hoặc “Hạnh phúc là đấu tranh”... Dạng thứ hai là nghị luận về một hiện tượng đời sống, yêu cầu người viết trình bày nhận thức, quan điểm về những hiện tượng đáng lưu ý, “có vấn đề” trong đời sống. Ví dụ suy nghĩ về hiện tượng học sinh nữ đánh nhau; suy nghĩ về hiện tượng nhiều bạn trẻ đi học ở nước ngoài không trở về Việt Nam làm việc; về hiện tượng tệ nạn xã hội trong giới trẻ  
Dạng thứ nhất (Nghị luận về tư tưởng, đạo lý) cấu trúc bài làm luôn có ba phần: 
- Giải thích, nêu vấn đề cần nghị luận - Bàn luận: Ý nghĩa, mặt đúng, mặc tích cực; mặt tiêu cực, cần bổ sung- Bài học nhận thức và hành động: Nên suy nghĩ thế nào, hành động ra sao, liên hệ bản thân.  
Dạng thứ hai (nghị luận về hiện tượng đời sống) cấu trúc cũng có ba phần:- Nêu ý nghĩa của hiện tượng: Hiện tượng đó phản ánh điều gì, xu hướng gì.- Giải thích nguyên nhân hiện tượng.   - Đề xuất giải pháp, phương hướng khắc phục, cách ứng xử.
	Nhiều thí sinh mất điểm vì viết lan man, bài dài nhưng không có ý. Nếu trình bày đúng cấu trúc như trên, bảo đảm suy nghĩ không chệch hướng, và dễ đạt điểm cao. Bài nghị luận xã hội người viết có quyền trình bày quan điểm, tư tưởng, kinh nghiệm sống riêng, song để thuyết phục được người đọc thì bài văn bao giờ cũng phải đi theo một mạch tư duy sáng rõ, mạch lạc. 
	Xin “bật mí” thêm, muốn làm tốt kiểu bài nghị luận xã hội, thí sinh nên quan tâm đến những vấn đề xã hội, những quan niệm về lí tưởng, hạnh phúc, tình yêu, tình bạn và tạo cơ hội tranh luận, “vặn vẹo” đúng sai, giải thích nguyên nhân, nêu quan điểm, giải pháp. Lâu dần sẽ rèn luyện khả năng nhận thức vấn đề nhanh, tranh biện sắc sảo, thuyết phục.
6. Mở bài chệch choạc, mông lung
	Nhiều thí sinh cảm thấy khó khăn khi viết mở bài. Nhiều bạn muốn có một mở bài ấn tượng, “hoành tráng” theo kiểu mở bài gián tiếp, nhưng tốn nhiều thời gian mà kết quả lại không như ý. Mở bài gián tiếp nếu thành công sẽ tạo ấn tượng tốt với giám khảo, và đem lại chất văn cho bài. Tuy nhiên nếu người viết non tay thì sẽ bị phản tác dụng, rơi vào lan man. Mà nếu mở bài hay nhưng thân bài dở thì cũng chẳng ích gì. 
	Tốt nhất là nên mở bài trực tiếp, giới thiệu ngắn gọn về tác giả, tác phẩm, vấn đề theo kiểu “mở cửa thấy núi” (khai môn kiến sơn). Mở bài có hay đến mấy cũng chỉ được tối đa 0,5 điểm, nên cần chú trọng dồn “nội lực” vào phần thân bài.
7. “Biết rồi, khổ lắm, nói mãi”
	Những lỗi không đáng có này năm nào cũng có người nhắc nhở, nhưng nhiều thí sinh vẫn không chú ý khắc phục. Đó là viết chữ quá nhỏ, nét quá mờ. Nhiều thí sinh không xuống hàng, cả bài chỉ một đoạn văn, làm giám khảo “theo” đọc đứt cả hơi. Bài văn nghị luận bao gồm nhiều ý (luận điểm), mỗi ý như vậy nên tách thành một đoạn văn, vừa lôgic, vừa dễ theo dõi. 
	Có thí sinh khi trích dẫn câu thơ, đoạn thơ, hay câu văn lại viết một hai chữ rồi thêm dấu ba chấm, coi như giám khảo đã biết rồi, hoặc cẩu thả đến mức trích dẫn sai. Nhiều bạn lại không chừa lề, bài vừa nhìn rườm rà mà không có chỗ cho giám khảo cho điểm chi tiết. Những việc “tiết kiệm” như thế không được giám khảo hoan nghênh, và dĩ nhiên là sĩ tử sẽ thiệt thòi. 
	Còn nếu sĩ tử nào vẫn mắc lỗi kiểu “chưa sạch nước cản” như sai chính tả, ngữ pháp, lạc đề, chữ như gà bới thì thi rớt là cái chắc.