Giáo án lớp 9 môn Sinh học - Ôn tập học kì 2

ÔN TẬP HỌC KÌ II
 I - Ôn tập phần Di truyền và biến dị 
Câu 1: Nguyên nhân và hậu quả của hiện tượng thoái hóa do tự thụ phấn ở thực vật và do giao phối gần ở động vật.
- Nguyên nhân :Do các gen lặn có hại chuyển từ trạng thái dị hợp sang trạng thái đồng hợp gây hại 
- Hậu quả :
 + Ở thực vật: cây phát triển chậm, chiều cao và năng suất giảm, nhiều cây bị bệnh hoặc chết non.
 + Ở động vật: sinh trưởng và phát triển yếu,khả năng sinh sản giảm, quái thai, dị tật, chết non.
Câu 2: Ưu thế lai là gì? Nguyên nhân của hiện tượng ưu thế lai? Trong chọn giống cây trồng và vật nuôi, người ta đã dùng phương pháp gì để tạo ưu thế lai?
-Ưu thế lai là hiện tượng cơ thể lai có sức sống cao hơn, sinh trưởng và phát triển mạnh hơn,chống chịu tốt hơn và năng suất cao hơn trung bình giữa hai bố mẹ hoặc vượt trội cả hai bố mẹ .
- Nguyên nhân: Do sự tập trung các gen trội có lợi ở cơ thể lai F1, Ưu thế lai biểu hiện cao nhất ở F1 và sau 
đó giảm dần qua các thế hệ.
- Để tạo được ưu thế lai ở cây trồng, người ta chủ yếu dùng phương pháp lai khác dòng còn trong chăn nuôi thường dùng phương pháp lai kinh tế .
Câu 3: Trình bày khái niệm, ppháp tiến hành và ưu nhược điểm của chọn lọc hàng loạt và chọn lọc cá thể.
Chọn lọc hàng loạt
Chọn lọc cá thể
Khái niệm
Dựa trên KH chọn ra một nhóm cá thể phù hợp nhất với mục tiêu chọn lọc để làm giống
Chọn lấy một ít cá thể tốt rồi nhân lên một cách riêng rẽ theo từng dòng
Phương pháp tiến hành
- Năm I: Gieo giống khởi đầu, chọn cây ưu tú, hạt trộn lẫn để làm giống cho vụ sau.
- Năm II: So sánh giống chọn lọc với giống khởi đầu và giống đối chứng để chọn giống phù hợp với mục đích đề ra.
- Gieo giống khởi đầu, chọn cá thể tốt nhất, hạt gieo riêng từng dòng.
- So sánh các dòng với nhau, rồi so sánh với giống khởi đầu và giống đối chứng để chọn dòng tốt nhất phù hợp yêu cầu.
- Ưu điểm
- Nhược điểm
- Đơn giản, dễ làm, ít tốn kém.
- Dễ nhầm với thường biến vì chỉ dựa vào KH.
- Chọn lọc KH với kiểm tra được KG
- Mất thời gian và công sức
 II - Ôn tập phần Sinh vật và môi trường
Hệ thống hóa kiến thức
Bảng 63.1. Môi trường và các nhân tố sinh thái
Môi trường
Nhân tố sinh thái
Nhân tố sinh thái vô sinh
Nhân tố sinh thái hữu sinh
Môi trường nước
Nước, bùn, đất,các chất khoáng...
Cá , tôm , cua, rận nước.......
Môi trường đất
Đất , đá, nước....
Giun đất, dế, trâu, gà, lợn, bò...
Môi trường trên mặt đất- không khí
Không khí
Sáo, bồ câu, chuồn chuồn...
Môi trường sinh vật
Thức ăn có ở vật chủ (nước, chất hữu cơ, chất vô cơ ...)
Vật chủ và vật kí sinh
 Bảng 63.2. Sự phân chia các nhóm sinh vật dựa vào giới hạn sinh thái
Nhân tố sinh thái
Nhóm thực vật
Nhóm động vật
Ánh sáng
Nhóm cây ưa sáng
Nhóm cây ưa bóng
Nhóm động vật ưa sáng
Nhóm động vật ưa tối
Nhiệt độ
 Thực vật biến nhiệt
Động vật biến nhiệt
Động vật hằng nhiệt
Độ ẩm
Thực vật ưa ẩm
Thực vật chịu hạn
Động vật ưa ẩm
Động vật ưa khô
Bảng 63.3. Quan hệ cùng loài và khác loài	
Quan hệ
Cùng loài
Khác loài
Hỗ trợ
- Quần tụ cá thể
- Cách li cá thể
- Cộng sinh
- Hội sinh
Cạnh tranh ( hay Đối địch)
- Cạnh tranh thức ăn, chỗ ở
- Cạnh tranh trong mùa sinh sản
- Ăn thịt nhau
- Cạnh tranh
- Kí sinh, nửa kí sinh
- Sinh vật này ăn sinh vật khác
Bảng 63.4. Hệ thống hoá các khái niệm 
Khái niệm
Định nghĩa
Ví dụ minh họa
Quần thể sinh vật
Tập hợp những cá thể cùng loài,cùng sống trong một khu vực nhất định và có khả năng sinh sản tạo thành những thế hệ mới
- Đàn gà trong sân
- Rừng thông
Quần xã sinh vật
Tập hợp nhiều quần thể SV thuộc các loài khác nhau, cùng sống trong một không gian nhất định
- Tôm , cá trong hồ
- Rừng ngập mặn ven biển
Cân bằng sinh học
Số lượng cá thể SV phù hợp với khả năng cung cấp nguồn sống của môi trường
Khi số lượng sâu tăng thì số lượng chim ăn sâu cũng tăng lên
Hệ sinh thái
Bao gồm quần xã SV và Mtrường sống của quần xã
Hệ sinh thái rừng nhiệt đới
Chuỗi thức ăn
Lưới thưc ăn
Là một dãy nhiều loài SV có quan hệ ddưỡng với nhau, mỗi loài vừa là SV tiêu thụ mắt xích phía trước, vừa bị mắt xích phía sau tiêu thụ.
 Các chuỗi thức ăn có nhiều mắt xích chung.
-Cỏ Thỏ Hổ Vi khuẩn
	Bảng 63.5. Các đặc trưng của quần thể	
Các đặc trưng
Nội dung cơ bản
Ý nghĩa sinh thái
Tỉ lệ đực/ cái
Phần lớn các quần thể có tỉ lệ đực : cái là 1:1
Cho thấy tiềm năng sinh sản của quần thể
Thành phần nhóm tuổi
Quần thể gồm các nhóm tuổi:
- Nhóm trước sinh sản
- Nhóm sinh sản
- Nhóm sau sinh sản
- Tăng trưởng khối lượng và kích thước quần thể
- Quyết định mức sinh sản của quần thể
- Không ảnh hưởng tới sự phát triển của quần thể
Mật độ quần thể
Là số lượng sinh vật có trong một đơn vị diện tích hay thể tích
Phản ánh các mối quan hệ trong quần thể và có ảnh hưởng tới các đặc trưng khác của quần thể
Bảng 63.6 Các dấu hiệu điển hình của quần xã	
Các dấu hiệu
Các chỉ số
Thể hiện
Số lượng các loài trong quần xã
Độ đa dạng
Mức độ phong phú về số số lượng loài trong quần xã
Độ nhiều
Mật độ cá thể của từng loài trong quần xã
Độ thường gặp
Tỉ lệ % số địa điểm bắt gặp một loài trong tổng số địa điểm quan sát
Thành phần loài trong quần xã
Loài ưu thế
Loài đóng vai trò quan trọng trong quần xã
Loài đặc trưng
Loài chỉ có ở một quần xã hoặc có nhiều hơn hẳn các loài khác
2 -.Câu hỏi ôn tập: Hướng dẫn trả lời :
Câu1: Có thể căn cứ vào đặc điểm hình thái để phân biệt được tác động của nhân tố sinh thái với sự thích nghi của của sinh vật không?
_Có, vì các nhân tố sinh thái ảnh hưởng đến hình thái của sinh vật.( HS lấy ví dụ ở các bài 42, 43 để minh họa)
Câu 2 : Nêu những điểm khác biệt về các mối quan hệ cùng loài và khác loài.
 Những điểm khác biệt về quan hệ cùng loài và quan hệ khác loài:
Sinh vật cùng loài thường hỗ trợ hoặc cạnh tranh lẫn nhau
Sinh vật khác loài có quan hệ hỗ trợ hoặc đối địch. ( sử dụng bảng 63.3 )
Câu 3: Quần thể người khác với quần thể SV khác ở những đặc điểm nào? Nêu ý nghĩa của tháp dân số.
 - Quần thể người khác quần thể sinh vật: quần thể người có các đặc trưng về kinh tế xã hội như pháp luật, hôn nhân, giáo dục, văn hoá .Do con người có lao động và tư duy nên có khả năng tự điều chỉnh các đặc điểm sinh thái trong quần thể , đồng thời cải tạo thiên nhiên.
 -Ý nghĩa của tháp dân số : tháp dân số thể hiện đặc trưng dân số của mỗi nước. Tháp dân số gồm : tháp dân số trẻ và tháp dân số già:
 + Tháp dân số trẻ: là tháp dân số có đáy rộng do số lượng trẻ em sinh ra hằng năm cao.Cạnh tháp xiên nhiều và đỉnh tháp nhọn biểu hiện ti lệ người tử vong cao do đó tuổi thọ trung bình thấp.
	 + Tháp dân số già : là tháp dân số có đáy hẹp, đỉnh không nhọn, cạnh tháp gần như thẳng đứng, biểu thị tỉ lệ sinh và tỉ lệ tử vong đều thấp do đó tuổi thọ trung bình cao .
Câu 4: Quần xã và quần thể phân biệt với nhau về những mối quan hệ cơ bản nào?	
Quần thể
Quần Xã
- Tập hợp các cá thể cùng loài sống trong một sinh cảnh
- Mối quan hệ giữa các cá thể chủ yếu là thích nghi về mặt dinh dưỡng, nơi ở
 -Tập hợp các quần thể của các loài khác nhau cùng sống trong một sinh cảnh
 - Ngoài mối quan hệ thích nghi còn có các quan hệ hỗ trợ và đối địch
Câu 5: Hãy điền những cụm từ thích hợp vào các ô ở sơ đồ chuỗi thức ăn dưới đây và giải thích.
	Cỏ	Thỏ	 Cáo	 Vi sinh vật
Câu 6: Trình bày những hoạt động tích cực và tiêu cực của con người đối với môi trường
Những hoạt động tích cực
Những hoạt động tiêu cực
 - Sử dụng hợp lí nguồn tài nguyên thiên nhiên .
 - Không săn bắt động vật quý hiếm.
 - Sử dụng đúng mức thuốc trừ sâu và hoá chất bảo vệ thực vật.
 - Trồng cây gây rừng.
 -Tuyên truyền cho mọi người có ý thức bảo vệ môi trường sống.
 - Phun thuốc trừ sâu
- Đổ rác thải ra sông
- Săn bắt động vật quý hiếm
- Chặt phá rừng làm củi, lấy gỗ
- Khai thác khoáng sản bừa bãi
Câu 7: Vì sao nói ô nhiễm môi trường chủ yếu do hoạt động của con người gây ra ? Nêu những biện pháp hạn chế ô nhiễm.
- Dựa vào nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường để giải thích .( các tác nhân chủ yếu gây ô nhiễm )
- Những biện pháp hạn chế ô nhiễm: Có nhiều biện pháp phòng chống ô nhiễm như xử lí chất thải công nghiệp và chất thải sinh hoạt, cải tiến công nghệ để có thể sản xuất ít gây ô nhiễm, sử dụng nhiều loại năng lượng không gây ô nhiễm như năng lượng gió ,năng lượng mặt trời..., xây dựng nhiều công viên, trồng cây xanh để hạn chế bụi và điều hoà khí hậu... Cần tăng cường công tác tuyên truyền và giáo dục để nâng cao hiểu biết và ý thức của mọi người về phòng chống ô nhiễm.
+ Các biện pháp hạn chế ô nhiễm không khí (SGK)
+ Các biện pháp hạn chế ô nhiễm nguồn nước (SGK)
+ Các biện pháp hạn chế ô nhiễm do thuốc bảo vệ thực vật (SGK)
+ Các biện pháp hạn chế ô nhiễm từ chất thải rắn. (SGK)
Câu 8: Bằng cách nào con người có thể sử dụng tài nguyên thiên nhiên một cách tiết kiệm và hợp lí?
 Sử dụng tài nguyên thiên nhiên một cách tiết kiệm và hợp lí là hình thức sử dụng vừa đáp ứng nhu cầu sử dụng tài nguyên của xã hội hiện tại vừa bảo đảm duy trì lâu dài các nguồn tài nguyên cho các thế hệ con cháu mai sau.
Câu 9: Vì sao cần bảo vệ các hệ sinh thái ? Nêu các biện pháp bảo vệ và duy trì sự đa dạng của các HST ? - Cần phải bảo vệ hệ sinh thái vì hiện nay trên trái đất nhiều vùng bị suy thoái, cần phải bảo vệ các loài sinh vật và môi trường sống của chúng nhằm tránh ô nhiễm môi trường và cạn kiệt tài nguyên. Mỗi quốc gia và tất cả mọi người dân đều phải có trách nhiệm bảo vệ hệ sinh thái góp phần bảo vệ môi trường sống trên trái đất.
 - Các biện pháp bảo vệ và duy trì sự đa dạng của các hệ sinh thái ( hệ sinh thái rừng, hệ sinh thái biển, hệ sinh thái nông nghiệp) SGK
Câu 10:Vì sao cần có Luật Bảo vệ môi trường? Nêu một số nội dung cơ bản trong Luật Bảo vệ môi trường của Việt Nam
- Cần có Luật Bảo vệ môi trường vì: Luật Bảo vệ môi trường được ban hành nhằm điều chỉnh hành vi của xã hội để ngăn chặn khắc phục các hậu quả xấu do hoạt động của con người và thiên nhiên gây ra cho môi trường tự nhiên.
- Nội dung cơ bản trong Luật Bảo vệ môi trường Việt Nam:
+ Các tổ chức cá nhân có trách nhiệm giữ cho môi trường trong lành, sạch đẹp, cải thiện môi trường, bảo đảm cân bằng sinh thái, ngăn chặn khắc phục các hậu quả xấu do con người và thiên nhiên gây ra, khai thác sử dụng hợp lí và tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên.
+ Cấm nhập khẩu các chất thải vào Việt Nam.
+ Các tổ chức cá nhân phải có trách nhiệm xử lí chất thải bằng công nghệ thích hợp.
+ Các tổ chức cá nhân gây ra sự cố môi trường có trách nhiệm bồi thường và khắc phục hậu quả về mặt môi trường.