Giáo án môn học Ngữ văn 9 - Tuần 1

TUẦN 1 – BÀI 1
KQCĐ:
Thấy được những vẻ đẹp trong phong cách Hồ Chí Minh – Sự kết hợp hài hòa giữa truyền thống & hiện đại, dân tộc & nhân loại, vĩ đại & bình dị - để càng thêm kính yêu Bác, tự nguyện học tập theo gương Bác.
Nắm được các phương châm hội thoại về lượng & về chất để vận dụng trong giao tiếp.
Biết sử dụng một số biện pháp nghệ thuật trong văn bản thuyết minh.
 TIẾT 1-2
 VĂN BẢN: PHONG CÁCH HỒ CHÍ MINH
 -LÊ ANH TRÀ-
Ngày dạy : 
Chuẩn bị : Tư liệu về Bác.
Ổn định : Sĩ số: .. Vắng: .
Bài mới :
HĐ1: Giới thiệu bài: Hồ Chí Minh không những là nhà yêu nước mà còn là danh nhân văn hóa thế giới. Vẻ đẹp văn hóa chính là nét nổi bật trong phong cách Hồ Chí Minh.
HĐ2: Đọc-hiểu văn bản
? Câu hỏi 1/SGK/8.
 + Trong cuộc đời hoạt động cách mạng đầy gian lao, Bác đã đi nhiều nơi, tiếp xúc nhiều nền văn hóa khác nhau từ phương Đông tới phương Tây. Người có hiểu biết sâu rộng về nền văn hóa của các nước châu Á, châu Âu, châu Phi, châu Mỹ. Để có được vốn tri thức văn hóa sâu rộng ấy, Bác Hồ đã:
Nắm vững phương tiện giao tiếp là ngôn ngữ: nói thạo, viết thạo nhiều thứ tiếng nước ngoài.
Qua công việc & qua lao động mà học hỏi: làm nhiều nghề khác nhau.
Học hỏi, tìm hiểu đến mức sâu sắc.
 + Người tiếp thu tinh hoa văn hóa của nước ngoài một cách có chọn lọc:
Không chịu ảnh hưởng văn hóa nước ngoài một cách thụ động.
Tiếp thu mọi cái đẹp & hay, phê phán những hạn chế, tiêu cực.
Trên nền tảng văn hóa dân tộc mà tiếp thu những ảnh hưởng quốc tế.
? Câu hỏi 2&3/SGK/8.
 + Ở cương vị lãnh đạo cao nhất của Đảng & Nhà Nước, nhưng Bác có lối sống vô cùng giản dị:
Nơi ở, nơi làm việc đơn sơ: chiếc nhà sàn nhỏ bằng gỗ bên cạnh chiếc ao; chiếc nhà sàn đó cũng chỉ vẻn vẹn có vài phòng tiếp khách, họp Bộ chính trị, làm việc & ngủ.
Trang phục giản dị: bộ quần áo bà ba nâu, chiếc áo trấn thủ, đôi dép lốp thô sơ, tư trang ít ỏi, chiếc vali con với vài bộ áo quần, vài vật kỷ niệm.
Ăn uống đạm bạc: cá kho, rau luộc, dưa ghém, cà muối, cháo hoa,
 + Cách sống giản dị, đạm bạc của Bác lại vô cùng thanh cao, sang trọng:
Đây không phải là lối sống khắc khổ của những người tự vui trong cảnh nghèo khó.
Đây không phải là cách tự thần thánh hóa, tự làm cho khác đời, hơn người.
Đây là một cách sống có văn hóa, đã trở thành một quan niệm thẩm mỹ: cái đẹp là sự giản dị, tự nhiên.
 + Nét đẹp của lối sống rất dân tộc, rất Việt Nam trong phong cách Hồ Chí Minh. Cách sống của Bác gợi ta nhớ cách sống của các vị hiền triết trong lịch sử: Nguyễn Trãi, Nguyễn Bỉnh Khiêm ¨ gắn với làng quê, đạm bạc mà thanh cao.
? Câu hỏi 4/SGK/8.
 + Kết hợp giữa kể & bình luận một cách tự nhiên: “có thể nói, ít có vị lãnh tụ nào lại am hiểu về các dân tộc & nhân dân thế giới, văn hóa thế giới sâu sắc như chủ tịch Hồ Chí Minh, quả như một câu chuyện thần thoại, như câu chuyện về một vị tiên, một con người siêu phàm nào đó trong cổ tích,”
 + Chọn lọc những chi tiết tiêu biểu để dẫn chứng.
 + Đan xen thơ Nguyễn Bỉnh Khiêm, cách dùng từ Hán-Việt gợi cho người đọc thấy sự gần gũi giữa Hồ Chí Minh với các bậc hiền triết của dân tộc.
 + Sử dụng nghệ thuật đối lập: vĩ nhân mà hết sức giản dị, gần gũi; am hiểu mọi nền văn hóa nhân loại mà hết sức dân tộc, hết sức Việt Nam.
HĐ3: Tổng kết
 Rút ra ý nghĩa của việc học tập, rèn luyện theo phong cách Hồ Chí Minh: cần phải hòa nhập với khu vực & quốc tế nhưng cũng cần phải giữ gìn & phát huy bản sắc văn hóa dân tộc. (GV liên hệ giúp HS nhận thức thế nào là lối sống có văn hóa, thế nào là “mốt”, là hiện đại trong ăn mặc, nói năng,)
I/ ĐỌC-CHÚ THÍCH:
Tác giả: Lê Anh Trà (SGK)
Xuất xứ: trích “Phong cách Hồ Chí Minh, cái vĩ đại gắn với cái giản dị-Trong Hồ Chí Minh & văn hóa Việt Nam.” (1990)
Giải từ: (SGK/7)
II/ ĐỌC-HIỂU VĂN BẢN:
 1/ Vốn tri thức văn hóa sâu rộng của Hồ Chí Minh:
Người đi khắp nơi, tiếp xúc nhiều nền văn hóa của các nước qua giao tiếp, qua côngviệc, qua học hỏi & tìm hiểu.
Người tiếp thu một cách có chọn lọc tinh hoa văn hóa nước ngoài.
¨ Người có vốn tri thức văn hóa nhân loại sâu rộng.
 2/ Lối sống giản dị, thanh cao của Bác:
Lối sống giản dị: Nơi ở, nơi làm việc đơn sơ; trang phục giản dị; ăn uống đạm bạc.
Cách sống giản dị lại vô cùng thanh cao: không phải sống khắc khổ trong cảnh nghèo, không tự thần thánh hóa cho khác đời, đây là cách sống có văn hóa & trở thành quan niệm: cái đẹp là sự giản dị, tự nhiên.
Cách sống giống với các nhà hiền triết xưa: rất dân tộc, rất Việt Nam.
 ¨ Lối sống của Bác là sự kết hợp giữa giản dị & thanh cao.
 3/ Cách lập luận:
Văn bản kết hợp giữa kể & bình rất tự nhiên, chọn lọc những chi tiết tiêu biểu, đan xen thơ Nguyễn Bỉnh Khiêm & dùng từ Hán-Việt tạo được sự gần gũi giữa Bác với các bậc hiền triết xưa của dân tộc.
Dùng nghệ thuật đối lập: vĩ nhân / giản dị; am hiểu văn hóa nhân loại / rất dân tộc, rất Việt Nam.
 ¨ Tạo nên nét đẹp trong phong cách Hồ Chí Minh.
 GHI NHỚ : SGK / 8.
III/ LUYỆN TẬP: 
 Tìm đọc & kể lại những câu chuyện về lối sống giản dị mà cao đẹp của Bác Hồ.
Dặn dò :
+ Học thuộc bài & ghi nhớ trong SGK.
+ Soạn: Đấu tranh cho một thế giới hòa bình. 
+ Chuẩn bị: Các phương châm hội thoại.
 TIẾT 3
Ngày dạy :
 CÁC PHƯƠNG CHÂM HỘI THOẠI
Ổn định : sĩ số : .. Vắng : 
Chuẩn bị : bảng phụ.
Bài mới :
HĐ1: 
Bước 1: HS đọc đoạn đối thoại & trả lời câu hỏi.
? Câu hỏi của An “Cậu học bơi ở đâu vậy?” & cách trả lời của Ba có đáp ứng điều An cần biết không?
 Câu trả lời của Ba không mang nội dung mà An cần biết, điều An muốn biết là một địa điểm cụ thể nào đó. Nói mà không có nội dung là hiện tượng không bình thường trong giao tiếp, vì trong giao tiếp câu nói ra cần truyền tải một nội dung nào đó ¨ khi nói, câu nói phải có nội dung đúng với yêu cầu của giao tiếp, không nên nói ít hơn những gì mà giao tiếp đòi hỏi.
Bước 2: HS đọc hoặc kể lại truyện “Lợn cưới, áo mới”.
? Vì sao truyện lại gây cười.
 Truyện gây cười vì các nhân vật nói nhiều hơn những gì cần nói.
Lẽ ra chỉ cần hỏi: “Bác có thấy con lợn nào chạy qua đây không?” & chỉ cần rả lời: “Tôi chẳng thấy con lợn nào chạy qua đây cả.” 
? Như vậy, cần phải tuân thủ yêu cầu gì khi giao tiếp.
 Trong giao tiếp, không nên nói nhiều hơn những gì cần nói.
Bước 3: Hệ thống hóa kiến thức.
 Gọi HS đọc ghi nhớ.
HĐ2:
Bước 1: HS đọc hoặc kể lại truyện “Quả bí khổng lồ”.
? Truyện cười này phê phán điều gì.
 Phê phán tính nói khoác.
? Vậy, trong giao tiếp cần tránh điều gì.
 Trong giao tiếp không nên nói những điều mà mình không tin là đúng sự thật.
Bước 2: 
? Nếu không biết chắc một tuần nữa lớp sẽ tổ chức cẳm trại, em có thông báo điều đó với các bạn trong lớp không. Nếu không biết chắc vì sao bạn mình nghỉ học, em có trả lời với GV là bạn nghỉ học vì ốm không.
 Trong giao tiếp, đừng nói những điều mà mình không có bằng chứng xác thực.
Bước 3:
? So sánh điểm khác nhau giữa yêu cầu: không nói những điều mà mình không tin là đúng sự thật & không nói những điều mà mình không có bằng chứng xác thực.
Yêu cầu 1: đừng nói những điều mình không tin là đúng sự thật, không nên nói những gì trái với điều ta nghĩ.
Yêu cầu 2: đừng nói những điều không có bằng chứng xác 
thực, chưa có cơ sở để xác định là đúng. Nếu cần nói điều đó thì phải báo cho người nghe biết tính xác thực chưa kiểm chứng.
Bước 4: Hệ thống hóa kiến thức.
 HS đọc ghi nhớ.
HĐ3: Hướng dẫn làm bài tập.
I/ PHƯƠNG CHÂM VỀ LƯỢNG:
 1/ Đọc ví dụ & trả lời câu hỏi:
Câu trả lời không đáp ứng điều An muốn biết.
Cần nêu một địa điểm cụ thể nào đó.
¨ Cần nói có nội dung đúng với yêu cầu giao tiếp.
 2/ Đọc truyện cười & trả lời câu hỏi:
Truyện gây cười vì các nhân vật nói nhiều hơn nội dung cần nói.
Nếu bỏ bớt nhữnh từ thừa: cưới, từ lúc tôi mặc cái áo mới này.
¨ Không nên nói nhiều hơn những điều cần nói.
 GHI NHỚ: SGK / 9
II/ PHƯƠNG CHÂM VỀ CHẤT:
 Đọc truyện cười & trả lời câu hỏi: 
 Truyện cười phê phán tính nói khoác.
 ¨ Không nói những điều mà mình không tin là đúng sự thật. 
 GHI NHỚ : SGK / 10
III/ LUYỆN TẬP:
 1/ Phân tích lỗi trong các câu sau:
Thừa cụm từ: “nuôi ở nhà” vì từ “gia súc”: là thú nuôi trong nhà.
Tất cả các loài chim đều có 2 cánh, thừa cụm từ “có 2 cánh”.
 2/ Điền vào chỗ trống:
Nói có căn cứ chắc chắn là: nói có sách, mách có chứng.
Nói sai sự thật một cách cố ý, nhằm che giấu điều gì đó là: nói dối.
Nói một cách hú họa, không có căn cứ là: nói mò.
Nói nhảm nhí, vu vơ là: nói nhăng, nói cuội.
Nói khoác lác, làm ra vẻ tài giỏi, hoặc nói những chuyện bông đùa, khoác lác cho vui là: nói trạng.
¨ Các từ ngữ này đều chỉ những cách nói tuân thủ hoặc vi phạm phương châm hội thoại về chất.
	3/ Với câu hỏi “Rồi có nuôi được không?”: người nói đã không tuân thủ phương châm về lượng. (hỏi 
 một điều thừa).
	4/ Giải thích cách diễn đạt :
Với phương châm về chất: không nói những điều mình tin không tin là đúng hay không có bằng chứng xác thực. Trong nhiều trường hợp, vì một lý do nào đó, người nói đưa ra một nhận định hay truyền đạt một thông tin chưa có bằng chứng chắc chắn. Để đảm bảo phương châm về chất, người nói phải dùng cách nói trên nhằm báo cho người nghe tính xác thực của nhận định hay thông báo mình đưa ra chưa được kiểm chứng.
Phương châm về lượng là không nói thiếu hay thừa. Trong giao tiếp, đôi khi để nhấn mạnh hay chuyển ý, dẫn ý, người nói cần nhắc lại một nội dung nào đó hay giả định là mọi người đều biết, người nói phải dùng những cách nói trên nhằm báo cho người nghe biết việc nhắc lại nội dung là chủ ý của người nói.
5/ Giải nghĩa thành ngữ & nêu mối liên quan đến phương châm hội thoại:
Ăn đơm nói đặt: vu khống, đặt điều bịa chuyện cho người khác.
Ăn ốc nói mò: nói không có căn cứ.
Ăn không nói có: vu khống, bịa đặt.
Cãi chày cãi cối: có tranh cãi nhưng khong có lý lẽ gì cả.
Khua môi múa mép: nói năng ba hoa, khoác lác, phô trương.
Nói dơi nói chuột: nói lăng nhăng, linh tinh, không xác thực.
Hứa hươu hứa vượn: hứa để được lòng rồi không thực hiện lời hứa.
Ê Tất cả những thành ngữ trên đều chỉ những cách nói, nội dung nói không tuân thủ phương châm về chất. Các thành ngữ này đều chỉ những điều tối kỵ trong giao tiếp, cần phải tránh.
Dặn dò :
+ Học thuộc bài & ghi nhớ.
+ Chuẩn bị: Các phương châm hội thoại (tiếp).
+ Làm trước các bài tập có trong SGK về các phương châm: quan hệ, cách thức, lịch sự.
 TIẾT 4
Ngày dạy :..
 SỬ DỤNG MỘT SỐ BIỆN PHÁP NGHỆ THUẬT 
 TRONG VĂN BẢN THUYẾT MINH. 
Chuẩn bị : bảng phụ.
Ổn định : Sĩ số:  Vắng: 
Bài mới:
HĐ1: Ôn lại kiến thức về kiểu văn bản thuyết minh & các phương thức thuyết minh.
? VBTM là gì. Đặc điểm chủ yếu của VBTM là gì.
 VBTM là kiểu VB thông dụng trong mọi lĩnh vực đời sống, nhằm cung cấp tri thức khách quan, phổ thông về đặc điểm, tính chất, nguyên nhân, của các hiện tượng & sự vật trong tự nhiên, xã hội bằng phương thức trình bày, giới thiệu, giải thích.
? Các phương thức thuyết minh là gì.
 Khi làm bài TM có thể vận dụng các phương pháp: định nghĩa, phân loại, nêu ví dụ, liệt kê, số liệu, so sánh,
HĐ2: Đọc & nhận xét kiểu VBTM có sử dụng một số biện pháp nghệ thuật.
Bước 1: HS đọc VB “Hạ Long- Đá & Nước”
Bước 2: 
? Bài văn đã TM đặc điểm gì của đối tượng.
 Bài văn TM đặc điểm về cấu tạo của Hạ Long với vẻ đẹp tự nhiên, lung linh, kỳ ảo.
? Văn bản ấy có cung cấp tri thức gì về đối tượng không.
 Văn bản cung cấp tri thức về đặc điểm cấu tạo của Hạ Long gồm đá & nước, về kiến thức địa lý, địa chất, sự tác động của ánh sáng đối với hang động. 
? Những đặc điểm ấy dễ dàng thuyết minh bằng cách đo, đếm, liệt kê không.
 Những đặc điểm trên không thể đo, đếm, liệt kê mà được TM bằng cách vận dụng phép so sánh, nhân hóa, ẩn dụ, tưởng tượng. liên tưởng, tạo thành một thế giới kỳ diệu do thiên nhiên tạo ra.
Bước 3:
? Tác giả TM sự kỳ lạ của Hạ Long là vô tận bằng cách nào.
 Tác giả vận dụng phép nhân hóa, từ gợi tả, so sánh & sự liên tưởng, tưởng tượng để TM sự kỳ lạ của Hạ Long là vô tận.
? Tác giả hiểu sự kỳ lạ này là gì.
 Đó là sự biến chuyển không ngừng của nước, ánh sáng làm thay đổi hình dáng của đá theo từng thời khắc.
? Gạch dưới câu văn nêu khái quát sự kỳ lạ của vịnh Hạ Long.
 “Chính nước làm cho đá sống dậy  có tâm hồn.”
Bước 4: 
? Tác giả đã sử dụng biện pháp tưởng tượng, liên tưởng như thế nào để giới thiệu sự kỳ lạ của hạ Long.
Nước tạo nên sự di chuyển & khả năng di chuyển theo 
 mọi cách tạo nên sự thú vị của cảnh sắc.
Tùy theo góc độ & tốc độ di chuyển của du khách, tùy theo cả hướng ánh sáng rọi vào các đảo đá mà thiên nhiên tạo nên thế giới sống động, biến hóa đến lạ lùng.
Sau mỗi đổi thay góc độ quan sát, tốc độ di chuyển, ánh sáng phản chiếu, là sự miêu tả những biến đổi của hình ảnh đảo đá, biến chúng từ những vật vô tri thành vật sống động, có hồn.
Bước 5: Tổng kết & ghi nhớ.
 HS đọc ghi nhớ.
HĐ3: Luyện tập 
I/ TÌM HIỂU VIỆC SƯ DỤNG MỘT 
 SỐ BIỆN PHÁP NGHỆ THUẬT 
 TRONG VBTM:
 1/ Ôn tập VBTM:
VBTM là kiểu VB cung cấp tri thức khách quan, phổ thông về các hiện tượng, sựu vật trong tự nhiên & xã hội.
Phương pháp TM: định nghĩa, phân loại, phân tích, so sánh, liệt kê,
 2/ Cách viết VBTM có sử dụng một số biện pháp nghệ thuật:
Đọc VB “Hạ Long-Đá & Nước”.
Nhận xét:
 + Bài văn nêu được đặc điểm về cấu tạo của Hạ Long gồm đá, nước, ánh sáng, tạo nên một thế giới vô cùng kỳ lạ.
 + Các đặc điểm ấy được TM bằng cách kết hợp các biện pháp tưởng tượng, liên tưởng, so sánh, nhân hóa, gợi tả,
 GHI NHỚ : SGK / 13.
II/ LUYỆN TẬP:
1/ a) 
 - Văn bản “Ngọc Hoàng xử tội Ruồi Xanh” như một truyện ngắn, một truyện vui. Có thể xem đây là một 
 truyện vui có tính chất thuyết minh kết hợp sử dụng một số biện pháp nghệ thuật.
Tính TM thể hiện ở chỗ: giới thiệu loài ruồi rất có hệ thống, những tính chất chung về họ, giống, loài, về các tập tính sinh sống, sinh đẻ, đặc điểm cơ thể, cung cấp kiến thức chung đáng tin cậy về loài ruồi, thức tỉnh ý thức giữ gìn vệ sinh, phòng bệnh, ý thức diệt ruồi. Nhưng mặt khác, hình thức nghệ thuật gây hứng thú cho người đọc. 
Các phương pháp TM được sử dụng là:
+ Định nghĩa: thuộc họ côn trùng hai cánh, mắt lưới,
+ Phân loại: các loại ruồi.
+ Số liệu: số vi khuẩn, số lượng sinh sản của một cặp ruồi.
+ Liệt kê: mắt lưới, chân tiết ra chất dính,
b) Các biện pháp nghệ thuật được sử dụnglà: nhân hóa, có tình tiết.
Các biện pháp nghệ thuật có tác dụng gây hứng thú cho bạn đọc nhỏ tuổi, vừa là truyện vui, vừa học thêm tri thức.
2/ Đoạn văn này nhằm nói về đặc tính của chim cú dưới dạng một ngộ nhận (định kiến) thời thơ ấu, sau này lớn 
 lên đi học mới có dịp nhận thức lại sự nhầm lẫn cũ. Biện pháp nghệ thuật ở đây chính là lấy ngộ nhận hồi nhỏ 
 làm đầu mối câu chuyện.
Dặn dò : 
+ Học thuộc ghi nhớ.
+ Chuẩn bị: Luyện tập sử dụng một số biện pháp nghệ thuật trong VBTM.
+ Chuẩn bị ởnhà: TM một trong các đồ dùng sau: cái quạt, cây bút, cái kéo, cái nón.
+ Lập sẵn dàn ý & viết phần mở bài.
+ Đọc thêm: SGK / 16.
Ngày dạy : 
 TIẾT 5
 LUYỆN TẬP : SỬ DỤNG MỘT SỐ BIỆN PHÁP NGHỆ THUẬT
 TRONG VĂN BẢN THUYẾT MINH.
Chuẩn bị : Bảng phụ, dàn ý mẫu, mở bài mẫu.
Ổn định : Sĩ số: .. Vắng: ..
Bài mới :
 HĐ1: + Kiểm tra việc chuẩn bị bài tập ở nhà của HS.
	+ Phân 4 nhóm học tập, mỗi nhóm lập một dàn ý cụ thể:
	- Nhóm 1 : cây quạt (một trong các loại quạt).	
- Nhóm 2 : Cây bút (một trong các loại bút).
	- Nhóm 3 : cái kéo (một trong các loại kéo).	
- Nhóm 4 : chiếc nón (một trong các kiểu nón).
	+ Yêu cầu: lập dàn ý chi tiết bài TM & có sử dụng một số biện pháp nghệ thuật đẻ bài viết sinh động.
HĐ2: Trình bày & thảo luận lần lượt các đề.
	+ Bước 1: Nhóm trình bày dàn ý chi tiết, dự kiến cách sử dụng biện pháp nghệ thuật trong bài TM & đọc 
 đoạn mở bài.
	+ Bước 2: Lớp nhận xét, bổ sung, sửa chữa các dàn ý chi tiết đã trình bày. (nếu còn thời gian có thể trình
 bày cả 4 đề). Cuối cùng GV nhận xét chung về cách sử dụng một số biện pháp nghệ thuật như 
 thế nào, đạt hiệu quả ra sao & hướng dẫn cách làm cho HS.
Dặn dò :
+ Về nhà tiếp tục làm dàn ý cho các đề còn lại.
+ Viết bài thuyết minh hoàn chỉnh, chú ý các biện pháp nghệ thuật.
+ Chuẩn bị: Sử dụng yếu tố miêu tả trong văn bản thuyết minh.
DUYỆT CỦA BGH: