Giáo án môn học Ngữ văn lớp 9 - Tiết học 21: Sự phát triển của từ vựng

Tuần5 . Bài 4,5.
Sự phát triển của từ vựng.
Chuyện cũ trong phủ Chúa Trịnh.
Hoàng Lê nhất thống chí.
Sự phát triển của từ vựng.(tt).
Tiết 21: Tiếng việt Ngày giảng:10/9/208
SỰ PHÁT TRIỂN CỦA TỪ VỰNG
 I.Mục tiêu cần đạt:
 Học sinh:
 - Nắm được sự tất yếu của việc phát triển từ vựng đối với ngôn ngữ.
 - Hai phương thức phát triển nghĩa chủ yếu là ẩn dụ và nhân hoá.
 - Có ý thức sử dụng từ vựng đúng nghĩa trong khi nói và viết văn.
 - Rèn kĩ năng nhận biết, sử dụng các phương thức chuyển nghĩa của từ ngữ, mở rộng vốn từ theo các cách phất triển từ vựng.
 II.Chuẩn bị:
 Giáo viên:
 - Bài thơ “Vào nhà ngục Quảng Đông cảm tác” của PBC . Chuẩn bị các bài tập.
 - Phương tiện: Bảng phụ, giấy tây.
 - Tích hợp: Văn bản trên.
 Học sinh: Đọc, tìm hiểu và soạn bài. 
III.Tiến trình hoạt động :
 1. Ổn định: 9a /36 (vắng.) 
 2. Bài cũ: 
 a. Câu hỏi.
 Câu 1. Nêu và phân tích cách dẫn trực tiếp và cách dẫn gián tiếp?
 Câu 2: Chuyển cách dẫn sau đây thành cách dẫn gián tiếp:
Vũ Nương bất đắc dĩ nói: “ Thiếp sở dĩ nương tựa vào chàng vì có thú vui nghi gia nghi thất.”
 b. Đáp án: 
 Câu 1: Nêu và phân tích được hai cách dẫn. (4đ) 
 Câu 2: Bỏ dấu hai chấm và dấu ngoặc kép, thay thiếp bằng cô ấy và chàng bằng Trương Sinh, thêm vào từ rằng (6đ)
3.Bài mới: Cho tình huống: Bảng phụ
Bé vào lớp 1, mẹ mua cho bé quần áo mới.
- Mẹ mua cho bé áo hoa này, đẹp lắm!
Bé đón lấy áo xem rồi trả mẹ.
 - Ứừ, áo này mà mẹ bảo là áo hoa à? Toàn là lá.
Vậy ai đúng, ai sai với từ “áo hoa”. Bài học này sẽ giải đáp
Gv
Hs
Gv
Hs
Gv
Hs
Gv
Hs
Hs
Gv
Hs
Hs
Gv
Hs
Gv
Hs
Gv
* Hoạt động 1: Hướng dẫn tìm hiểu sự biến đổi và phát triển nghĩa của từ ngữ.
- Gọi học sinh đọc lại bài thơ Cảm tác vào nhà ngục Quảng Đông của Phan Bội Châu.
- Nội dung cơ bản của bài thơ này là gì?
- Từ “kinh tế” trong bài thơ có ý nghĩa gì?
+ Giải nghĩa: Đây là cách nói tắt của kinh bang tế thế (trị nước cứu đời)
- Ngày nay, chúng ta có hiểu từ này theo nghĩa như cụ Phan đã dùng hay không?
+ Kinh tế ( ngày nay) toàn bộ hoạt động của con người về lao động sản xuất, trao đổi, phân phối và sử dụng của cải vật chất làm ra.
- Qua đó, em có nhận xét gì về nghĩa của từ?
+ Rút ra nhận xét.
- Nghĩa của từ không bất biến. Nó có thể thay đổi theo thời gian. Có những nghĩa cũ bị mất đi và có những nghĩa mới được tạo thành. 
 Xét ví dụ 2: Đọc các câu thơ trong ví dụ a, b 
Sgk / tr 55,56. 
- Trong ví dụ ( a ) từ “xuân” có nghĩa là gì?
- Hiện tượng chuyển nghĩa này được dùng theo phương thức nào?
+ Chuyển theo phương thức ẩn dụ.
b. Tay (1) Bộ phận phía trên của cơ thểå, từ vai đến các ngón, dùng để cầm, nắm (nghĩa gốc). 
Tay (2) người chuyên hoạt động hay giỏi về một môn, một nghề nào đó (nghĩa chuyển).
- Ở lớp 6 chúng ta được học những biện pháp tu từ nào? 
- Trong trường hợp có nghĩa chuyển thì nghĩa chuyển đó được hình thành theo phương thức chuyển nghĩa nào?
a. Xuân: Chuyển nghĩa theo phương thức ẩn dụ
b. Tay: Chuyển nghĩa theo phương thức hoán dụ.
- Từ ví dụ trên em rút ra nhận xét gì về phát triển nghĩa của từ và phương thức chuyển nghĩa?
+ Khái quát phần ghi nhớ : (Sgk/ 56)
* Hoạt động 2: Hướng dẫn luyện tập.
+ Đọc và xác định yêu cầu của bài tập 1.
- Gọi 3 em lên bảng lên bảng làm.( nhận diện.)
- Nhận xét, cho điểm.
+ Đọc và xác định yêu cầu của bài tập 3, 4, 5.
- Hướng dẫn cách làm.
Bài 3, 4 chủ yếu là nhận diện.
Bài 5 vận dụng kiến thức đã học để phân tích hiện tượng ngữ nghĩa và biện pháp tu từ.
- Phân cho các nhóm thảo luận.
+ Nhóm 1: Bài 3.
+ Nhóm 2: Bài 4.
+ Nhóm 3, 4: Bài 5.
- Phân nhóm trưởng, thư kí và quy định thời gian.
+ Tiến hành thảo luận ghi ra bảng nhóm.
- Theo dõi, hướng dẫn cho nhóm 3,4.
- Gọi đại diện nhóm thuyết trình.
- Sửa, bổ sung.
- Tuyên dương, cho điểm.
4. Củng cố: 
 Câu 1: Nhận xét về sự phát triển của từ vựng?
Câu 2: Thế nào là nghĩa gốc? Thế nào là nghĩa chuyển?
Câu 3: Khi phát triển từ nghĩa gốc sang nghĩa chuyển có thể theo mấy phương thức?
I. Sự biến đổi và phát triển nghĩa của từ ngữ.
1.Ví dụ:
 a.
Nghĩa của từ kinh tế.
Xưa
Nay
Kinh bang tế thế (trị nước cứu đời)
Toàn bộ hoạt động
lao động sản xuất, sử dụng của cải của con người.
=>Nghĩa của từ có thể thay đổi theo thời gian. 
b. Xuân (1) mùa 
-> nghĩa gốc.
 Xuân (2) tuổi trẻ 
-> nghĩa chuyển.
 b.Tay (1) bộ phận cơ thể.
 ->nghĩa gốc.
 Tay (2) chuyên giỏi về một nghề nào đó
 -> nghĩa chuyển.
=> Nghĩa của từ phát triển từ nghĩa gốc sang nghĩa chuyển.
- Phương thức chủ yếu là: ẩn dụ và hoán dụ.
2. Ghi nhớ: (Sgk/ 56).
II. Luyện tập:
 Bài 1.
a.Chân -> nghĩa gốc.
b.Chân -> nghĩa chuyển (hoán dụ)
c.Chân -> nghĩa chuyển (ẩn dụ)
d.Chân -> nghĩa chuyển (ẩn dụ)
 Bài 2: 
-Từ trà trong các tên gọi đã được dùng với nghĩa chuyển 
-> là sản phẩm từ thực phẩm được chế biến thành dạng khô dùng để pha nứơc uống (ẩn dụ).
 Bài 3
Đồng hồ được dùng với nghĩa chuyển (ẩn dụ) chỉ những khí cụ dùng để đo có bề ngoài giống đồng hồ.
 Bài 4: 
a. Hội chứng ( nghĩa gốc): tập hợp nhiều triệu chứng cùng xuất hiện của bệnh.	
Nghĩa chuyển: Là hội chứng của tình trạng suy thoái kinh tế.
b. Ngân hàng (nghĩa gốc): Tổ chức kinh tế hoạt động trong lĩnh vực kinh doanh và quản lý các nghiệp vụ tiền tệ, tín dụng.
Nghĩa chuyển: kho lưu trữ các thành phần, bộ phận của cơ thể để sử dụng khi cần như: Ngân hàng máu, ngân hàng ghen.. 
 Bài 5.
- Từ mặt trời trong câu thơ thứ hai được sử dụng theo phép ẩn dụ. Đây không phải là hiện tượng phát triển nghĩa của từ. 
5. Hướng dẫn – dặn dòø: 
* Học bài, hoàn thành các bài tập.
- Phân biệt hiện tượng ngữ nghĩa và biện pháp tu từ.
- Tìm thêm các từ có hiện tượng chuyển nghĩa trong các văn bản đã học. 
* Viết đoạn văn 10 -15 dòng tóm tắt nội dung chính của văn bản Chuyện cũ trong phủ Chúa Trịnh ( chú ý nhân vật, cốt truyện, tính tiết chính)
************************