Giáo án môn Ngữ lớp 9 - Bài 23: Mùa xuân nho nhỏ (Thanh Hải)

Ngày soạn: 25 / 2 /2008 
Ngày dạy: 27 / 2 /2008 
Bài 23. Mùa xuân nho nhỏ
 	 ( Thanh Hải )
Tiết 116: Đọc - Hiểu văn bản
A. Mục tiêu cần đạt: 
1.Kiến thức.
- Giúp học sinh cảm nhận được cảm xúc của tác giả trước mùa xuân của thiên nhiên, đất nước và khát vọng đẹp đẽ muốn làm một mùa xuân nho nhỏ dâng hiến cho cuộc đời. Từ đó mở ra những suy nghĩ về ý nghĩa, giá trị của cuộc sống của mỗi cá nhân là sống có ích, có cống hiến cho cuộc đời chung.
 2.Kĩ năng.
- Rèn luyện kĩ năng cảm thụ, phân tích hình ảnh thơ trong mạch vận động của tứ thơ.
3.Thái độ.
- Học sinh thêm yêu mùa xuân, thêm yêu thiên nhiên , đất nước, có ý thức sống, và cống hiến cho đất nước.
B. Chuẩn bị:
- Giáo viên: Sưu tầm tài liệu chuẩn bị nội dung bài.
- Học sinh: Đọc bài trả lời các câu hỏi sách giáo khoa và gợi ý của giáo viên.
C. Tiến trình tổ chức các hoạt động.
* Hoạt động 1: Kiểm tra bài cũ. ( 7’)
? Đọc thuộc lòng bài thơ Con cò. Em thích câu thơ nào nhất? Vì sao? Phát biểu cảm hứng chủ đạo của bài thơ?
* Hoạt động 2: Giới thiệu bài. ( 1’)
Hơn hai mươi năm qua mỗi khi tết đến xuân về chúng ta lại thường được nghe bài ca Mùa xuân nho nhỏ của nhạc sĩ Trần Hoàn phổ thơ Thanh Hải. Hôm nay, thêm một lần chúng ta được cảm nhận hơi thở của mùa xuân qua bài thơ Mùa Xuân nho nhỏ của Thanh Hải. Vậy nhà thơ muốn nói điều gì với người đọc khi xuân mới đang về chúng ta cùng tìm hiểu bài.
* Hoạt động 3: Bài mới. ( 35’)
Hoạt động của thầy.
Hoạt động của trò.
Nội dung cần đạt.
- Yêu cầu học sinh theo dõi chú thích dấu * SGK.
? Nêu một vài nét chính về tác giả và tác phẩm ?
- Theo dõi.
- Trình bày.
I. Đọc – tiếp xúc văn bản.
 * Tác giả , tác phẩm.
- Ông hoạt động văn nghệ từ cuối những năm kháng chiến chống
GV nêu khái quát.
GV nêu yêu cầu đọc: Giọng rõ ràng, chú ý nhịp điệu biến đổi theo mạch cảm xúc, say sưa trìu mến..
GV đọc, giáo viên yêu cầu H/S đọc.
? Giải thích các từ hòa ca, nốt trầm ?
? Bài thơ được viết theo thể thơ nào? Em hãy nêu đặc điểm cua thể thơ đó ?
? Nhân vật trữ tình trong bài thơ là ai? Cảm xúc của nhân vật trữ tình được thể hiện như thế nào?
? Tương ứng với mạch cảm xúc đó bài thơ được chia làm mấy phần 
GV định hướng học sinh tìm hiểu văn bản.
GV yêu cầu học sinh đọc 6 câu thơ đầu.
? Mùa xuân ở khổ thơ đầu tiên được dùng với ý nghĩa gì?
? Hình ảnh mùa xuân thiên nhiên được phác họa như thế nào?
? Cảnh sắc này gợi cho ta liên tưởng đến vùng quê nào?
? Phác họa về mùa xuân thiên nhiên tác giả đã sử dụng từ ngữ như thế nào?
? Chỉ bằng vài nét phác họa đó người đọc cảm nhận được không gian ở đây như thế nào?
? Trước mùa xuân của thiên nhiên tươi đẹp như thế cảm xúc của nhà thơ được thể hiện qua câu thơ nào?
? Hai câu thơ trên có rất nhiều cách hiểu em hãy lựa chọn cách hiểu của mình trong các cách hiểu sau? Lí giải vì sao?
1.Từng giọt ở đây là từng giọt mưa xuân long lanh trong ánh sáng của trời xuân.
2.Nhà thơ đưa tay hứng những giọt âm thanh của tiếng chim chiền chiện.
GV lí giải: Hiểu theo hai cách đều đúng.
? Như vậy qua hai câu thơ em cảm nhận được cảm xúc của nhà thơ như thế nào?
GV khái quát chuyển ý.
GV yêu cầu học sinh đọc hai khổ thơ tiếp theo.
? Hình ảnh mùa xuân đất nước, con người được miêu tả như thế nào?
? Tại sao khi nói về mùa xuân của đất nước và con người tác giả lại nói tới hai h/ả trên?
? Trong hai khổ thơ trên h/ả nào có sức gợi cảm nhất?
? Lộc được hiểu như thế nào?
- Lôc: lá cây non.
- Lộc: tượng trưng cho sức sống mãnh liệt tràn đầy.
? H/ả lộc non gắn liền với người cầm súng, người ra đồng thể hiện ý nghĩa gì?
? Trong hai khổ thơ ta thấy tác giả đã nhắc tới đất nước trong hiện tại, qúa khứ vậy cảm xúc của tác giả về đất nước trong hai thời kì này là gì ?
? Cảm nhận của em về nhịp thơ trong hai khổ thơ giá trị của nó?
? Mùa xuân đất nước được hiện lên như thế nào?
GV khái quát chuyển ý.
GV yêu cầu h/s đọc hai khổ thơ tiếp.
GV: Từ cảm xúc về mùa xuân thiên nhiên, đất nước mạch thơ chuyển một cách tự nhiên sang bày tỏ những suy ngẫm và tâm niệm của nhà thơ về mùa xuân đất nước.
? Theo em điều tâm niệm của nhà thơ là gì?
? Tâm niệm đó được thể hiện qua những hình ảnh nào? 
? Nét đặc sắc của những hình ảnh đó
? ý nguyện âm thầm nhưng lớn nhất của nhà thơ được bộc lộ trong những lời thơ nào ?
? Em hiểu ý nguyện này như thế nào ?
? nhận xét về nghệ thuật của khổ thơ ?
? Từ đó em cảm nhận được một quan niệm cống hiến như thế nào ?
? Bài thơ được kết thúc như thế nào ?
? Nhận xét gì về cách gieo vần của khổ thơ ? 
? Cách gieo vần như vậy nhằm 
thể hiện điều gì ?
? Tác giả nhắc đến câu dân ca nam ai, nam bình, nhịp phách 
-Nghe
-Đọc
-Giải thích
-Nhận xét
-Lí giải
- Trình bày
- Đọc
- Phát hiện
- Nhận xét
- Nhận xét
- Phát hiện
- Nhận xét
- Phát hiện
- Nhận xét 
-Nghe
-Lí giải
-Thảo luận
- Đọc 
- Phát hiện 
- Nhận xét 
-Phát hiện
- Cảm nhận
-Nghe
-Lí giải
- Phát hiện, 
nhận xét 
- Nghe, ghi
- Đọc
- Khái quát
- Phát hiện
- Bộc lộ
- Phát hiện.
- Bộc lộ 
- Nhận xét – ghi.
- Bộc lộ – ghi.
- Phát hiện.
- Nhận xét.
- Bộc lộ – ghi.
- bộc lộ.
Pháp. Là cây bút có công xây dựng nền thơ ca dân tộc.
- Tháng 11 năm 1980... bài thơ như một lời tâm niệm cuối cùng của nhà thơ.
* Đọc.
* Từ khó.
- Sách giáo khoa
* Cấu trúc văn bản.
- Bài thơ được viết theo thể thơ 5 chữ, phương thức biểu cảm trữ tình.
- Nhân vật trữ tình - nhà thơ, Cảm xúc trữ tình được thể hiện từ cảm nhận mùa xuân qua bức tranh thiên nhiên đến màu xuân đất nước, con người và cuối cùng là ước nguyện của nhà thơ.
* Bố cục: Ba phần
- Phần 1: Khổ thơ đầu- Mùa xuân của thiên nhiên, đất trời.
- Phần 2: Hai khổ thơ tiếp- Cảm xúc về mùa xuân đất nước.
- Phần 3: Hai khổ thơ tiếp - Suy nghĩ và ước nguyện của nhà thơ trước mùa xuân đất nước.
- Phần 4: Khổ thơ cuối- Lời ngợi ca quê hương, đất nước qua điệu dân ca xứ Huế.
II. Đọc - Hiểu văn bản.
1.Cảm xúc mùa xuân của thiên nhiên, đất trời.
- Mùa xuân của thiên nhiên, đất trời.
- Dòng sông xanh, bông hoa tím biếc, tiếng chim Chiền Chiện hót vang trời, những giọt sương long lanh...
- Liên tưởng đến xứ Huế mộng mơ, quê hương của nhà thơ.
- Tác giả sử dụng nhiều tính từ chỉ màu sắc, hình ảnh tiêu biểu của thiên nhiên xứ Huế.
- Không gian cao rộng, màu sắc tươi thắm của mùa xuân, âm thanh vang vọng của tiếng chim chiền chiện.
Từng giọt long lanh rơi
 Tôi đưa tay tôi hứng.
- Hiểu theo cách thứ 2 thì ở đây có sự chuyển đổi cảm giác từ chỗ tiếng chim là âm thanh chuyển thành từng giọt , từng giọt ấy long lanh ánh sáng và màu sắc, có thể cảm nhận được cả bằng xúc giác.
-> Hiểu theo cách này thì câu thơ mang tính nghệ thuật hơn.
-Hai câu thơ thể hiện niềm say sưa, ngây ngất của nhà thơ trước vẻ đẹp của thiên nhiên, đất trời lúc vào xuân.
2. Mùa xuân của đất nước và con người.
- Mùa xuân người cầm súng...
 Mùa xuân người ra đồng...
- Đó là những hình ảnh tiêu biểu, họ là những lực lượng tiêu biểu nhất cho công cuộc xây dựng, bảo vệ tổ quóc.
- H/ả lộc non là h/ả gợi cảm.
- H/ả lộc non đã theo người cầm súng, người ra đồng, hay chính họ đã đem mùa xuân đến mọi nơi trên đất nước.
-Với quá khứ là niềm tự hào, với hiện tại là niềm tin tưởng lạc quan vào tiền đồ của đất nước.
- Nhịp thơ hối hả, gióng giả diễn tả được cái hối hả xốn sang của cuộc đời.
 Đất nước nhu vì sao 
 Cứ đi lên đất nước
-> Mùa xuân đất nước hối hả, tràn đầy sức sống mãnh liệt sau hai cuộc chiến tranh đang vươn mình đứng dậy
3. Suy nghĩ và ước nguyện của nhà thơ trước mùa xuân của thiên nhiên, đất nước.
- Tự nguyện hiến dâng cho đất nước, cho nhân dân.
 Ta làm con chim hót
 Ta làm một mùa xuân
 Một nốt trầm xao xuyến...
- lặp đại từ ta, mong ước được tự mình góp vào vẻ đẹp và sức sống của mùa xuân.
- Một mùa xuân nho nhỏ
 dù là khi tóc bạc.
- chân thành dâng hiến giá trị nhỏ bé của mình cho cuộc sống..
- Điệp ngữ.
- Sự cống hiến không ngừng, không nghỉ , suốt cả cuộc đời.
4. Lời ngợi ca quê hương, đất nước.
- Âm điệu dân ca xứ Huế.
- Câu đầu – cuối : thanh trắc, ở giữa : điệp từ, kết thúc bằng vần bằng liên tiếp.
- Chất âm nhạc dân ca nhịp nhàng, buồn thương man mác.
- Hồn âm nhạc xứ Huế, niềm tin yêu cuộc đời.
tiền  với dụng ý gì ?
? Nêu cảm nhận của em về khổ thơ cuối ?
? Nêu nét đặc sắc về nghệ thuật của bài thơ ?
? Qua đó em hiểu gì về văn bản ?
- GV : Chốt - đó là nội dung ghi nhớ SGK.
- Gọi HS đọc ghi nhớ SGK / 58.
? Bài thơ gợi cho em cảm nghĩ gì về ý nghĩa của cuộc sống của mỗi con người ?
- Nhận xét - đánh giá .
- Nêu cảm nhận.
- Khái quát.
- nêu khái quát.
- đọc ghi nhớ SGK.
- Thảo luận nhóm ( 2’ ).
- đại diện nhóm trình bày.
- Nhận xét.
- Như lời từ biệt của người xa quê, nhà thơ đã hát khúc ca cuối cùng để đi vào cõi vĩnh hằng.
III. Tổng kết. 
- Thể thơ năm chữ , giàu nhạc điệu dân ca, nhiều hình ảnh đẹp, giản dị, so sánh và ẩn dụ sáng tạo.
- thể hiện ước nguyện chân thành được cống hiến cho mùa xuân, cho đất nước 
của tác giả.
* Ghi nhớ : SGK / 58.
IV. Luyện tập.
- Cuộc sống mỗi người nằm trong cuộc sống chung của mọi người.
- Muốn cuộc sống ấy tốt đẹp, mỗi người phải biết cống hiến cho cuộc đời chung.
	* Hoạt động 4 : Hướng dẫn học ở nhà.
	- Học thuộc lòng bài thơ- Nắm nội dung, nghệ thuật.
	- Soạn : Viếng lăng Bác.