Giáo án môn Ngữ lớp 9 - Tiết 117: Viếng lăng Bác

Ngày soạn: Ngày dạy:
Tiết 117 
 Viễn Phương
A.Mục tiêu cần đạt:
Học xong bài thơ này, HS có được :
- Viếng lăng Bác là bài thơ ghi lại cảm xúc sâu sắc của nhà thơ và bài thơ cũng là tình cảm chung của nhân dân Nam Bộ, nhân dân cả nước đối với Bác.
-Tích hợp với những bài thơ văn viết về Bác đã học, với Tiếng Việt và Tập làm văn.
-Rèn đọc, hiểu thơ trữ tình, phân tích các hình ảnh ẩn dụ.
B, Chuẩn bị:
ảnh chân dung nhà thơ Viễn Phương và tranh ảnh về lăng Bác.
C.Tổ chức các hoạt động dạy và học
1-Ôn định tổ chức:
2-Kiểm tra bài cũ: (
3. Bài mới 
 Em đã được học ,được hát những bài hát ,bài thơ nào về Bác?
Các em hãy lắng nghe một đoạn bài hát: Mở băng “BH một tình yêu bao la”
 GV: Có lẽ hơn một thế kỉ qua những vần thơ hay nhất,đẹp nhất,những lời ngợi ca thành kính nhất của tất cả các nghệ sĩ đều dành cho Bác Hồ kính yêu của chúng ta-Người là hiện thân của đất trời hoa trái cho mãi muôn đời sau.Người mất đi là một tổn thất vô cùng to lớn của dân tộc ta và cho cả nhân loại .Vẫn nằm trong mạch cảm xúc ấy nhà thơ Viến Phương đã rất thành công với bài thơ “Viếng Lăng Bác”bởi đã nói lên được tất cả cảm xúc của người dân VN đối với Bác Hồ kính yêu.
Hoạt động của thầy
Hoạt động của trò
Nội dung
GV treo chõn dung t/g
Quan sỏt chõn dung t/g. 
?Em hóy nờu những nột chớnh về cđ,sn của nhà thơ?
-hs quan sát chân dung
-hs đọc ct*
-Rút ra những ý chính
- Là một trong những cây bút có mặt sớm nhất của lực lượng văn nghệ giải phóng ở miền Nam trong thời kì kháng chiến chống Mỹ.
-
I.Tìm hiểu chung
1/Tỏc giả
- Tờn thật Phan Thanh Viễn, (sinh 1/5/1928 tại An Giang, mất ngày 21 / 12 / 2005 tại Thành phố Hồ Chớ Minh),
- Thơ ông thường nhỏ nhẹ , giàu tình cảm và đậm chất thơ mộng.
Viễn Phương sinh tại xó Bỡnh Đức, huyện Chõu Thành, tỉnh An Giang (thời đú thuộc tỉnh Long Xuyờn), quờ gốc ở huyện Tõn Chõu, tỉnh An Giang. Khi Cỏch mạng thỏng Tỏm nổ ra, ụng hoạt động trong phong trào học sinh, sinh viờn rồi tham gia Vệ quốc quõn chống Phỏp ở đồng bằng Nam Bộ. Trong thời gian này ụng bắt đầu sỏng tỏc thơ đăng bỏo Tiếng Sỳng Khỏng éịch của Khu 9 Nam Bộ. Trường ca Chiến thắng Hũa Bỡnh của ụng được xếp giải nhỡ về thơ Nam Bộ và sau đú Viễn Phương được bầu vào Ban chấp hành Chi hội Văn nghệ Nam Bộ. Năm 1954, ụng được phõn cụng ở lại hoạt động tại Sài gũn. Ở Sài gũn, ụng dạy học, làm thuờ để kiếm sống nhưng cụng việc chủ yếu vẫn là sỏng tỏc văn thơ với bỳt danh Viễn Phương đăng trờn một số tờ bỏo ở Sài Gũn như Nhõn loại, Hừng sỏng, Cụng lý. Năm 1960, ụng bị chớnh quyền Sài Gũn bắt giam. Sau khi ra tự năm 1962, Viễn Phương chiến đấu ở Củ Chi. Sau khi đất nước thống nhất, ụng là Chủ tịch Hội Văn nghệ Giải phúng Thành phố Hồ Chớ Minh, Chủ tịch Liờn hiệp cỏc hội Văn học Nghệ thuật Thành phố Hồ Chớ Minh, phú chủ tịch Ủy ban toàn quốc Liờn hiệp cỏc Hội Văn học Nghệ thuật Việt Nam, Ủy viờn Ban chấp hành Hội Nhà văn Việt Nam. Viễn Phương được tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học nghệ thuật năm 2001.
Tỏc phẩm chớnh
Chiến thắng Hũa Bỡnh (trường ca, 1952) 
Mắt sỏng học trũ (thơ, 197 0) 
Nhớ lời di chỳc (trường ca, 1972) 
Như mõy mựa xuõn (thơ, 1978) 
Phự sa quờ mẹ (thơ, 1991). 
Thơ với tuổi thơ. (thơ thiếu nhi, 2002) 
Giú lay hương quỳnh (thơ, 2005). 
?Em hãy nêu hoàn cảnh sáng tác bài thơ?
GV mở băng về các hình ảnh khi xây Lăng
-hs nêu trong sgk
2/Văn bản
* Hoàn cảnh ra đời : tháng 4- 1976 , in trong tập “ Như mây mùa xuân ” 
Đây là những h/a về Lăng CTHCM-nơi đặt thi hài của Người .Công trình được khởi công ngày 2/9/1973 trên nền cũ của toà lễ đài giữa quảng trường Ba Đình,nơi HCM đã chủ trì các cuộc mít tinh lớn và đọc bản tuyên ngôn độc lập khai sinh ra nước VNDCCH.Lăng được xây theo kiến trúc nguyên bản Lăng Lê-nin và khánh thành vào ngày 29/8/1975 để từ đó Lăng Bác luôn rộng mở đón chào những người con từ khắp mọi miền đến viếng Bác.nhà thơ đã cùng những người con ưu tú của đất MN thành đồng TQ ra thủ đô HN viếng lăng Bác 
?Em đã được đến viếng lăng Bác chưa?nêu cảm nhận của em?
Giáo viên hướng dẫn học sinh đọc bài Yêu cầu đọc: giọng nhỏ nhẹ, thành kính, dạt dào cảm xúc, đoạn cuối tha thiết. Chú ý nhấn mạnh điệp từ, điệp ngữ
-hs đọc theo y/c-nhận xét
Nhìn vào hình thức, em cho cô biết bài thơ được sáng tác theo thể thơ nào?
Những phương thức biểu đạt nào được sử dụng trong văn bản? Phương thức nào là chớnh?
-hs trả lời
-Thể thơ: 8 chữ
-Phương thức: Biểu cảm + miờu tả
Mạch cảm xỳc, tõm trạng của nhà thơ được diễn tả theo trỡnh tự nào?
Tìm bố cục bài thơ?
Em cú nhận xột gỡ về bố cục của bài thơ?
- Trỡnh tự khụng gian và thời gian 
Đoạn 1: Cảm xỳc của tỏc giả khi đứng trước lăng Bỏc. (khổ 1và 2)
 Đoạn 2: Cảm xỳc của tỏc giả khi vào trong lăng. (khổ 3)
 Đoạn 3: Cảm xỳc trước khi rời lăng. 	(khổ 4)
-Bố cục: 3 phần
=> Bố cục đơn giản, tự nhiờn mà hợp lớ.
Đọc khổ thơ thứ nhất
? Đến thăm lăng Bỏc tỏc giả đó xưng hụ như thế nào? Em nhận xột gỡ về cỏch xưng hụ đú? í nghĩa?
-hs đọc
-hs nêu :con-bác
- Xưng hụ thõn mật, gần gũi, cảm động -> bày tỏ tỡnh cảm thành kính thiêng liêng với Bác
II.Phân tích:
1.Cảm xúc trước lăng Bác
- Xưng hụ thõn mật, gần gũi 
Tại sao nhan đề bài thơ là Viếng lăng Bỏc nhưng cõu mở đầu lại “ra thăm lăng Bỏc”? ý nghĩa của cỏch núi đú?
-hs thảo luận
- Viếng: chia buồn với thõn nhõn người đó mất.
- Thăm : là gặp gỡ trũ chuyện với người đang sống.
- Nhan đề: thể hiện sự trang trọng và khẳng định sự thật Bỏc đó ra đi.- Cõu thơ dựng từ “thăm” ngụ ý núi giảm đi. Bỏc như cũn sống mói với nhõn dõn Việt Nam -> 
Có thể nói t/c giữa NDMN với BH luôn là t/c ruột thịt nhớ thương sâu nặng “Bác nhớ MN nỗi nhớ nhàmong cha” từ đáy lòng người con đến thăm cha gợi sự thành kớnh xỳc động nghẹn ngào.
Đến lăng Bác, tác giả miêu tả những gì? Hàng tre được tỏc giả miờu tả qua hỡnh ảnh nào? 
-Hàng tre bát ngát
xanh xanh Việt Nam.
Bão táp mưa sa đứng thẳng hàng
Trong quá trình xây lăng ND ta đã đưa các loài cây từ khắp mọi miền đ/n về trồng quanh nơi yên nghỉ của Bác : 2 bên cạnh cửa chính là 2 cây hoa đại màu hồng,phía trước và sau có 79 cây vạn tuế ,2 bên phía Nam và Bắc là 2 rặng tre xanh tốt lấy giống từ Cao Bằng
Tác giả dùng bp nghệ thuật gì? Những hình ảnh đó có ý nghĩa như thế nào?
?Ta còn gặp h/a tre biểu tượng cho những phẩm chất nào của con người VN?(qua các tp đã học)
->Hỡnh ảnh ẩn dụ, tượng trưng độc đỏo -> biểu tượng cho sức sống bền bỉ, kiờn cường, bất khuất của dõn tộc việt Nam. 
-hs nêu :Tre VN,Cây tre VN
-Biện phỏp nghệ thuật ẩn dụ 
?Qua khổ thơ 1 cảm xúc nào của nhà thơ được bộc lộ?
-hs nhận xét 
đ Cảm xỳc bồi hồi, xỳc động
-Nỗi xúc động bồi hồi,lòng biết ơn cảm phục tự hào về Bác
Đứng trước lăng Bỏc nhà thơ tiếp tục cú những dũng cảm xỳc nào ở khổ thơ thứ hai ?
-Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng
Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ
Hỡnh ảnh mặt trời Trong cõu thơ thứ nhất cú ý nghĩa gỡ? 
ý nghĩa của hình ảnh “mặt trời” thứ hai là gì?
Tỏc giả đó sử dụng nghệ thuật đặc sắc gỡ trong cõu thơ này?
CLV đã viết “BH chẳng baogiờ vắng Bác/Bác là mặt trời mỗi sáng mọc lên”
-hs thảo luận –phân tích
+“ Mặt trời đi qua trờn lăng” là mặt trời thực, mặt trời của thiờn nhiờn vũ trụ mang lại ỏnh sỏng sự sống cho muụn loài
=> Nghệ thuật ẩn dụ : so sỏnh ngầm Bỏc với mặt trời, ca ngợi sự vĩ đại, cụng lao trời biển của Bỏc đối với dõn tộc.
Bỏc cũng như vầng mặt trời soi đường chỉ lối cho dõn tộc, đem lại cuộc sống ấm no hạnh phỳc cho nhõn dõn
- Hỡnh ảnh nhõn húa, ẩn dụ -> ca ngợi sự vĩ đại, trường tồn của Bỏc 
Lời thơ:
 “Ngày ngày dũng người đi trong thương nhớ
Kết tràng hoa dõng bẩy mươi chớn mựa xuõn” 
Gợi lờn một cảnh tượng như thế nào? Chỉ ra NT ?
-HS trả lời
+ “Tràng hoa”,“ 79 mựa xuõn” Hoỏn dụ Ẩn dụ,điệp ngữ ->
 Cuộc đời của Bỏc đẹp như những mựa xuõn
+ Dũng người như vụ tận về thăm Bỏc, dũng người đi trong một khụng gian đặc biệt, đú là đi trong tỡnh thương nỗi nhớ. Kết những tấm lũng thành tràng hoa dõng lờn Người. Nhà thơ bộc lộ lòng thành kính đối với Bác.
-BP ẩn dụ đẹp,sáng tạo ,điệp ngữ,hoán dụ 
Với nhịp thơ chậm. Theo bước chân của dòng người mà theo thống kê hàng tuần có)15.000 cá nhân ,tập thể với đủ sắc tộc ,đủ mọi lứa tuổi trong và ngoài nước về đây lặng lẽ đI trong suy tưởng ,bao trim một không khí thương nhớ Bác không nguôI ,mỗi người là một bông hoa kết thành trang hoa dâng lên 79 MX của người 
Đứng trước lăng cảm xỳc bao trựm trong lũng nhà thơ là gỡ? 
-hs phát biểu khái quát
=>Thể hiện Tấm lũng thành kính, sự ngưỡng vọng, tỡnh cảm tha thiết biết ơn vụ hạn của nhõn dõn đối với Bỏc.
Lăng là nơi đặt thi hài của người quá cố, nhưng người con thăm lăng Bác lại có một hình dung như thế nào về Bác?
Giấc ngủ bỡnh yờn của Bỏc là giấc ngủ như thế nào?
Cảm nhận “ Bỏc đang ngủ” cũn diễn tả điều gỡ trong suy nghĩ, tõm hồn tỏc giả?
?H/a Bác và trăng gợi sự liên tưởng nào?
Chú ý: vầng trăng dịu hiền,nhịp điệu ,giọng điệu thơ?
-hs đọc 2 câu thơ:
-Bác nằm trong giấc ngủ bình yên
Giữa một vầng trăng sáng dịu hiền
=>Bác đang trong giấc ngủ yên,giấc ngủ thanh bình và vĩnh hằng của một con người đã cống hiến trọn đời cho cuộc sống bình yên của nhân dân , đất nước.
ðSửù yeõn túnh , trang nghieõm , aựnh saựng nheù trong treỷo cuỷa khoõng gian trong laờng 
 + Tâm hồn Bác, trong sáng, hiền hoà, bao dung .
 + Tình yêu trăng , yêu thiên nhiên của Bác . 
-Giọng điệu thơ thành kính,trang trọng 
2. Cảm xúc trong lăng Bác
-h/a ẩn dụ ->biểu hiện tấm lòng thành kính yêu thương mãi mãi của toàn dt đối với Bác ,Bác vĩnh cửu trong lòng mọi người
Chúng ta còn lưu ý cách dùng từ của t/g :Mở đầu bài thơ dùng cách nói giảm nói tránh: viếng-thăm ,khi nói về sự ra đi của Bác ,t/g vẫn dùng bp đó: đi vào giấc ngủ nhằm làm giảm bớt nỗi đau trong lòng
Nhỡn thấy Bỏc, cảm xỳc của nhà thơ trào dõng như thế nào?
Em hóy phõn tớch hai cõu thơ này? Tìm hình ảnh ẩn dụ?
?
Từ nào trong lời thơ “mà sao nghe nhói ở trong tim” có sức biểu cảm lớn? “nhói” nghĩa là gì? tác giả bộc lộ cảm xúc như thế nào?
(mở đoạn băng “Lễ Quốc tang CT HCM”)
Vaón bieỏt trụứi xanh laứ maừi maừi	 Maứ sao nghe nhoựi ụỷ trong tim.
-> Ở đõy cú sự mõu thuẫn giữa lớ trớ và tỡnh cảm.
+ Tỡnh cảm: An ủi,Bỏc như trời xanh kia cũn mói
+ Lớ trớ: Lại mỏch bảo Bỏc ra đi vĩnh viễn 
+ Hỡnh ảnh: “ Trời xanh ” cũn là biện phỏp tu từ ẩn dụ muốn ngợi ca cụng ơn trời bể sự vĩnh hằng, sự bất tử của Bỏc. 
“nhói”:Đau đột ngột, quặn thắt
+ cảm xỳc trào dõng “ nghe nhúi ở trong tim”. Đõy là một biện phỏp ẩn dụ chuyển đổi cảm giỏc diễn tả một cảm xỳc đau đớn buốt nhúi nơi trỏi tim mỡnh.
-BP ẩn dụ,dùng tính từ chỉ trạng thái 
Những lời thơ viếng lăng Bỏc đó bộc lộ nỗi niềm nào của tỏc giả?
-hs nêu cảm nhận
=> Nỗi niềm đau đớn, tiếc thương khụn nguụi trước sự ra đi của Bỏc.
->Công đức của Bác đối với mọi người là cao đẹp, cuộc đời Bác vốn cao đẹp như thế trong cảm nhận của mọi người.=>Đây là nỗi đau tinh thần, tác giả tự cảm nhận nỗi đau mất mát trong đáy sâu tâm hồn mình về sự ra đi của Bác.
 - Em hóy đọc khổ thơ cuối của bài thơ. 
tỏc giả mới chỉ nghĩ đến ngày mai xa Bỏc thỡ cảm xỳc đó bộc lộ như thế nào? 
Trong niềm “thương trào nước mắt” ấy nhà thơ cú ước nguyện gỡ?
Biện phỏp nghệ thuật nào được sử dụng ở cõu thơ này?Nhận xét giọng điệu câu thơ?
Tỏc dụng của biện phỏp nghệ thuật?
-Thương trào nước mắt
- Ước nguyện:
 con chim -> để dõng tiếng hút
+ Muốn làm: đoỏ hoa -> dõng hương sắc
 cõy tre -> trung hiếu 
=>Điệp ngữ “muốn làm” nhấn mạnh Ba hình ảnh ẩn dụ: chim, hoa, tre thể hiện những niềm ước muốn, những tình cảm thành kính, thiêng liêng.
,ý thơ thiết tha, chân thành, giọng thơ sâu lắng, bồi hồi. 
3.Cảm xúc khi rời lăng Bác
-Sử dụng điệp ngữ,giọng thơ tha thiết,bồi hồi ,ngôn ngữ bình dị cô đúc
Việc lặp lại hỡnh ảnh cõy tre ở khổ thơ cuối cú ý nghĩa gỡ?
-H/a AD -Nhân dân Việt Nam mong muốn được ở bên Bác, canh giấc ngủ cho Người.
GV: giới thiệu bài hát “Chúng con canh giấc ngủ cho Người”
Từ đú tỡnh cảm nào của nhà thơ được bộc lộ ?
-> Nguyện ước chõn thành, giản dị và tỡnh cảm lưu luyến nhớ thương, biết ơn sõu sắc đối với Bỏc.
 --NT nhân hoá,ẩn dụ -Nói lên ơn nghĩa chõn thành và sõu nặng đối với Bỏc.Khao khỏt được ở bờn Người. 
GV cho hs giải ô chữ bí mật
Sau đó khái quát nội dung nghệ thuật bài
-hs giải ô chữ trên bảng phụ
III. Tổng kết:
*Ghi nhớ:
Ô chữ hàng dọc: ?Gồm 9 chữ cái: Đây là từ chỉ tấm lòng của nhà thơ và của nhân dân ta đối với Bác kính yêu
HàNG NGANG:
 1/Tên khai sinh của tác giả?
2/Bài thơ được viết theo thể thơ này?
3/Hình ảnh đầu tiên tác giả bắt gặp khi mới đến Lăng?
4/Biện pháp nghệ thuật được tác giả sử dụng nhiều nhất và sáng tạo trong bài?
5/Cách xưng hô con với Bác thể hiện tình cảm này?
6/Hình ảnh dòng người vào viếng Bác được tả như thế này ?
7/ Bác Hồ mất năm bao nhiêu tuổi?
8/Động từ chỉ trạng thái diễn tả nỗi đau xót vô hạn trước sự ra đi của Bác?
9/Phẩm chất của cây tre được nói tới ở cuối bài?
4/Củng cố:
GV khái quát :nhắc lại nghệ thuật ,nội dung
-gọi 1 hs đọc diễn cảm bài
?Em đã làm gì để thể hiện lòng kính yêu Bác?
-Theo em vì sao bài thơ Viếng lăng Bác được phổ nhạc?
(Tình cảm trong bài thơ cao quý, tha thiết, chân thành, lắng đọng và nói lên được tình cảm của nhiều người đối với Bác)
-Mở băng hoặc gv hát minh hoạ bài hát được nhạc sĩ Hoàng Hiệp phổ nhạc
5/Dặn dò:
 Học thuộc lũng bài thơ “Viếng...Bỏc”và tập phõn tớch cỏc hỡnh ảnh ẩn dụ trong bài.
-Soạn bài “Sang thu”. Chỳ ý: Cảm nhận tinh tế của tỏc giả khi đất trời vào thu được thể hiện qua cỏc khổ thơ như thế nào?