Giáo án môn Ngữ lớp 9 - Tiết 128: Nghĩa tường minh và hàm ý (Tiếp theo)

Ngày soạn: 13 / 3 /2008 
Ngày dạy: 15 / 3 /2008 
Tiết 128. Nghĩa tường minh và hàm ý (Tiếp theo)
A.Mục tiêu cần đạt :
1.Kiến thức.
Giúp học sinh nhận biết hai điều kiện sử dụng hàm ý.
+ Người nói ( viết) có ý thức đưa hàm ý vào câu nói.
+ Người nghe có đủ năng lực giải đoán hàm ý.
2.Kĩ năng:
-Rèn luyện kĩ năng nhận biết, sử dụng hàm ý trong giao tiếp hàng ngày và trong tạo lập văn bản.
3.Thái độ:
-Học sinh luôn có ý thức sử dụng nghĩa tường minh, hàm ý đúng và hiệu quả trong giao tiếp.
B. Chuẩn bị .
- Giáo viên: Nghiên cứu tài liệu - Soạn bài - Bảng phụ.
- Học sinh: Đọc - Soạn bài theo câu hỏi hướng dẫn của giáo viên.
C. Tổ chức các hoạt động..
* Hoạt động 1: Kiểm tra bài cũ. ( 7’)
? Xác định câu có chứa hàm ý trong đoạn đối thoại sau? Nêu rõ hàm ý trong câu nói?
...Anh Tấn này! Bây giờ anh sang trọng rồi, còn cần quái gì các thứ đồ hư hỏng này nữa. Chuyên chở lại lịch kịch lắm. Cho chúng tôi khuân đi thôi. Chúng tôi nhà nghèo dùng được tất.
Có gì đâu mà sang trọng! Chúng tôi cần phải bán các thứ này đi để...
 ( Lố Tấn, Cố hương )
-Trả lời: 
+ Câu có hàm ý: Có gì đâu mà sang trọng! Chúng tôi cần phải bán các thứ này đi để...
+ Hàm ý: Chúng tôi không thể cho các vị được. Nghĩa là từ chối.
* Hoạt động 2: Giới thiệu bài ( 1’)
Hàm ý là phần không thể hiện trực tiếp bằng từ ngữ. Cho nên hàm ý phải được người nghe giải đoán. Vậy khi sử dụng hàm ý chúng ta cần chú ý đến những điều kiện nào để người giao tiếp hiểu được hàm ý. Chúng ta cùng tìm hiểu bài học.
* Hoạt động 3: Bài mới. ( 36’)
Hoạt động của
giáo viên
Hoạt động của H/S
Nội dung cần đạt
GV yêu cầu học sinh đọc đoạn trích.
? Xác định những câu in đậm.
GV định hướng h/s xét từng câu in đậm.
? Nêu hàm ý của câu in đậm thứ nhất?
? Hàm ý ở câu thứ nhất đã được cái Tí hiểu hết chưa? Vì sao?
? Xác định hàm ý trong câu thứ hai?
? Nhận xét hàm ý ở câu thứ hai so với câu thứ nhất? 
?Vì sao chị Dậu phải nói rõ hơn ở câu thứ 2 như vậy?
? Chi tiết nào trong đoạn trích cho thấy cái Tí đã hiểu hàm ý trong câu nói của mẹ?
? Trong đoạn trích chị Dậu đã dùng hai câu có hàm ý.Vì sao chị Dậu không dám nói thẳng với con những điều trên mà lại dùng hàm ý?
GV như vậy trong hai câu nói của chị Dậu đều mang hàm ý những rõ ràng chỉ đến câu thứ hai là cái Tí hiểu được hàm ý. Còn ở câu thứ nhất cái Tí chưa hiểu được hàm ý.
? Theo em vì sao cái Tí chưa hiểu được hàm ý đó?
? Do vậy khi sử dụng hàm ý chúng ta cần lưu ý đến những điều kiện gì?
? Trong trường hợp người nghe không có khả năng giải đoán hàm ý chúng ta cần làm gì?
GV nêu yêu cầu bài tập.
GV yêu cầu h/s đọc các đoạn trích.
? Xác định những câu in đậm?
Xác định hàm ý của mỗi câu? Theo em người nghe có hiểu hàm ý của người nói không? Những chi tiết nào chứng tỏ điều đó?
GV khái quát ý đúng
GV yêu cầu học sinh trình bày các yêu câu của bài tập.
GV nêu câu hỏi học sinh thảo luận.
? Hàm ý của câu in đậm là gì?Vì sao lại sử dụng hàm ý? Việc sử dụng hàm ý có thành công không ? Vì sao?
GV khái quát
GV nêu yêu cầu bài tập 3
? Điền vào lượt lời của B trong đoạn thoại sau đây một câu có hàm ý?
? Nêu yêu cầu bài tập 4?
? Tìm hàm ý của Lỗ Tấn qua việc ông so sánh " hi vọng" với "con đường" trong các câu:
GV yêu cầu h/s đọc lại bài thơ Mây và sóng.
?Tìm những câu có chứa hàm ý trong đoạn đối thoại giữa em bé và những người ở trên mây và trong sóng trong bài Mây và sóng . Hãy viết thêm vào mỗi đoạn một câu có hàm ý mời mọc.
GV khái quát các bài tập.
- Đọc bài tập.
-Độc lập
- Trao đổi.
- Lí giải
-Độc lập
-Nhận xét
-Lí giải
-Phát hiện
-Suy luận
-Nghe
-Nhận xét
-Suy luận
-Nhận xét
-Đọc
-Làm nhóm, đại diện trả lời
-Ghi
-Trình bày
-Thảo luận
-Ghi
-Làm độc lập
-Trình bày
-Độc lập
-Độc lập
-Ghi
I. Điều kiện sử dụng hàm ý.
1.Bài tập: Đoạn trích Tắt đèn, Ngô Tất Tố
- Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi. (1)
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
(2)
- Câu 1: Sau bữa ăn này con không còn được ở nhà với thầy mẹ và các em nữa. Mẹ đã bán con.
- ở câu nói thứ nhất cái Tí chưa hiểu hàm ý. Vì câu nói bất ngờ, đột ngột đối với nó.
Nên: nó vẫn hỏi lại Vậy bữa sau con ăn ở đâu?
- Câu 2: Mẹ đã bán con cho nhà cụ Nghị thôn Đoài.
- Câu 2 hàm ý rõ hơn. 
-Vì cái Tí không hiểu được hàm ý ở câu nói thứ nhất.
- Sự giãy nảy và câu nói trong tiếng khóc của cái Tí " U bán con thật đấy ư?" cho thấy cái Tí hiểu mẹ.
- Vì đây là điều đau lòng nhất của người mẹ bán con nên chị tránh nói thẳng ra.
- Cái Tí chưa có khả năng giải đoán hàm ý.
- Người nói ( Người viết ) có ý thức đưa hàm ý vào câu nói.
-Người nghe ( Người đọc) có năng lực giải đoán hàm ý.
-Người nói ( viết) cần điều chỉnh nội dung lời nói của mình cho phù hợp với tình độ tiếp nhận.
II. Luyện tập.
1. Bài tập 1
a. Người nói là anh thanh niên - Người nghe là ông họa sĩ.
- Câu chứa hàm ý: Chè đã ngấm rồi đấy.
-Hàm ý: Mời bác và cô vào uống nước.
-Người nói và người nghe hiểu ý nhau thông qua chi tiết Ông theo liền anh thanh niên vào trong nhà và ngồi xuống ghế.
b. -Người nói là anh Tấn- người nghe là chị hàng đậu ( ngày trước)
-Câu chứa hàm ý: Chúng tôi cần phải bán các thứ này đi để...
-Hàm ý: Chúng tôi không thể cho được.
-Người nghe hiểu được hàm ý đó, thể hiện ở câu Thật là càng giàu có càng không dám dời một đồng xu! Càng không dám dời đồng xu lại càng giàu có !
c. Người nói là Thúy Kiều - người nghe là Hoạn Thư.
-Câu 1: Tiểu thư cũng có bây giờ đến đây.
-Hàm ý: Mát mẻ giễu cợt Quyền quý như tiểu thư cũng có lúc phải đến trước tòa Hoa nô này ư?
-Câu 2: Càng cay nghiệt lắm , càng oan trái nhiều.
-Hàm ý: Hãy chuẩn bị nhận sự báo oán thích đáng.
-Hoạn Thư hiểu được hàm ý đó, cho nên "Hồn lạc phách xiêu - Khấu đầu dưới chướng liệu điều kêu ca"
2.Bài tập 2.
- Câu in đậm: Cơm sôi rồi, nhão bây giờ!
-Hàm ý: Chắt giùm nước để cơm khỏi nhão.
-Em bé dùng hàm ý vì đã có lần ( trước đó) nói thẳng ra mà không hiệu quả ( vì em nói trống không) 
- Việc sử dụng hàm ý không thành công vì Anh Sáuvẫn ngồi im , tưc slà anh tỏ ra không cộng tác ( vờ như không nghe không hiểu)
3. Bài tập 3.
Điền vào lượt lời của B trong đoạn thoại sau đây một câu có hàm ý.
A: Mai về quê với mình.
B:Mình bận ôn thi
A. Đành vậy.
4.Bài tập 4/92
-Qua so sánh ta thấy hàm ý là: Tuy hi vọng nhưng chưa thể nói là thựuc hay hư, nhưng nếu cô gắng thựuc hiện thì có thể đạt được.
5. Bài tập 5/93
* Câu có chứa hàm ý mời mọc trong bài thơ.
-Bọn tớ chơi từ khi thức dậy cho đến lúc chiều tà. Bon tớ chơi với bình minh vàng, bọn tớ chơi với vầng trăng bạc.
*Câu có chứa hàm ý từ chối: Mẹ mình đang đợi mình. Làm sao có thể rời được mẹ.
*Viết thêm câu có chứa hàm ý mời mọc.
-Không biết có ai muốn chơi với bọn tớ không.
-Chơi với bọn tớ thích lắm đây.
 * Hoạt động 4: Hướng dẫn học ở nhà. ( 1’)
 - Nắm được hai điều kiện để sử dụng hàm ý.
 - Hoàn thành các bài tập vào vở viết . Ôn tập chuẩn bị kiểm tra phần thơ hiện đại.