Giáo án môn Ngữ văn 9 - Văn bản Viếng lăng Bác Viễn Phương

VĂN BẢN
VIẾNG LĂNG BÁC 
	Viễn Phương
	Con ở miền Nam ra thăm lăng Bác
	Đã thấy trong sương hàng tre bát ngát
	Ôi ! Hàng tre xanh xanh Việt Nam
	Bão táp mưa sa đứng thẳng hàng.
	Ngày ngày mặ trời đi qua trên lăng
	Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ
	Ngày ngày dòng người đi trong thương nhớ
	Kết tráng hoa dâng bảy mươi chín mùa xuân.
	Bác nằm trong giấc ngủ bình yên
	Giữa một vấng trăng sáng dịu hiền
	Vẫn biết trời xanh là mãi mãi
	Mà sao nghe nhói ở trong tim.
	Mai về miền Nam thương trào nước mắt
	Muốn làm con chim hót quanh lăng Bác
	Muốn làm đóa hoa tỏa hương đâu đây
	Muốn làm cây tre trung hiếu chốn này.
Giáo án cho văn bản
Tiết 117: Văn học
VIẾNG LĂNG BÁC
A.	Mục tiêu cần đạt
	Giúp học sinh: 
-	Cảm nhận được niềm xúc động thiêng liêng, tấm lòng tha thiết thành kính tự hào của tác giả từ Miền Nam (vừa được giải phóng) ra viếng lăng Bác
-	Thấy được những đặc điểm nghệ thuật của bài thơ. Giọng điệu trang trọng vừa tha thiết phù hợp với tâm trạng cảm xúc. Nhiều hình ảnh ẩn dụ có giá trị gợi cảm. Lời thơ giản dị mà cô đúc, giàu cảm xúc lắng đọng.
B.	Tổ chức các hoạt động dạy và học 
1. ổn định
2.	Kiểm tra bài cũ
-	Đọc thuộc lòng và diễn cảm toàn bài thơ “Mùa xuân nho nhỏ”. Em hiểu như thế nào về hình ảnh mùa xuân nho nhỏ?
-	Phân tích khổ thơ đầu tiên.
3.	Giới thiệu Bài mới
Hoạt động của thầy
Hoạt động của trò
Mục tiêu cần đạt
Hoạt động 1: Tìm hiểu chung về bài thơ
I. Tìm hiểu chung
1. Tác giả:
? Nêu một vài nét về tác giả Viễn Phương?
- Từng bị bắt giam ở nhà giam Nam Định
- Trưởng thành từ công tác tuyên huấn văn nghệ.
- Trong những năm chiến tranh, kể cả những năm bị giam cầm, vẫn bền bỉ sáng tác.
- Viễn Phương tên thật là Phan Thanh Viễn, sinh năm 1928 - 2005
- Quê: Long Xuyên – An Giang
- Là một trong những cây bút xuất hiện sớm nhất của lực lượng văn nghệ giải phóng ở miền Nam.
- Ông là nhà thơ, chiến sĩ suốt hai cuộc sáng khiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mĩ.
- Thơ Viễn Phương thường nhỏ nhẹ, giàu tình cảm và chất mơ mộng ngay trong hoàn cảnh chiến đấu ác liệt ở chiến trường.
? Chú thích trong sgk cho biết bài thơ được sáng tác trong hoàn cảnh nào?
? Nêu phương thức biểu đạt của văn bản này?
- Cảm xúc bao trùm bài thơ đã chi phối giọng điệu bài thơ: giọng thành kính, trang nghiêm cùng với giọng suy tư, trầm lắng là nỗi đau xót lẫn niềm tự hào.
HS suy nghĩ trả lời.
2. Tác phẩm:
- Hoàn cảnh sáng tác: 4/1976, công trình xây dựng lăng vừa mới hoàn thành, miền Nam vừa được giải phóng.
- Phương thức biểu đạt chính : biểu cảm (kết hợp với miêu tả)
- Thể thơ 8 chữ: trữ tình
- Hướng dẫn đọc: cần đọc với giọng điệu tình cảm vừa trang nghiêm, vừa tha thiết, có cả sự đau xót lẫn niềm tự hào. Cần đọc với nhịp chậm, lắng sâu, riêng khổ cuối đọc nhanh hơn một chút và giọng hơi cao lên.
? Tâm trạng của nhà thơ được diễn tả theo trình tự không gian và thời gian nào? Mạch cảm xúc ấy được trình bầy trong những phần tương ứng nào của văn bản?
HS suy nghĩ trả lời.
- Cảm xúc bao trùm bài thơ: là niềm xúc động thiêng liêng, thành kính, lòng biết ơn và tự hào pha lẫn nỗi xót đau khi tác giả từ Miền Nam ra viếng lăng Bác.
- Bố cục: 3 phần
+ Hai khổ đầu: cảm xúc trước lăng Bác
+ Khổ thứ ba: cam xúc trong lăng Bác
+ Khổ cuối: cảm xúc khi rời lăng
* Hoạt động 2: Hướng dẫn phân tích tâm trạng cảm xúc của nhà thơ
II. Phân tích:
1. Cảm xúc trước Lăng Bác 
?Cách xưng hô (con, Bác) thể hiện tình cảm gì của tác giả đối với Bác?
? Tại sao tác giả dùng từ “thăm” chứ không dùng từ “viếng”?
?ấn tượng đầu tiên mà tác giả cảm nhận được về lăng Bác là gì ? 
? Vì sao, ấn tượng đầu tiên với tác giả lại là hàng trẻ nơi lăng Bác?
- Gợi cảm giác gần gũi thân thuộc ... (Xung quanh Lăng Bác trồng nhiều tre và trúc).
? Tứ truyền thuyết Thánh Gióng đến hình ảnh cây tre trong ca dao, trong văn Thép Mới, trong thơ Nguyễn Duy... và trong thơ ca, hình ảnh cây tre còn mang ý nghĩa ẩn dụ nào ?
- Tượng trưng cho vẻ đẹp hiền hậu và đức tính đoàn kết, kiên cường của người con Việt Nam trong cuộc sống lao động và đấu tranh.
? ý nghĩa của từ cảm thán, “ôi” trong lời thơ này?
- Trực tiếp bộc lộ cảm xúc, thương mến, tự hào đối với đất nước, dân tộc.
? Theo dõi tiếp khổ thứ hai. Có những “mặt trời” nào xuất hiện trong câu thơ: “ngày ngày... rất đỏ”?
? ý nghĩa ẩn dụ của “mặt trời” thứ hai là gì ? 
HS suy nghĩ trả lời.
HS suy nghĩ trả lời.
- Con ở Miền Nam ra thăm lăng Bác
Þ Câu thơ như một lời tâm sự, từ ngữ dung dị, tự nhiên, cách xưng hô thân mật, gần gũi, giọng điệu cảm xúc (như người con về thăm cha). Câu thơ thể hiện được tình cảm thương nhớ và kính yêu Bác.
- Hàng tre: 
+ Bát ngát trong sương
+ Xanh xanh Việt Nam
+ Bão táp mưa sa vẫn thẳng hàng
Þ Hinh ảnh vừa tả thực vừa tượng trưng, gợi tả được sự giản dị, gần gũi nhưng cũng rất thiêng liêng. Cây tre đã thành biểu tượng cho sức sống bền bỉ, kiên cường của dân tộc.
Þ Cảm xúc thương mến, tự hào đối với dân tộc.
- Hình ảnh mặt trời:
+ Mặt trời của vũ trụ (ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng).
+ Mặt trời của con người: thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ.
Þ ẩn dụ: con người Bác với những biểu hiện sáng chói về tư tưởng yêu nước và lòng nhân ái mênh mông có sức tỏa sáng mãi mãi, cho dù Người đã vĩnh viễn ra đi.
?Điều này nói lên tình cảm nào của nhà thơ ?
Þ Thể hiện tình yêu, lòng tôn kính, ngưỡng vọng và biết ơn sâu sắc của nhà thơ dành cho Bác đồng thời gợi nên sự cao cả vĩ đại, lớn lao của Bác
Lời thơ “ngày ngày dòng người... mùa xuân” gợi lên một cảnh tượng như thế nào ?
HS suy nghĩ trả lời.
- Ngày ngày dòng người: đi trong không gian đặc biệt: thương nhớ.
+ Điệp từ “ngày ngày” diễn tả thời gian bất tận, dòng người bất tận, nỗi tiếng thương bất tận... cứ lặng lẽ lần lượt vào lăng viếng Bác.
+ “Kết tràng hoa dâng bảy mươi chín mùa xuân” là một ẩn dụ đẹp và sáng tạo của nhà thơ (dòng người vào lăng viếng Bác ngày ngày là những vòng hoa lớn dâng lên Bác)
+ ẩn dụ đẹp và sáng tạo: tràng hoa dâng
Þ Thể hiện tấm lòng thành kính của nhân dân ta với Bác.
? Không thể có vầng trang thật trong lăng, nhưng vì sao người con vẫn hình dung giấc ngủ của Bác giữ một vầng trăng sáng dịu hiền?
? Những hình ảnh thơ ấy được sáng tạo bằng trí tưởng tượng hay còn bằng điều gì khác nữa?
- Bằng trí tưởng tượng, bằng sự thấu hiểu và yêu quý những vẻ đẹp trong nhân cách chủ tịch HCM
HS suy nghĩ trả lời.
2. Cảm xúc trong lăng
- Bác đang ngủ bình yên giữa vầng trăng sáng dịu hiền.
Þ Câu thơ diễn tả chính xác và tinh tế sự yên tĩnh, trang nghiêm và ánh sáng dịu nhẹ, trong trẻo của không gian trong lăng Bác. Đồng thời hình ảnh “vầng trăng” dịu hiền lại gợi nghĩ đến tâm hồn cao đẹp, sáng trong của Bác và những vần thơ tràn đầy ánh trăng của Người.
Trong lời thơ tiếp theo, xuất hiện một hình ảnh ẩn dụ. Đó là hình ảnh nào ? ý nghĩa ẩn dụ của hình ảnh này là gì ? Vì sao tác giả có được ẩn dụ đó? 
? Từ nào đó lời thơ ấy có sức biểu cảm trực tiếp? Cảm nhận của em về lời thơ này qua từ “biểu cảm” trực tiếp đó?
- Từ “nhói” đau đột ngột, quặn thắt
- Nghe nhói ở trong tim: là nỗi đau tinh thần
HS suy nghĩ trả lời.
- Hình ảnh ẩn dụ: Trời xanh mãi mãi
Þ Công đức của Bác đối với mọi người là cao đẹp, vĩnh hằng.
- Tác giả tự cảm nỗi đau mất mát tron đáy sâu tâm hồn mình về sự ra đi của Bác.
? Những lời thơ ấy đã bộc lộ nỗi niềm nào của tác giả?
? Cùng với “nước mắt thương trào” khi rời lăng, người con đã nguyện ước những điều gì?
? Em hiểu ý nguyện đó như thế nào?
? Có gì riêng trong nghệ thuật hiện ở đoạn thơ này?
? Từ đó tình cảm nào của nhà thơ được bộc lộ ?
HS suy nghĩ trả lời.
- Biểu cảm trực tiếp: “Nghe nhói ở trong tim”
Þ Nỗi đau mất mát trong đáy sâu tâm hồn mình về sự ra đi của Bác.
Þ Tình cảm xót xa thương mến.
* Hoạt động 3: Tổng kết
? Bài thơ đã nói hộ lòng ta những tình cảm nào với Bác Hồ?
? Em học tập được gì từ nghệ thuật biểu cảm của tác giả trong bài thơ này ?
? Em hiểu thêm tình cảm nào của đồng bào miền Nam đối với Bác qua tiếng lòng của nhà thơ Nam Bộ Viễn Phương ?
3. Cảm xúc khi rời lăng
- Muốn làm chim hót Þ âm thanh của thiên nhiên, đẹp đẽ, trong lòng.
- Muốn làm đóa hoa Þ tỏa hương thơm thanh cao nơi Bác yên nghỉ.
- Muốn làm cây tre Þ làm một con người bình dị, trung với nước, hiếu với dân để noi gương cuộc đời Bác.
- Điệp từ “muốn làm” + biểu cảm trực tiếp và gián tiếp Þ Tâm trạng lưu luyến, ơn nghĩa chân thành và sâu nặng.
III. Ghi nhớ (sgk)
4. Dặn dò:
- Học thuộc lòng bài thơ và phân ghi nhớ.
- Viết 1 đoạn văn bình khổ 2 hoặc khổ 3 bài thơ
Chuẩn bị bài: Nghị luận về tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích).