Giáo án môn Ngữ văn khối 9 - Bến quê (trích)

Ngay soan
06
03
2011
Tuan
28
Ngy day
08
03
2011
Tiet
136
Bến quê ( trích )
 	 - Nguyễn Minh Châu -
I. Mục tiêu cần đạt : Giúp HS :
Nắm những nét cơ bản về tác giả, tác phẩm và tình huống truyện. Qua cảnh ngộ và tâm trạng của nhân vật Nhĩ trong truyện, cảm nhận được ý nghĩa triết lí và mang tính trãi nghiệm về cuộc đời con người, biết nhận ra những vẻ đẹp bình dị và quí giá trong những gì gần gũi của quê hương, gia đình. Thấy và phân tích được những nét đặc sắc của truyện : tạo tình huống nghịch lí, trần thuật qua dòng nội tâm nhân vật, ngôn ngữ và giọng điều đầy chất suy tư, hình ảnh biểu tượng.
Rèn luyện kĩ năng đọc và phân tích tác phẩm truyện có kết hợp các yếu tố tự sự, trữ tình và triết lí.
Bồi dưỡng sự trân trọng những vẻ đẹp và giá trị bình dị, gần gũi của gia đình, quê hương.
II. Chuẩn bị :
GV : Phương án tổ chức lớp : hoạt động cá nhân.
HS : Tìm hiểu tác giả, tác phẩm ; soạn bài.
III. Tiến trình tiết giảng :
Ổn định lớp (1’)
Kiểm tra bài cũ (4’) : Kiểm tra việc soạn bài ở nhà của HS.
Bài mới : Giới thiệu những nét cơ bản về tác giả, tác phẩm.
Hoạt động của GV
Hoạt động của HS
Nội dung kt
Hđ1 : Hd HS đọc và tìm hiểu chung vb.
* GV hướng dẫn đọc ( giọng trầm từ, suy ngẫm, xúc động, đượm buồn pha lẫn xót xa ) -> Đọc mẫu 1 đoạn -> Gọi HS đọc nối cho đến hết vb -> Góp ý cách đọc của HS.
* Cho HS nêu những từ ngữ khó trong vb -> GV giải thích.
* GV nhắc lại khái niệm tình huống truyện.
-H: Nhân vật Nhĩ trong truyện ở vào hoàn cảnh ntn ? 
* GV : Trong vh đã có không ít tác phẩm đặt nhân vật vào tình huống hiểm nghèo, giáp ranh giữa sự sống và cái chết để nói về khát vọng sống và sức sống mạnh mẽ của con người, hay về lòng nhân ái, sự hi sinh cao thượng ( “Chiếc lá cuối cùng” của O Hen-ri ) hoặc để tạo ra một nghich lí, qua đó khái quát triết lí về đời người (“Bến quê” của NMC ).
-H: Vậy, tình huống của truyện này bộc lộ qua những nghịch lí nào ? 
-H: Tác giả xây dựng tình huống truyện với nhiều nghịch lí như vậy nhằm thể hiện điều gì về cuộc đời con người ? 
Hđ 1 : Đọc, tìm hiểu chung vb.
* Lưu ý cách đọc -> Đọc vb.
* Nêu những từ ngữ mà các em chưa rõ nghĩa trong vb -> Lưu ý nghĩa.
* Lưu ý tình huống truyện.
* Xác định tình huống truyện của vb -> Trả lời :
- Nhân vật Nhĩ ở vào một hoàn cảnh đặc biệt : Căn bệnh hiểm nghèo khiến Nhĩ hầu như bị liệt toàn thân, không thể tự mình di chuyển dù chỉ là nhích nửa người trên dường bệnh. Tất cả mọi sinh hoạt của anh đều phải nhờ vào sự giúp đỡ của người khác, mà chủ yếu là Liên – vợ anh.
- Tình huống của truyện bộc lộ qua các nghịch lí : 
 + Nhĩ làm một công việc đã cho anh có điều kiện đi đến hầu khắp mọi nơi trên thế giới. Aáy thế mà ở cuối đời, căn bệnh quái ác lại buộc chặt anh vào giường bệnh và hành hạ anh như thế hàng năm trời. Vào cái buổi sáng hôm ấy, khi Nhĩ muốn nhích người đến bên cửa sổ, thì việc ấy với anh khó khăn như phải đi hết cả một vòng trái đất, vào nhờ vào sự trợ giúp của đám trẻ con hàng xóm. 
 + Nhĩ đã phát hiện thấy vẻ đẹp lạ lùng của cái bãi bồi bên kia sông, ngay trước cửa sổ nhà anh, nhưng anh biết rằng sẽ không bao giờ có thể được đặt chân lên mãnh đất ấy, dù nó ở rất gần anh, Nhĩ đã nhờ cậu con trai thực hiện giúp mình cái điều khao khát ấy. Nhưng rồi cậu ta lại sa vào một đám chơi cờ trên hè phố và có thể lỡ chuyến đò sang ngang duy nhất trong ngày.
- Tạo ra một chuỗi những tình huống nghich lí như trên, tác giả muốn lưu ý người đọc một nhân thức về cuộc đời : cuộc sống và số phận con người chứa đầy những điều bất thường, những nghịch lí, ngẫu nhiên, vượt ra ngoài dự định và cả ước muốn, cả những hiểu biết và toan tính của người ta ; “con người ta trên đường đời thật khó tránh khỏi những cái điều vòng vèo hoặc chùng chình”.
I. Đọc, tìm hiểu chung :
 Hd HS phân tích những cảm xúc và suy nghĩ của nhân vật Nhĩ.
-H: Trong những ngày cuối cùng của cuộc đời, ở cảnh ngộ bị buộc chặt vào giường bệnh, Nhĩ đã nhìn thấy những gì qua khung cửa sổ căn phòng của anh ?
-H: Cảnh vật được miêu tả theo trình tự nào ? Qua đó, em hình dung ra sao về khung cảnh mùa thu được miêu tả trong vb ?
-H ( thảo luận nhóm ) : Nhìn khung cảnh thiên nhiên như vậy, Nhĩ đã khao khát điều gì ? Vì sao anh lại có niềm khao khát ấy và điều đó có ý nghĩa gì ? 
-H: Cũng trong buổi sáng hôm ấy, Nhĩ đã quan sát và cảm nhận về vợ của mình ntn ? 
Gợi ý :
 + Cách ăn mặc của Liên ra sao ?
 + Lời nói, cử chỉ và thái độ của Liên đối với chồng ntn ?
 + Qua đó, em thấy Liên là người phụ nữ ntn ?
* GV bình nét đẹp trong phẩm chất của Liên và cũng là của người phụ nữ VN bao đời nói chung .
-H: Không thể nào làm được cái điều mình khao khát, Nhĩ đã nhờ con thay mình đi sang bên kia sông, đặt chân lên cái bãi phù sa màu mỡ. Nhưng ở đây anh lại gặp một nghịch lí nữa, theo em đó là nghịch lí gì ?
-H: Từ việc ấy, Nhĩ đã nghiệm ra được cái quy luật gì phổ biến trong cuộc đời con người ?
-H: Ở cuối truyện, khi thấy con đò ngang vừa chạm mũi vào bờ đất bên này sông, Nhĩ đã thu hết tàn lực dồn vào một cử chỉ có vẻ kì quặc : Anh đang cố thu nhặt hết mọi chút sức lực cuối cùng còn sót lại để thu mình nho người ra ngoài, giơ một cánh tay gầy guộc ra ngoài cửa sổ khoát khoát – ý như đang khẩn thiết ra hiệu cho một người nào đó”. Qua hành động ấy, em hiểu Nhĩ đang ở trong một tâm trạng ntn ? Và ý nghĩa của hành động này là gì ?
Hđ 1 : Phân tích những cảm xúc và suy nghĩ của nhân vật Nhĩ trong vb.
* Phát hiện, liệt kê chi tiết -> Trả lời : “Ngoài cửa sổ  đậm sắc hơn” , “Bên kia những hàng cây bằng lăng  hơi thở của đất màu mỡ”.
* Cảnh vật được miêu tả theo tầm nhìn của Nhĩ, từ gần đến xa -> Khung cảnh đẹp.
* Thảo luận nhóm -> Trả lời : 
- Nhĩ khao khát được đặt chân lên bãi bồi bên kia bến sông . Vì cảnh vật rất đỗi bình dị, gần gũi ấy, thời còn trẻ anh chưa nhận ra nên thờ ơ với nó ; vì anh sắp phải giã biệt cõi đời. 
- Ý nghĩa : Sự thức tỉnh những giá trị bền vững, bình thường và sâu xa của cuộc sống ở mỗi con người.
* Liệt kê chi tiết , khái quát -> Trả lời :
- Mặc tấm áo vá.
- “Anh cứ yên tâm  ” , “Có hề sao đâu  ”
- Đỡ chồng nằm xuống với thái độ hết sức triều mến, nhẹ nhàng  
* Phát hiện chi tiết -> Khái quát -> Trả lời : 
 - Nghịch lí qua qua việc nhờ con của Nhĩ : đứa con không hiểu ước muốn của cha, nên làm một cách miễn cưỡng và rồi bị cuốn hút vào trò chơi hấp dẫn nó gặp trên đường đi, để rồi có thể lỡ chuyến đò sang ngang duy nhất trong ngày. 
- Từ việc ấy, Nhĩ đã nghiệm ra được cái quy luật phổ biến của đời người : “ con người ta trên đường đời thật khó tránh được những cái điều vòng vèo hoặc chùng chình”. 
- Hành động cuối cùng này ở Nhĩ có thể hiểu là anh đang nôn nóng thúc dục cậu con trai hãy mau kẻo lỡ chuyến đò duy nhất trong ngày -> Đó là ý muốn thức tỉnh mọi người về những cái vòng vèo, chùng chình mà chúng ta đang sa vào trên đường đời, để dứt ra khỏi nó, để hướng tới những giá trị đích thực, vốn rất giản dị, gần gũi và bền vững.
II. Phân tích :
 1. Những cảm xúc và suy nghĩ của nhân vật Nhĩ : 
 a) Cảm nhận của Nhĩ về vẻ đẹp của thiên nhiên trong một buổi sáng đầu thu : 
- Những bông hoa bằng lăng cuối mùa thưa thớt nhưng lại đậm sắc hơn.
- Con sông Hồng màu đỏ nhạt, mặt sông như rộng thêm ra.
- Vòm trời như cao hơn. Những tia nắng sớm đang di chuyển trong không gian.
=> Khung cảnh mùa thu thật thơ mộng, thoáng đãng và lung linh sắc màu.
b) Cảm nhận của Nhĩ về Liên – vợ anh :
- Đang mặc tấm áo vá, 
- Diệu dàng, thuỳ mị,  chăm sóc anh hết sức tận tình.
=> Liên là người vợ tần tảo, đảm đang và giàu đức hi sinh. 
c) Sự chiêm nghiệm của Nhĩ về một quy luật của đời người qua việc nhờ cậu con trai sang bên kia sông : 
- “ con người ta trên đường đời thật khó tránh được những cái điều vòng vèo hoặc chùng chình”.
Hđ 3 : Hd HS tìm hiểu nét đặc sắc về nghệ thuật của vb.
* GV : Trong truyện này, hầu như mọi hình ảnh đều mang hai lớp nghĩa : nghĩa thực và nghĩa biểu tượng. Hai lớp nghĩa này gắn bó thống nhất, khiến cho các hình ảnh không bị tước đi giá trị tạo hình và sức gợi cảm để chỉ trở thành hình ảnh ước lệ. Ý nghĩa biểu tượng được gợi ra từ hình ảnh thực, nhưng phải xem xét trong cả hệ thống hình ảnh và chỉ có thể toát lên khi đặt vào sự quy chiếu của chủ đề tác phẩm.
-H: Vậy, những hình ảnh, chi tiết trong truyện này mang tính biểu tượng và ý nghĩa biểu tượng của chúng là gì ? 
: Phân tích nét đặc sắc về nghệ thuật của vb.
* Hình ảnh biểu tượng và ý nghĩa biểu tượng của chúng : 
2. Sáng tạo những hình ảnh giàu ý nghĩa biểu tượng : 
- Hình ảnh bãi bồi bên kia sông : đó là vẻ đẹp của đời sống trong những cái gần gũi, bình dị, thân thuộc của gia đình, quê hương.
- Chi tiết anh con trai sa vào đám cờ thế  : cuộc đời con người thường gặp phải những điều vòng vèo, chùng chình. Những trò chơi vô vị sẽ làm chậm bước, lỡ nhịp cuộc đời con người. Đặc biệt, ở những người trẻ tuổi, do tầm nhìn hạn hẹp, sống nông cạn, thiếu lí tưởng, không có mục tiêu thường mắc phải những điều đó và không bao giờ tìm thấy “cái hấp dẫn” ở phía trước trên đường đời.
Hđ 3 : Hd HS tổng kết
-H: Nêu cảm nghĩ của em về tác phẩm và chủ đề của truyện “Bến quê” .
-H: Những đặc sắc về mặt nghệ thuật của vb ?
Hđ 3 : Tổng kết
* Trình bày cảm nghĩ của mình về tác phẩm và chủ đề của truyện “Bến quê” .
* Khái quát những đặc sắc về nghệ thuật của truyện.
III. Tổng kết :
 - Bằng việc đặt nhân vật vào tình huống có tính nghịch lí, truyện “Bến quê” phát hiện một điều có tính quy luật : trong cuộc đời, con người thường khó tránh khỏi những sự vòng vèo, chùng chình, đồng thời thức tỉnh mọi người sự trân trọng vẻ đẹp và giá trị bình dị, gần gũi của gia đình, của quê hương.
 - Nghệ thuật : miêu tả tâm lí nhân vật tinh tế, nhiều hình ảnh giàu tính biểu tượng,  
Hđ 3 : Dặn dò :
Nắm nội dung bài giảng và học thuộc lòng những chi tiết tiêu biểu trong truyện.
Soạn bài “Oân tập phần Tiếng Việt”, cụ thể :
 + Oân lại nội dung kiến thức các bài : Khởi ngữ và các thành phần biệt lập , Liên kết câu và liên kết đoạn văn , Nghĩa tường minh và hàm ý
 + Trả lời các câu hỏi trong bài ôn tập.