Giáo án môn Ngữ văn khối 9 - Cách làm bài nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ

NGAY SOAN :
20
02
2011
TUAN :
26
NGAY DAY :
22
02
2011
TIET :
126
CÁCH LÀM BÀI NGHỊ LUẬN 
VỀ MỘT ĐOẠN THƠ , BÀI THƠ
I. Mục tiêu cần đạt : Giúp HS :
- Biết cách viết bài nghị luận về đoạn thơ, bài thơ cho đúng với các yêu cầu đã học ở tiết trước.
- Rèn luyện kĩ năng thực hiện các bước khi làm bài nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ, cách tổ chức, triển khai các luận điểm.
- Có ý thức cầu tiến trong học tập.
II. Chuẩn bị :
* GV : Phương án tổ chức lớp : thảo luận nhóm 
* HS : Soạn bài, tìm hiểu nội dung bài học trong phần Ghi nhớ.
III. Tiến trình tiết dạy :
Ổn định lớp (1’)
Kiểm tra bài cũ (4’) :
 a) Câu hỏi :
 (1) Nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ là gì ?
 (2) Nội dung và nghệ thuật của đoạn thơ, bài thơ được thể hiện qua những yếu tố nào trong vb mà khi phân tích người viết cần phải làm sáng tỏ ?
 (3) Yêu cầu về bố cục, lời văn ?
 b) Đáp án :
(1) Nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ là trình bày nhận xét, đánh giá của mình về nội dung và nghệ thuật của đoạn thơ, bài thơ ấy.
(2) Nội dung và nghệ thuật của đoạn thơ, bài thơ được thể hiện qua ngôn từ, hình ảnh, giọng điệu,  Bài nghị luận cần phân tích các yếu tố ấy để có những nhận xét, đánh giá cụ thể, xác đáng.
(3) Bài nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ cần có bố cục mạch lạc, rõ ràng ; có lời văn gợi cảm, thể hiện rung động chân thành của người viết.
3. Bài mới : Cách làm bài nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ ntn ?
Hoạt động của GV
Hoạt động của HS
Nội dung kt
Hđ 1 : Hd HS tìm hiểu phần I
* Gọi HS đọc phần I.
-H: Các đề bài trên được cấu tạo ntn ?
-H: Các từ trong đề bài như phân tích, cảm nhận và suy nghĩ ( hoặc có khi đề bài không có lệnh ) biểu thị những yêu cầu gì đối với bài làm ? 
Hđ 1 : Tìm hiểu đề bài nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ
* Đọc phần I SGK.
* Xác định yêu cầu câu hỏi -> Tìm đáp án, trả lời :
- Cấu tạo của đề bài : 
+ Cảm nhận và suy nghĩ về tác phẩm, đoạn trích, nhân vật, chủ đề,  trong tác phẩm.
+ Phân tích nội dung, nghệ thuật hoặc các vấn đề khác của vb hay đoạn trích.
- Từ phân tích chỉ định phương pháp, từ cảm nhận lưu ý đến ấn tượng, cảm thụ của người viết, từ suy nghĩ nhấn mạnh tới nhận định, phân tích của người làm bài. Trường hợp không có lệnh, người viết bày tỏ ý kiến của mình về vấn đề được nêu ra trong đề bài .
I. Đề bài nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ :
Hđ 2 : Hd HS tìm hiểu cách làm bài nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ.
* Gọi HS đọc phần I.1 -> GV nhấn mạnh lại những nội dung cơ bản cần nắm của phần này.
* Gọi HS đọc phần I.2 – Cách tổ chức, triển khai luận điểm.
-H (a) : 
+ Bố cục vb, nội dung chính từng phần là gì ?
+ Ở phần TB, người viết đã trình bày những nhận xét gì về tình quê hương trong bài thơ “QH” ? 
+ Những suy nghĩ, ý kiến ấy được dẫn dắt, khẳng định bằng cách nào, được liên kết với phần MB và KB ra sao ?
Hđ 2 : Tìm hiểu cách làm bài nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ
* Đọc phần I.1 – Các bước làm bài nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ.
* Đọc phần I.2 SGK.
(a) 
* VB có bố cục mạch lạc, chặt chẽ .
 - Phần MB ( từ đầu đến Quê hương là thành công khởi đầu rực rỡ ) : Chỉ ra dòng cảm xúc dạt dào, lai láng chảy suốt đời thơ Tế Hanh trong đó bài “QH” là thành công xuất sắc có ý nghĩa khởi đầu.
 - Phần TB ( tiếp theo đến tâm hồn thiết tha, thành thực của TH ) : Trình bày cảm nhận về cảm xúc lúc nồng nàn, mạnh mẽ, lúc lắng sâu, tinh tế của TH khi ca ngợi vẻ đẹp thiên nhiên, cuộc sống lao động của quê hương, về hình ảnh, nhịp điệu đặc sắc của bài thơ.
 - Phần KB ( còn lại ) : Khẳng định sức hấp dẫn của bài thơ “QH” và ý nghĩa bồi đắp tâm hồn người đọc của bài thơ.
* Những nhận xét chính về tình quê hương trong bài thơ “QH” được người viết trình bày ở phần Thân bài : Nhà thơ đã viết “QH” bằng tất cả tình yêu thiết tha, trong sáng, đầy thơ mộng của mình :
 - Nổi bật lên là những hình ảnh đẹp như mơ, đầy sức mạnh khi ra khơi.
 - Cảnh trở về tấp nập no đủ.
 - Hình ảnh người dân chài giữa đất trời lộng gió với vị nồng mặn của biển khơi.
 - Hình ảnh, ngôn từ của bài thơ giàu sức gợi cảm, thể hiện một tâm hồn phong phú, rung động tinh tế.
* Những suy nghĩ, ý kiến của người viết luôn được gắn cùng sự phân tích, bình giảng cụ thể hình ảnh, ngôn từ, giọng điệu,  của bài thơ.
* Phần TB được nối kết với phần MB một cách chặt chẽ, tự nhiên. Đó chính là sự phân tích, chứng minh làm sáng tỏ nhận xét bao quát đã nêu ở phần MB. Từ các luận điểm này đã dẫn đến phần KB đánh giá sức hấp dẫn, khẳng định ý nghĩa của bài thơ.
II. Cách làm bài nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ :
-H (b) : Vb có tính thuyết phục, sức hấp dẫn không ? Vì sao ? Từ đó có thể rút ra bài học gì qua cách làm bài nghị luận văn học này ?
-H: Qua việc tìm hiểu trên, em hãy cho biết :
+ Nhiệm vụ từng phần trong dàn bài chung của kiểu bài này là gì ?
+ Bài nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ cần nêu được những vấn đề gì ?
b) Các nguyên nhân chính làm nên tính thuyết phục, sức hấp dẫn của vb :
 - Vb ngắn, tập trung trình bày nhận xét, đánh giá về những giá trị đặc sắc nổi bật nhất về nội dung cảm xúc và nghệ thuật của bài thơ “QH”. Khi nói về các trạng thái cảm xúc phong phú của TH, người viết phân tích, bình giảng ngay sự đặc sắc của các hình ảnh, của nhịp thơ tương ứng. Điều ấy chứng tỏ người viết đã nắm vững đặc trưng của tác phẩm văn học, nhất là tác phẩm thơ trữ tình và đã rút ra luận điểm từ các luận cứ cụ thể, rõ ràng.
 - Bố cục của vb mạc lạc, sáng rõ.
 - Qua vb, có thể thấy người viết đã trình bày cảm nghĩ, ý kiến bằng cả lòng yêu mến, rung động thiết tha đối với bài thơ “QH”.
* Khái quát -> Trả lời :
- Bài nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ cần được bố cục mạch lạc theo các phần :
 + MB : Giới thiệu đoạn thơ, bài thơ và bước đầu nêu nhận xét, đánh giá của mình . ( Nếu pt một đoạn thơ nên nêu rõ vị trí của đoạn thơ ấy trong tp và khái quát nội dung cảm xúc của nó ).
 + TB : Lần lượt trình bày những suy nghĩ, đánh giá về nội dung và nghệ thuật của đoạn thơ, bài thơ.
 + KB : Khái quát giá trị, ý nghĩa của đoạn thơ, bài thơ.
- Bài nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ cần nêu lên được các nhận xét, đánh giá và sự cảm thụ riêng của người viết. Những nhận xét, đánh giá ấy phải gắn với sự phân tích, bình giá ngôn từ, hình ảnh, giọng điệu, nội dung cảm xúc,  của tác phẩm.
Hđ 2 : Hd HS luyện tập.
* GV nêu bài tập .
-H: Nội dung cảm xúc của khổ thơ này là gì ? Cảm xúc của nhà thơ được gợi lên từ hương vị, đặc điểm gì của thiên nhiên ? Hình ảnh, ngôn từ trong khổ thơ đặc sắc ntn ?
-H: Em dự định sẽ trình bày những ý gì trong phần MB ?
* HS trả lời -> GV cho HS khác nhận xét ( bổ sung ) -> GV nhận xét chung, chốt.
-H: Phần TB sẽ triển khai những ý gì ( về nội dung và nghệ thuật ) và trình bày theo trình tự như thế nào ?
-H: Khái quát giá trị, ý nghĩa của đoạn thơ.
Hđ 2 : Luyện tập.
* Xác định yêu cầu của bài tập 
* Nhớ kiến thức cũ -> Trả lời.
* Nêu cách MB của bản thân.
* Lập ý -> Sắp xếp ý -> Trả lời.
* Khái quát -> Nêu.
II. Luyện tập : Phân tích khổ đầu bài thơ “Sang thu” của Hữu Thỉnh.
 1. Mở bài : 
 - Từ cuối hạ sang đầu thu, đất trời có những chuyển biến nhẹ nhàng mà rõ rệt. Sự chuyển biến này đã được Hữu Thỉnh gợi lên bằng cảm nhận tinh tế qua những hình ảnh giàu sức biểu cảm trong bài “Sang thu” (1977).
 - Khổ 1 đặc tả hương vị, sự chuyển động của mùa thu qua hình ảnh làn sương thu.
 2. Thân bài :
 - Sự biến đổi của đất trời sang thu :
 + Hương ổi lan vào không gian, phả vào gió se ; gió thu nhẹ nhàng, hiu hắt và se lạnh.
 + Từ láy gợi hình “chùng chình” -> Sương đầu thu giăng mắc nhẹ nhàng, chuyển động chầm chậm nơi đường thôn ngõ xóm.
 + “Bổng”, “Hình như” -> Tâm trạng ngỡ ngàng, cảm xúc bâng khuâng của tác giả trước cảnh đất trời vào thu => HT là người yêu mến thiên nhiên.
 - Từ ngữ gợi hình gợi cảm, hình ảnh mới mẽ tự nhiên,  
 3. Kết bài :
 - Bài thơ để lại ấn tượng sâu sắc cho người đọc, giúp họ có cách cảm nhận tinh tế hơn đất trời mỗi độ thu về.
Hđ 3 : Củng cố – dặn dò :
 * Gọi HS nhắc lại những nội dung kiến thức của bài học.
 * Soạn bài “Mây và sóng” và bài “Oân tập thơ”.