Giáo án môn Ngữ văn khối 9 năm 2014 - Tiết: Đoàn thuyền đánh cá

ĐOÀN THUYỀN ĐÁNH CÁ
I. Đọc và tìm hiểu chung (10’)
1. Giới thiệu tác giả - Tác phẩm
- Huy Cận (1919-2005), tên đầy đủ là Cù Huy Cận, quê ở Hà Tĩnh. nổi tiếng trong phong trào thơ mới
Ông là một nhà thơ tiêu biểu của nền thơ hiện đại Việt Nam. Huy Cận được nhà nước trao tặng giải thưởng HCM về văn học nghệ thuật năm 1996
- Bài thơ được sáng tác năm 1958 trong chuyến đi thực tế ở vùng mỏ Quảng Ninh, in trong tập “trời mỗi ngày lại sáng”
II. Phân tích
1. Hai khổ thơ đầu (8’)
- Bài thơ được bố cục theo hành trình một chuyến ra khơi của đoàn thuyền đánh ca. Hai khổ thơ đàu là cảnh lên đường và tâm trạng náo nức của con người, bốn khổ tiếp theo là cảnh hoạt động của đoàn thuyền đánh cá giữa khung cảnh biển trời ban đêm, khổ cuối là cảnh đoàn thuyêng trở về trong buổi bình minh lên
Mặt trời xuống biển như hòn lửa
Sóng đã cài then, đêm sập cửa
Đoàn thuyền đánh cá lại ra khơi
Câu hát căng buồm cùng gió khơi
- Nghệ thuật so sánh, nhân hoá, đối lập, ẩn dụ
- Cảnh vừa rộng lớn lại vừa gần gũi với con người do một liên tưởng so sánh thú vịu của nhà thơ./Mặt trời xuống biển như hòn lửa
Sóng đã cài then, đêm sập cửa
- Trong hình ảnh liên tưởng này, vũ trụ như một ngôi nhà lớn, với màn đêm buông xuống là tấm cửa khổng lồ với những lượn sóng là then cửa. Chi tiết mặt trời xuống biển có thể gây ra sự thắc mắc của người đọc, vì bài thơ tả cảnh đoàn thuyền đánh cá ở vùng biển Miền Bắc, mà ở bờ biển nước ta, trừ vùng tây nam thường chỉ thất cảnh mặt trời mọc trên biển chứ không thể thấy cảnh mặt trời lặn xuống biển. Thực ra, hình ảnh mặt trời xuống biển là được nhìn từ trên con thuyền đang ra biển hoặc từ một hòn đảo vào lúc hoàng hôn, nhìn về phía tây, qua một khoảng biển thì vẫn có thể thấy như mặt trời xuống biển
- Tác giả đã tạo ra một hình ảnh khoẻ lạ mà thật từ sự gắn kết ba sự vật và hiện tượng cánh buồm, gió khơi và câu hát của người đánh cá: “Câu hát căng buồm cùng gió khơi”. Câu hát là niềm vui, sự phấn chấn của người lao động như có một sức mạnh vật chất để cùng với ngọn gió làm căng buồm cho con thuyền lướt nhanh ra khơi (câu này được lặp lại ở khổ cuối bài thơ, chỉ đổi chữ “cũng” thành “với”
- Hát rằng: cá bạc biển Đông lăng,
Cá thu biển Đông như đoàn thoi
Đêm ngày dệt biển muôn luồng sáng,
Đến dệt lưới ta đoàn cá ơi!
- Nội dung lời hát thể hiện mơ ước đánh bắt được thật nhiều hải sản, nhiều cá tôm, trong hình thức diễn đạt thật lãng mạn: đàn cá bơi ngang dọc trên biển như đan dệt, hãy dệt vào tấm lưới của chúng 
2. Cảnh đoàn thuyền hoạt động trên biển đêm 
Thuyền ta lái gió với buồm trăng
Lướt giữa mây cao với biển bằng,
Ra đậu dặm xa dò bụng biển,
Dàn đan thế trận lưới vây giăng
- Tác giả dùng nhiều động từ, âm hưởng khoẻ khoắn hào hùng, hình ảnh đẹp tráng lệ, cảm hứng lãng mạn 
- Hình ảnh người lao động và công việc của họ, ở đây là đoàn thuyền đánh cá, được đặt vào không gian rộng lớn của biển trời, trăng sao để làm tăng thêm kích thước, tầm vóc và vị thế của con người
- Nhà thơ đã sử dụng thủ pháp phóng đại cùng những liên tưởng mạnh bạo, bất ngờ để sáng tạo hình ảnh về người lao động. Cảm hứng lãng mạn đã giúp cho tác giả phát hiện những vẻ đẹp của cảnh đánh cá giữa biển đêm, trong niềm vui phơi phới, khoẻ khoắn của người lao động làm chủ công việc của mình. Con thuyền đánh cá vồn nhỏ bé trước biển cả bao la đã trở thành con thuyền kì vĩ, khổng lồ, hoà nhập với kích thước rộng lớn của thiên nhiên vũ trụ: lái gió, buồm trăng, mây cao, biển bằng, dò bụng biển, dàn thế trận
Cá nhu cá chim cùng cá đỏ
Cá song lấp lánh đuốc đen hồng
Cái đuôi em quẫy trăng vàng choé
Đêm thở: sao lùa nước Hạ Long
- Hình ảnh đẹp, lộng lẫy và rực rỡ của các loài cá trên biển những hình ảnh này có vẻ đẹp của tranh sơn mài lung linh, huyền ảo, được sáng tạo bằng liên tưởng, tưởng tượng bay bổng tự sự quan sát hiện thực. Trí tưởng tượng đã nối dài chắp cánh cho hiện thực trở nên kì ào, làm giàu thêm cái đẹp vốn có trong tự nhiên
- Những loại cá khác nhau được gọi tên, được tả với những đặc điểm hình dánh và hoạt động cụ thể. Cái đuôi cá được gọi một cách tình tứ là “em”, ánh trăng vàn choé, lấp lánh cung làn nước bắn vọt lên. Biển đêm thở phập phồng, ánh ao tan, in trong lòng biển. Cảnh vật thật lung linh huyền ảo như thế giới thần tiên cổ tích. Những người dân lao động đang làm việc trong khung cảnh và niềm vui như thế
Ta hát bài ca gọi cá vào, 
Gõ thuyền đã có nhịp trăng cao
..
Sao mở, kéo lưới kịp trời sáng,
Ta khó xoăn tay chùm cá nặng
- Công việc lao động nặng nhọc của người đánh cá đã thành bài ca đầy niềm vui, nhịp nhàng của thiên nhiên. Trong đoạn thơ tác giả dùng bút pháp lãng mạn và sức tưởng tượng phong phú của nhà thơ: những hình ảnh được sáng tạo như trên có thể không hoàn toàn đúng như trong thực tế, nhưng đã làm giàu thêm cách nhìn cuộc sống (thiên nhiên và con người), biển hiện niềm say sưa, hào hứng và những mơ ước bay bổng của con người muốn hoà nhập với thiên nhiên và chinh phục thiên nhiên bằng công việc lao động của mình
 Thành quả lao động sau một đêm làm việc được tả bằng hình ảnh nào? Em hãy nêu cảm nhận của em về hình ảnh đó là
Vảy bạc đuôi váng loé rạng đông,
Lưới xếp buồm lên đón nắng hồng
- Đó vẫn là hình ảnh lãng mạn-ẩn dụ nhưng cũng vất xuất phát từ thực tế qua tưởng tượng của nhà thơ: trong ánh nắg ban mai rực rỡ tinh khiết, hiện lên hàng nghìn, hang vạn con cá lấp lánh vẩy bạc, đuôi vàng xếp ăm ắp trên những con thuyền trĩu nặng
- Hình ảnh người lao động trong bài thơ được sáng tạo với cảm hứng lãng mạn, thể hiện niềm tin, niềm vui trước cuốc sống mới. Cảm hứng lãng mạn ấy cũng thấm đấm trong những hình ảnh về thiên nhiên, vũ trụ tạo nên vẻ đẹp tráng lệ, phóng khoáng mà vẫn gần gũi với con người.
* Đoạn thơ biểu hiện niềm say sưa, hào hứng và những mơ ước bay bổng của con người muốn hoà nhập với thiên nhiên và chinh phục thiên nhiên bằng công việc lao động của mình
3. Cảnh đoàn thuyền trở về 
Câu hát căng buồm với gió khơi,
Đoàn thuyền chạy đua cùng mặt trời
Mặt trời đội biển nhô màu mới,
Mắt cá huy hoàng muôn rặm phơi
- Câu thơ: “Câu hát căng buồm với gió khơi: lặp lại ở khổ thơ một
- Biện pháp nhân hoá
- Hình ảnh đẹp lộng lẫy và rực rỡ
- Bài thơ kết thúc bằng hình ảnh đoàn thuyền đánh cá trở về trong ánh bình minh rực rỡ. Vẫn tiếng hát van lên căng buồm. Tiếng hát chở niềm vui thắng lợi sau một chuyến biển may mắn, tôm cá đầy khoang. Đoàn thuyền vẫn muốn và hào hứng chạy đua tốc độ với thời gian, với mặt trời, một ngày mới đã bắt đầy. Hình ảnh “mặt trời đội biển” nhô lên trên sóng nước xanh lam thật đẹp hùng vĩ tráng lệ. Hình ảnh: “mắt cá huy hoàng muôn dặm” chủ yếu là bắt nguồn từ tưởng tượng sáng tạo của nhà thơ
- Từ “hát” được lặp lại năm lần, họ hát lúc ra đi và hát khi làm việc, hát lúc trở về, làm cho bài thơ như một khúc ca sảng khoái thể hiện niềm lạc quan, không khí náo nức phơi phới của những người lao động.
III. Tổng kết, ghi nhớ (6')
Nghệ thuật: bài thơ khắc hoạ nhiều hình ảnh đẹp tráng lệ, xây dựng hình ảnh bằng liên tưởng phong phú, độc đáo, âm lượng khoẻ khoắn hào hùng, lạc quan
Nội dung: “Đoàn thuyền đánh cá” thể hiện sự hài hoà giữa thiên nhiên và con người lao động, bộc lộ niềm vui, niệm tự hào của nhà thơ trước đất nước và cuộc sống