Giáo án môn Ngữ văn khối 9 - Phân tích bài thơ Bếp lửa của Bằng Việt

Một bếp lửa chờn vờn sương sớm
Một bếp lửa ấp iu nộng đượm
Cháu thương bà biết mấy nắng mưa
Ôi kì là và thiêng liêng bếp lửa !
Bếp lửa _ Bằng Việt
Thơ của bằng Việt thật thiết tha và nồng đượm . Chỉ là 1 tiếng gà mái nhảy ổ cục tác trong nắng trương , chỉ là 1 bếp luẳ chờn vờn sương sớm ... mà sao tha thiết nghĩa tình thế , mà sao lắng sâu đến thế Thì ra có khi những điều nhỏ nhoi , giản dị nhất lại ẩn chứa tâm tình , chắt đọng những điều thiêng liêng , lại hiện hình lên những tình cảm thiết tha , chân thành không thể nao quên . Cứ thế bài thơ Bếp lửa đã đọng trong lòng ta nhưng dư vị ngọt ngào
Nếu như Tiếng gà trưa đánh thức trong Xuân Quỳnh những kỷ niềm về 1 thời thơ ấu trong tình thương yêu của bà . Thì với bằng việt lại là hình ảnh bếp lửa, nó là biểu tượng cho sự ấm áp , nồng đượm của tình bà cháu . Bếp lửa đã khơi gợi nhom len , lan tỏa , tan chảy mãi dòng hồi ức tuổi ấu thơ , thao thức , đượm đùa ... Hình ảnh bếp lửa thật giàu ý nghĩa cho nên mở đầu bài thơ chính là mở đầu cho nỗi nhớ của tác giả . Nỗi nhớ bà , nhớ chính cái bếp lửa thân quen ấy
Một bếp lửa chờn vờn sương sớm
Một bếp lửa ấp iu nộng đượm
Cháu thương bà biết mấy nắng mưa
Những hình ảnh mở đầu vừa thực vừa hư như trong truyện cổ tích . Ngọn lửa nhỏ mờ trong sương sớm mai 2 hình ảnh lúc ẩn lúc hiện ... tạo nên 1 quãng cãnh trữ tình làm lay động cảm xúc dạt dào của tác giả . Bếp lửa ! .hình ảnh bếp lửa từ trong sâu thẳm tiềm thức khi ẩn khi hiện , khi mờ trong nỗi nhớ nôn nao của đứa cháu khi xa cách lâu ngày . Từ "ấp iu" được dúng rất sáng tạo . Đó là kết quả rút gọn và nối kết của bao từ " ấp lửa , chắt chiu , nâng niu " Đi với động từ này là tính từ " nồng đượm " Những điều đó đã nói lên rằng bếp lửa đã có 1 linh hồn , trờ thành bếp lửa ủ chứa tình thương của cháu đôi với cuộc đời lam lũ , trai qua " nắng mưa " của người Bà . Từ đây 2 hình ảnh , 2 nỗi nhớ đan xen nhau thành 2 bệ phóng cho cảm xúc nhà thơ thăng hoa audition . Rồi tác giả đã vận dụng 6 giác quan để làm sống lai đời thơ bé cùng sống với người bà chịu thương chịu khó
Lên 4 tuổi cháu đã quen mùi khói
Năm ấy là năm đói mòn đói moỉ
Bố đi đánh xe khô rạc ngựa gầy
Từ thị giác " chờn vờn sương sớm" cảm giác " ấp iu nồng đượm" và khứu giác " hum nhèm mắt cháu " để nói về đoạn đời đói khổ , đói đến mòn ỏi , hình ảnh ngừời bố đi đánh xe về khô rạc với con ngựa gầy còm . Tất cả đều hội tụ trong mùi khói hum đên ngẹt thở nao lòng cả tuổi thơ . Đó là 1 vòm trơi cổ tích nào cao rồng và nhồm màu lãng mãn trong thời thơ bé , hay nói đúng hơn khói bếp đã bao trùm suốt khung trời tuổi thơ của tác giả . Ấn tượng về cuộc sóng đói khổ và khói bếp nhà nghèo đã đọng lại và da diết trong kí ức của nhà thơ " nghĩ bây giờ sống mũi còn cay " Quá khứ tuổi thơ cay cực đã qua rồi mà dư vị 1 thời thơ bé vẫn ám ảnh Bằng Việt . Nghĩ lại trhấy xót thương trong hồi ức về bà ... Tuy chỉ là 1 đoạn thời thơ ấi những thời gian ấy dài lắm những 8 năm
Cháu cùng bà nhóm lửa
Tú hú kêu trên những tầm gần xa
Khi tu hú kêu bà còn nhớ ko bà
Bà hay kể chuyện những ngày ở Huế
Tiếng tu hú sao mà tha thiết thế
Cuộc sống đói khổ đã làm vấy đen đi tuổi bé thơ hồn nhiên của tác giả . Chỉ mới 4 tuổi thôi mà trông già dặn làm rồi , già đi do 8 năm trời dài vô tận . 8 năm của biết bao khó nhóc , 8 năm của cái đói và cái vất vả đei đẳng nhưng chẳng thể nào thoát ra được . Từ bếp luẳ cho đến nhóm lửa thật logic . Đã góp phần tô đậm thêm cái vất vả ấy . Nhưng chính bên bếp lửa , trong cái ánh lửa ấm sáng của tình bà cháu . Đã hồng lên ngọn lửa kiên trì dai dẳng , niềm tin vào ngày kháng chiến thắng lợi , đất nước sẽ trở lại bình yên . Và bấy giờ lại xuất hiện thêm 1 hình ảnh gần gũi thân quen . Tiếng tu hú !. Sóng đôi cùng bếpl luẳ nói gợi lên những liên tưởng gần xa . Đời bà và cháu chỉ quanh quẫn bên chiếc bếp gần gũi mà nghe tiêng tu hú kia sao giục giã như khắc khỏai những khao khác rộng dài đến 1 không gian xa xôi ở cuộc sống khác 1 không gian có những cánh đồng ,có mùa quả ngọt trong mùa hè rực nắng , có cánh phượng đỏ, có mùa lúa chính ... Nghe não lòng ! Cái âm thanh quen thuộc ấy cứ nhắc đi , nhắc lại nhiều lần làm cho lòng tác giả càng trở nên tha thiêt, bồi hồi , đó là tiếng vọng gợi nhớ nơi thơi gian , năm tháng của kỷ niệm về gia đình về quê hương yêu thương, về những giây phút vắng bóng mẹ cha , chỉ còn bà . Cháu ở cùng bà , cháu lớn lên trong sự nuôi dưỡng yêu thương của à
Cháu ở cùng bà bà bảo cháu nghe
Bà dạy cháu làm bà chăm cháu học
" Cháu ở cùng bà " từ ngữ thật hay và hàm xúc " bà bảo" " bà dạy" " bà chăm " vai trò của bà trong gia đình thật to lớn . Năm tháng đã trôi qua , thế mà bà vẫn khó nhọc vất vả nhóm bếp. Ngẫm nghĩ ngọn luẳ hồng và tiếng chim tu hú gọi bầy , đứa cháu nhỏ bỗng thốt lên câu nói giản dị những dạt dao tình yêu thương " chim tu hú kêu chi hoài " Câu thơ cảm thàn và câu hỏi tu từ diễn tả nỗi thương nhớ bà da diết . Cảm xúc cứ trào lên như sóng vỗ
Nhóm bếp lửa nghĩ thương bà khó nhcụ
Tu hú ơi ! Chẳng đến ở cùng bà
Kêu chi hòai trên những cánh đồng xa
Cháu cảm thông với nỗi nhọc nhằn của bà , cháu đã dần khôn lớn trong vòng tay chở che ấm áp ấy . Cháu càng lớn càng cảm thấy xót thương cho mảnh đời bất hạnh của tu hú .Cháu muốn tu hú cũng được sự chăm sóc như bà đối với mình . Kỷ niệm cứ hiện dần lên và trong xúc cảm hình ảnh bà và hình ảnh bếp luẳ đã hòa quyền đồng nhất thành 1 . Trong lòng cháu , 2 hình ảnh như 1 . Tuy 1 mà 2 . Để chỉ còn hiện lên trong tâm trí người cháu 1 xúc cảm mãnh liệt , 1 cái gì đó rất nồng đượm
Bố ở chiến khu , bố còn việc bố
Mày có viết thư chớ kể này kể nỏ
Cứ bảo nhà vẫn được bình yên !
Năm ấy giặc đốt nhà bà ! . Cuộc sống bà đã khổ rồi giờ còn khó khăn thêm . Nhưng vẫn giữ vừng niềm tin sắc đá . vẫn mang trong mình dòng máu bà mẹ Việt Nam anh hùng . Vẫn quan tâm ko muốn con lo lắng . Bà đã nén chịu đau thương để con mình chuyên tâm đánh giặc để đem lại hòa bình cho đất nước . Lúc ấy thì nhà bà có sá gì so với cuộc sống bình yên . Cho nên bà đã dặn bằng việt không được kể . Đến đây ta thấy thật cảm động trước hành đồng cao cả ấy . Chỉ cần ai ai cũng làm theo tấm gương bà thì ngày hòa bình độc lập không còn quá xa vời
Lận đận đời bà biết mấy nắng mứa
Mấy chục năm rồi đến tân bây giờ
Bà vẫn giữ thói quen dậy sơm
2 : TB
KQ : nt
Nhóm bếp lửa ấp iu nồng đượm
Nhóm niềm yêu thương khoai sắn ngọt bùi
Nhóm nồi xôi gạo mới sẻ chung vui
Nhóm dậy cả những tâm tình tuổi nhỏ
Công lao của bà thật to lớn , ngay từ nhỏ cháu đã không được sống trong bàn tay chăm sóc dạy dỗ của cha mẹ . Chỉ có bà là ngừơi quan tâm chăm sọc dạy dỗ cháu " bà bảo cháu nghe bà chăm cháu học " Công lao dưỡng dục của bà khó có bậc cha mẹ nào bì kiệp . Cứ thế bà đã sống cực khổ , lam lũ cả mấy chuc năm . Đời bà đã trải qua biết bao nhiều nắng mưa . Vậy mà cuộc sống của bà vẫn thế. Vẫn không có gì đổi thay . Bà vẫn giữ thói quen dậy sớm . Dậy để làm việc , quét nhà , nấu ăn tất cả công việc nội trợ . Cuộc đời bà thật vất vả . Chỉ vì đất nước đang có chiến tranh nên con cái bà đều thoát li đi kháng chiến , để lại đứa cháu bé bỏng ngây thơ cho bà chăm sóc , nuôi nấng . Trong bài thơ , khi cháu nhớ về bà thì luôn gắn liến với hình ảnh bếp lửa. Có lẽ hình ảnh bếp luẳ thân quen với cháu lắm với bà lắm . Mỗi sớm mỗi chiều bà đều nhóm bếp lửa , phải chăng bà muôn nhóm lên tình thương yêu nồng ấm , nhóm lên tình cảm yêu thương mà bà dành cho cháu . Trong những năm đói mòn đói mỏi ấy có phải chăng bà cháu đã dựa vào hơi ấm tình người , tình bà cháu, niềm tin hi vọng , và chính cái bếp lửa thân quen đễ mà sống , tồn tại , để vượt qua mọi khó khăn . Chính lúc này đây ta như hình dung ra được hình ảnh 1 người bà nhỏ nhắn trong bộ quần áo nâu đắp đổi qua ngày , mái tóc bạc , đôi mắt ngời lên vẻ vị tha phúc hậu , đôi bàn tay khéo léo, và những vết nhăn do cuộc đời lam lũ . Bà ngồi bên bếp lửa , da tay sằn sùi hăn đi dấu vết thời gian cô gắng giữ cho ngọn lửa nồng đượm . " nhóm bếp lửa ấp iu nồng đượm " Vì ngọn luẳ này bà đã chịu bao cực nhọc trong cuộc sống . Nhóm lửa 1 công việc tuy hình sức bình thường như bao công việc khác mà trách nghiệm của người phụ nữ đảm đang phải làm , nhưng ngọn lửa của bà lại khác , ngọn lửa cao quý hơn đặc biết hơn . Ngọn lửa ấp iu nồng đượm . Từ ấp iu được dùng rất khéo là sự giao thoa , kết hợp của 2 từ ấp ủ và iu thương cộng với tính từ nồng đượm. CÓ phải chưang ngọn luẳ bà nhóm lên là tình thương , tình yêu mà ba dành cho cháu . Lúc này không chỉ tác giả cảm nhận được hơi ấm dịu dàng mà ca ta người đọc : tâm hồn cũng được sưởi ấm bên ngọn lửa thiêng liêng ấy, ngọn lửa của niềm yêu thương khoai sắn ngọt bụi , của nồi xôi gạo mới sẻ chung vui .Và đặc biệt chính ngọn lửa này , ngọn lửa đã tiu hao mấy chục năm đời của bà đã giúp cháu nên người , đã nhóm dậy cả những tâm tình của tác giả . Đên tận bây giờ , dù đã trải qua rất lâu , tác giả đã ở trong 1 cuộc sống tiện nghi , đang trên đừơng đi học vậy mà khói bếp bà nhem vẫn con hum nhèm mắt tác giả . Ngọn luẳ ấy cao cả quá, vĩ đại quá làm tác giả không thể nào quên.
Rồi sớm rồi chiều lại bếp lủa bà nhen
Một ngọn luẳ lòng bà luôn ủ sẳn
Một ngọn luẳ chứa niềm tin dai dẳng....
Một lần nuẵ qua lời thơ của tác giả ta đã cảm nhận được sự khó nhọc của người bà khi ngày ngày , sớm chiều nhen bếp lửa . Tại sao bà có thể nhẫn nại hi sinh đến như vậy ! Do trong lòng bà luôn có 1 ngọn luẳ niềm tin ủ sẳn . Ngọn luẳ của niềm tin đất nước sẽ hòa bình độc lập , cuộc sống sẽ được nâng cao , không còn viễn cảnh đói nghèo nữa , đất nước sẽ thống nhất với nhau , người thân và gia đình sẽ không còn chịu cảnh thoát li nữa mà sẽ về sum họp cùng bà lúc cuối đời . Là ngọn luẳ của niềm tin đứa cháu mình sau này sẽ nên người , sẽ noi gương được cha mẹ , sẽ nhận ra được sự khó nhọc của bà trong công việc nuôi dạy cháu tù đó người cháu có thể quyết tâm học thành tài để xây dựng đất nước tươi đẹp hơn , giàu đẹp hơn . Bà luôn mong cháu sẽ cống hiến mãi không nguôi cho tổ quốc giống như Thanh Hải trong mùa xuân nho nhỏ
1 mùa xuân nho nhỏ lặng lẽ dâng cho đời
dù là tuổi 20
dù là khi tóc bạc
Nếu bài thơ dừng lại ở đây thì đã có thể xem là 1 áng thơ hay lắm rồi . Vỡi nhưng cảm xúc của đứa cháu khi nhớ về bà , nhớ về quãng đời cơ cục cùng bà nhóm lửa , nhớ về công lao dạy dỗ của bà .... qua những vần thơ giản dị mà thắm thía , với những điệp ngữ và từ ngữ được vận dụng 1 cách rất linh hoạt sáng tạo . Nhưng đến đây dòng tâm niệm của tác giả vẫn chưa nguôi . Vẫn thốt lên những câu thơ lay động tâm hồn
Giờ cháu đã đi xa
Có lửa trăm nha, niềm vui trăm ngả
Những vẫn chẳng lúc nào quên nhắc nhỏ
Sớm mai này bà nhóm bếp lên chưa ?
Dù cho tác giả đã hòan thành nguyện ước của bà . Đã là 1 con người thành đạt , sống có ích cho xa hổi .Đã sống trong 1 điều kiện đầy đủ tiện nghi" có lửa trăm nhà niềm vui trăm ngả " Nhưng lòng tác giả vẫn luống hướng về cội nguồn sinh dưỡng của mỗi con người . Bằng Việt sẽ mãi mãi không quên cái bếp lửa bà nhem , công lao dương dục . Tác giả luôn luôn tự hỏi với lòng : bà bây giờ sống thế nào ? có khỏe mạnh không ? bà nhóm bếp lên chưa ? Chắc chắn rồi sẽ có 1 ngày tác giả quay về nơi chôn rau cắt rồn của mình để chăm sóc người bà thân iu trong những phút cúng cùi
Comment: Đây kà 1 bài thơ dạt dào cảm xúc . Tác giả đã khéo léo sủ dụng các biện pháp nghệ thuật đặc sắc , cách gieo vần , láy điệp từ và những hình ảnh có sức thuyết phục cao và những liên tưởng độc đáo tạo nên giá trị cho bài thơ. Ta cảm nhận được ở đây tám lòng biết ơn sâu nặng , nhớ nhung da diết , tâm chân tình của nhà thơ đối với người bà yêu dấu ( mở rộng) Đặc biệt qua 2 khổ cuối này ta đã hiểu thêm được nguyên do vì sao tác giả lại có tình thương yêu vô bờ đối với quê hương như vậy ? . Do công lao trời biển của bà mà chắc hẳn rất ít 1 sánh được . Khâm phục , cảm động , bất giác ta có thể thốt lên rằng " Ôi bà thật là con người vĩ đại "
Đọc bài thơ thêm một lần nữa , chúng ta cảm thấy trong lòng lại trao dâng niêm cảm xúc . Bài thơ đã khơi dậy cho chúng ta 1 tình cảm cao đẹp đối với gia đình , quê hương và xã hội . Càng suy ngẫm , thấm từng lời thơ của bằng việt ta càng hiểu thế nào là nỗi nhớ quê hương . Ôi! làm sao có thể quên cho được
Ôi kì lạ và thiêng liêng bếp lửa