Giáo án môn Ngữ văn khối 9 - Tiết 57, 58: Một thứ quà của lúa non: cốm

Tuần: 15	 Ngày soạn: 28/11/2012
Tiết: 57 – 58 	 Ngày dạy : 03/12/2012
MỘT THỨ QUÀ CỦA LÚA NON: CỐM
 (Tùy bút) - Thạch Lam -
A. Mức độ cần đạt
- Có hiểu biết bước đầu về thể văn tùy bút.
- Cảm nhận được phong vị đặc sắc, nét đẹp văn hóa trong một thứ quà độc đáo và giản dị qua lối viết tùy bút tài hoa, độc đáo của nhà văn Thạch Lam.
B. Trọng tâm kiến thức, kỹ năng, thái độ
 1. Kiến thức
- Sơ giản về tác giả Thạch Lam.
- Phong vị đặc sắc, nét đẹp văn hóa truyền thống của Hà Nội trong món quà độc đáo, giản dị: cốm.
- Cảm nhận tinh tế, cảm xúc nhẹ nhàng, lời văn duyên dáng, thanh nhã, giàu sức biểu cảm của nhà văn Thạch Lam trong văn bản.
 2. Kỹ năng
- Đọc - hiểu văn bản tùy bút có sử dụng các yếu tố miêu tả và biểu cảm.
- Sử dụng các yếu tố biểu cảm giới thiệu một sản vật của quê hương.
 3. Thái độ
- Biết thêm về nhà văn Thạch Lam.
- Cảm nhận được nét đẹp văn hóa qua món quà giản dị của lúa non: Cốm.
C. Phương pháp
Vấn đáp, thuyết trình, cảm nhận tác phẩm
D. Tiến trình dạy học
 1. Ổn định lớp: Kiểm tra sĩ số: Lớp 7A2 vắng ; P, KP...
 Lớp 7A5 vắng ; P, KP...
 2. Bài cũ: CĐọc thuộc lòng và diễn cảm bài thơ “Tiếng gà trưa”. Phân tích vai trò điệp ngữ - điệp câu Tiếng gà trưa?
 3. Bài mới: Việt Nam là một đất nước văn hiến, không chỉ ở giá trị văn hóa mà còn ở những món ăn. Nếu Nam Bộ có bánh tét, hủ tíu thì Huế có bún bò - giò heo, cơm hến và các loại chè, Nghệ - Tĩnh có kẹo cu-đơ. Còn Hà Nội, đất ngàn năm văn hiến thì có phở, bún ốc, đặc biệt thanh nhã là cốm Vòng. Món ăn dậy lên sắc hương qua những trang tùy bút đặc sắc của Thạch Lam.
Hoạt động của Gv và Hs
Nội dung bài dạy
Hoạt động 1: Giới thiệu chung
 CDựa vào chú thích *, em hãy nêu vài nét về tác giả Thạch Lam?
 Thạch Lam trước cách mạng đã nổi tiếng là một nhà văn lãng mạn, một cây bút truyện ngắn và tùy bút với bút pháp thiên về những cảm giác tinh tế, nhẹ nhàng, nhạy cảm, sâu sắc và nhân ái. Ông là tác giả của các tập truyện ngắn Gió đầu mùa, Nắng trong vườn; tập tùy bút về cảnh sắc, phong vị và các thức quà bình ở đất kinh kỳ: Hà Nội băm sáu phố phường. Trong đó, nổi bật lên bài viết về Cốm - một thứ quà của lúa non.
CNêu thể loại và đặc điểm của thể loại?
Hoạt động 2: Hướng dẫn đọc - hiểu văn bản
 Gv hướng dẫn giọng đọc: Đọc nhẹ nhàng, truyền cảm, trầm lắng, tha thiết.
Gv đọc mẫu 1 đoạn. Gọi 3 Hs đọc liên tiếp văn bản. Gv nhận xét cách đọc của các em.
Giải thích từ khó theo chú thích Sgk.
CVăn bản này có thể chia làm mấy phần? Nêu nội dung từng phần?
Hs suy nghĩ, trả lời.
Gv: Việc phân chia bố cục cho văn bản đó là một điều khả dĩ để tiện việc phân tích, mổ xẻ. Thực ra, văn bản viết theo mạch cảm xúc, liên tưởng từ cốm, về cốm mà không theo trình tự sự việc, thời gian, không gian, cũng không theo cách kể lại tỉ mỉ quá trình làm cốm. Đó chính là nét đặc sắc riêng của loại văn xuôi trữ tình và đậm chất thơ này.
CNêu những phương thức biểu đạt của văn bản?
Hướng dẫn phân tích văn bản
 CTác giả mở đầu bài viết bằng những hình ảnh và chi tiết nào? -> Cảm hứng được gợi lên từ hương thơm của lá sen trong làn gió mùa hạ lướt qua vừng sen trên mặt hồ. Hương thơm ấy gợi nhắc đến hương vị của cốm, thứ quà đặc biệt của lúa non.
 CCác giác quan, ấn tượng để tạo nên giá trị biểu cảm của đoạn văn miêu tả này như thế nào?
-> Tác giả đã huy động nhiều giác quan, đặc biệt là khứu giác để cảm nhận hương thơm thanh khiết của cánh đồng lúa, của lá sen và của lúa non.
 CEm có nhận xét gì về cách dùng từ ngữ của tác giả và âm điệu của đoạn văn? -> Đoạn văn miêu tả này thấm đẫm cảm xúc của tác giả, từ ngữ chọn lọc, tinh tế, câu văn có nhịp điệu gần như một đoạn thơ văn xuôi.
Tiết 2
Cho học sinh theo dõi đoạn tiếp theo của đoạn 1.
 CTiếp liền sau đoạn mở, tác giả thể hiện cho chúng ta biết đến việc gì. Em có suy nghĩ gì về cách biểu hiện của tác giả ở đây?
 -> Để có hạt cốm còn cần đến sự khéo léo của con người. Vì vậy tiếp liền sau đoạn mở, tác giả nói đến nghề làm cốm nổi tiếng nhất là làng Vòng. Ở đây tác giả không đi vào miêu tả tỉ mỉ kỹ thuật hay công việc làm cốm, mà chỉ cho biết đó là cả một nghệ thuật với “một loạt cách chế biến”. Tác giả chỉ tập trung miêu tả hình ảnh cô hàng cốm làng Vòng với cái dấu hiệu đặc biệt là chiếc đòn gánh 2 đầu cong vút lên như chiếc thuyền rồng.
Phân tích đoạn 2: Gọi học sinh đọc.
 CChỉ bằng một câu, tác giả đã khái quát những giá trị đặc sắc chứa đựng trong hạt cốm rất bình dị, khiêm nhường. Hãy tìm câu đó trong đoạn 2 này? (Cốm là thức quà An Nam)
 CTác giả đã nhận xét thế nào về tục lệ dùng hồng, cốm làm đồ sêu tết của nhân dân ta. Em có đồng ý với lời nhận xét và bình luận này không?
(Ai đã nghĩ việc lễ nghi)
 Việc dùng cốm thật thích hợp làm lễ vật sêu tết, bởi cốm là thức dâng của đất trời, mang trong nó hương vị vừa thanh nhã và đậm đà của đồng quê nội cỏ, nó rất thích hợp với việc lễ nghi của một xứ sở nông nghiệp lúa nước như nước ta. Thứ lễ vật ấy cùng với hồng lại càng hòa hợp, tốt đôi, biểu trưng cho sự gắn bó, hài hòa trong tình duyên đôi lứa.
C Sự hòa hợp, tượng trưng của 2 thứ ấy được phân tích trên những phương diện nào?
Phân tích trên hai phương diện:
 - Màu sắc: màu sắc của hồng và màu ngọc lựu già của cốm làm cho 2 thứ ấy càng trở nên cao quí.
 - Hương vị: 1 thứ thanh đạm, 1 thứ ngọt sắc.
 CỞ cuối đoạn 2, ngoài nói về những tập tục tốt đẹp của dân tộc, tác giả còn thể hiện những quan điểm gì của mình? -> Bình luận, phê phán thói chuộng ngoại, bắt chước người ngoài của những kẻ mới giàu có, vô học, không biết thưởng thức và trân trọng những sản vật cao quí, kín đáo và nhũn nhặn của truyền thống dân tộc.
 Phân tích đoạn cuối: Gọi học sinh đọc.
 CSự tinh tế và thái độ trân trọng của tác giả trong việc thưởng thức cốm đã được thể hiện như thế nào?
-> Ăn cốm phải ăn từng chút ít  thảo mộc.
 Cốm vốn là một thứ quà bình dị, chẳng có gì cầu kỳ, tưởng như không cần phải bàn về việc ăn cốm. Ấy thế nhưng tác giả lại có một cái nhìn thấu đáo và một thái độ văn hóa khi nói về sự thưởng thức một món ăn bình dị như cốm.
 CTrước khi đưa ra lời đề nghị với những người mua cốm, tác giả đã đưa ra một hình ảnh cho chúng ta thấy được sự hòa quyện của thiên nhiên hết sức tinh tế, đẹp đẽ, bay bổng. Theo em, đó là hình ảnh nào? -> Chúng ta có thể nói rằng trời sinh lá sen không có mảy may một chút bụi nào. Quả thật Thạch Lam đã có sự quan sát và nhận xét thật tinh tế, nhạy cảm và tỉ mỉ.
 CTừ đoạn văn này, em có suy nghĩ và nhận xét gì về văn hóa ẩm thực, về đặc điểm nghệ thuật ẩm thực của dân tộc? -> Những món ẩm thực rất dân dã, bình dị, đó là những sản phẩm của trời đất. Cách thưởng thức tinh tế, gắn liền với thiên nhiên, cây cỏ và cảnh vật.
* Hướng dẫn tổng kết
 CTóm lại, vấn đề mà tác giả muốn trình bày với chúng ta qua tùy bút này là gì?
Tùy bút bàn về giá trị của cốm đối với người Việt.
* Luyện tập	
Bt1: Gv yêu cầu Hs về nhà thực hiện.
Bt2: Gv hướng dẫn Hs làm.
Hoạt động 3: Hướng dẫn tự học
Gv nêu yêu cầu để Hs về nhà học bài và làm bài.
I. Giới thiệu chung
 1. Tác giả
Thạch Lam: (Sgk/161)
 2. Tác phẩm
- Xuất xứ: Sgk
- Thể loại: Tùy bút
II. Đọc - hiểu văn bản
 1. Đọc, tìm hiểu chú thích
2. Tìm hiểu văn bản	
 2.1. Bố cục: 3 phần
- Từ đầu đến “chiếc thuyền rồng”: Từ hương thơm của lúa non gợi nhớ đến cốm và sự hình thành hạt cốm.
- Tiếp đó đến “kín đáo và nhũn nhặn: Giá trị của cốm.
- Đoạn còn lại: Bàn về cách thưởng thức cốm.
2.2. Phương thức biểu đạt: Miêu tả và biểu cảm.
2.3. Phân tích
 a. Phần mở đầu:
 - Nhờ khứu giác, thị giác và thính giác tác giả cảm nhận được nét đặc trưng cảnh sắc, hương vị của Hà Nội khi vào thu.
-> Từ ngữ chọn lọc, tinh tế, nhẹ nhàng, thấm đẫm cảm xúc của tác giả.
Tiết 2
 b. Sự hình thành hạt cốm
- Cốm hình thành từ hạt lúa non (hạt lúa còn ngậm sữa).
”Trong cái vỏ xanh kia, có một giọt sữa trắng thơm, phảng phất hương vị ngàn hoa cỏ...”
- Với bàn tay khéo léo của những cô gái làng Vòng, thông qua ”một loạt cách chế biến, những cách thức làm truyền tự đời này qua đời khác... làm ra thứ cốm dẻo và thơm”.
 => Cốm thứ quà đặc biệt của lúa non, dưới bàn tay khéo léo của con người.
c. Giá trị đặc sắc của cốm
- Cốm là thứ quà riêng biệt của đất nước, là thức dâng của những cánh đồng lúa mang hương vị tất cả cái mộc mạc, giản dị và thanh khiết của đồng quê nội cỏ An Nam.
- Làm quà sêu tết, hòa hợp với hồng: “Hồng cốm tốt đôi”.
- Nhận xét, bình luận thói chuộng ngoại, bắt chước người ngoài của một số kẻ mới giàu, vô học.
 => Cốm bình dị, dân dã, một sản phẩm chứa đựng giá trị văn hóa gắn liền với phong tục của dân tộc.
 d. Sự thưởng thức cốm
- Ăn cốm phải ăn từng chút ít, thong thả và ngẫm nghĩ... mới thấy thu lại cả trong hương vị... của lúa mới, của cỏ dại.
- ”Trời sinh lá sen để bao bọc cốm, cũng như trời sinh cốm nằm ủ trong lá sen”.
- ”Chớ có thọc tay hay mân mê... hãy nhẹ nhàng mà nâng đỡ, chút chiu mà vuốt ve...”
 => Cách thưởng thức cốm là một nghệ thuật. Đó là nét đẹp trong văn hóa ẩm thực phong phú và da dạng của người Việt Nam 
3. Tổng kết
 a)NT
 b)ND:
 * Ý nghĩa văn bản: Bài văn là sự thể hiện thành công những cảm giác lắng đọng, tinh tế mà sâu sắc của Thạch Lam về văn hóa và lối sống của người Hà nội.
4. Luyện tập
III. Hướng dẫn tự học
- Đọc diễn cảm bài văn nhiều lần.
- Tham khảo thêm một số đoạn văn của Thạch Lam viết về Hà Nội.
- Học thuộc đoạn văn thứ 3 trong văn bản.
- Soạn bài mới: Chuẩn mực sử dụng từ và Ôn tập tiếng Việt.
E. Rút kinh nghiệm