Giáo án môn Ngữ văn khối lớp 9 - Tiết 4: Sử dụng một số biện pháp nghệ thuật trong văn bản thuyết minh

Ngày soạn: 10 / 9/2007
Ngày giảng: 13 / 9 /2007 
Tiết 4: Sử dụng một số biện pháp
nghệ thuật trong văn bản thuyết minh
 A. Mục tiêu cần đạt.
1.Kiến thức:
 Giúp học sinh:
-Biết thêm phương pháp thuyết minh những vấn đề trìu tượng ngoài trình bày, giới thiệu còn cần sử dụng các biện pháp nghệ thuật.
2.Kĩ năng:
-Tập sử dụng các biện pháp nghệ thuật trong bài thuyết minh.
 3.Thái độ:
-Học sinh có ý thức vận dụng các biện pháp nghệ thuật trong văn bản thuyết minh.
B. Chuẩn bị:
-Giáo viên:Chuẩn bị nội dung lên lớp, bảng phụ.
-Học sinh :Chuẩn bị bài theo hướng dẫn.
 C.Tiến trình tổ chức các hoạt động.
 * Hoạt động 1: Kiểm tra bài cũ 
-Giáo viên kiểm tra chuẩn bị bài của học sinh.
*Hoạt động 2: Giới thiệu bài 
Trong chương trình NV lớp 8 các em đã được tìm hiểu về kiểu VB thuyết minh.Trong chương trình Ngữ văn 9 chúng ta tiếp tục tìm hiểu kiểu văn bản này nhưng ở mức cao hơn đó là VB thuyết minh có sử dụng các biện pháp nghệ thuật.
*Hoạt động 3: Bài mới 
Hoạt động của GV
Hoạt động 
của hs
Nội dung cần đạt
Hướng dẫn h/s ôn lại kiến thức cũ.
?VB thuyết minh là gì?
?Nêu đặc điểm, phương pháp cơ bản của văn thuyết minh?
GV yêu cầu h/s đọc VB Hạ Long- Đá và Nước.
?VB thuyết minh đặc điểm của đối tượng nào?
?Tác gỉa hiểu sự kì lạ là gì? Hãy gạch dưới câu văn nêu khái quát sự kì lạ của Hạ Long?
?Văn bản có cung cấp được tri thức về đối tượng không? Vì sao?
?Đặc điểm về tri thức đó có dễ dàng thuyết minh bằng cách đo đếm, liệt kê không? Vì sao?
?Vấn đề Sự kì lạ của hạ Long là vô tận được tác giả thuyết minh bằng cách nào?
?Nếu chỉ dùng phương pháp liệt kê thì đã làm nổi bật sự kì lạ của Hạ Long chưa? Vì sao?
?Biện pháp tưởng tượng liên tưởng được sử dụng trong bài như thế nào?
?Cùng với các phương pháp thuyết minh tác giả còn sử dụng biện pháp nghệ thuật nào khác?
?Các biện pháp nghệ thuật trên có tác dụng gì?
?Để thuyết minh về những đối tượng khó, trìu tượng ngoài các phương pháp đặc trưng của phương pháp thuyết minh người ta còn vận dụng thêm các yếu tố nghệ thuật nào trong bài văn?
GV khái quát thêm : Ngoài ra còn có các yếu tố kể chuyện, tự thuật, hình thức vè, diễn ca...
?Các biện phap nghệ thuật này có vai trò gì? và được sử dụng như thế nào?
GVKQ toàn bài yêu cầu h/s đọc ghi nhớ.
Hưỡng dẫn luyện tập.
GV yêu cầu H/S đọc văn bản Ngọc Hoàng xử tội ruồi xanh.
?VB có tính chất thuyết minh không? Vì sao?
?Tính chất ấy được thể hiện như thế nào?
?Người viết đã sử dụng các phương pháp thuyết minh nào?
?Bài thuyết minh có đặc điểm gì đặc biệt về ( nội dung, hình thức, cấu trúc)?
?Tác giả đã sử dụng biện pháp nghệ thuật nào?
?Các biện pháp nghệ thuật có tác dụng gì?
GV nêu yêu cầu BT 2.
?Nêu nhận xét về các biện pháp nghệ thuật được sử dung để thuyết minh trong đoạn văn?
-Trả lời độc lập
-Trả lời độc lập
-Đọc
-Phát hiện
-Phát hiện.
-Nhận xét, giải thích.
-Phân tích
-Phát hiện
-Phân tích
-Phân tích
-Nhận xét
-Khái quát
-Suy luận
-Nghe, ghi
-Khái quát
-Đọc ghi nhớ
-Đọc
-Trả lời độc lập.
-Phát hiện
-Nhận xét
-Phát hiện
-Nhận xét
-Khái quát
-Nghe, ghi
-Thảo luận nhóm 
( 3')
-Đại diện nhóm trình bày.
I.Tìm hiểu việc sử dụng một số biện pháp nghệ thuật trong văn bản thuyết minh.
 1.Ôn tập về VB thuyết minh.
-Khái niệm: VB thuyết minh là kiểu VB thông dụng trong mọi lĩnh vực đời sống nhằm cung cấp tri thức về đặc điểm, tính chất .. . của các sự vật hiện tượng trong tự nhiên và xã hội bằng cách giải thích, trình bày, giới thiệu...
-Đặc điểm: Tri thức khách quan trung thực...
-Phương pháp thuyết minh: giải thích, liệt kê, nêu VD...
2.Viết VB thuyết minh có sử dụng một số biện pháp nghệ thuật.
1.Bài tập: Hạ Long Đá và Nước.
-Đối tượng : Sự kì lạ của Hạ Long.
-Sự kì là:... chính Nước đã làm cho Đá sống dậy , ..trở nên có hồn.
+Câu văn : Nước. Chính Nước làm cho Đá sống dậy, làm cho đá vốn bất động và vô tri bỗng trở nên linh hoạt..., có tâm hồn.
-Tính chất của đối tượng: Văn bản cung cấp tri thức về đối tượng nhưng tri thức ở đây là tri thức trìu tượng.
-Đặc điểm cần thuyết minh không dễ dàng dùng cách đo đếm, số liệu như các đối tượng thuyết minh khác.
+Vì nó mang tính chất trìu tượng và đối tượng tuyết minh như con người có tâm hồn.
*Phương pháp thuyết minh.
-Tác giả dùng phương pháp liệt kê Hạ long nhiều nước, nhiều đảo, nhiều hang động lạ lùng...
-Phương pháp phân tích: Tạo háo đã biết dùng...nước tạo nên di chuyển...
-Phương pháp liệt kê chưa đủ làm nổi bật sự kì lạ của Hạ Long.
+Vì đối tượng thuyết minh chưa có hồn 
-Nước tạo nên sự di chuyển và khả năng di chuyển của du khách...
-Tuỳ theo góc độ,tuỳ theo ánh sáng và hướng rọi vào các hòn đảo...tạo nên thế giới thiên nhiên sống động...
- Nghệ thuật nhân hoá Đá Nước như những người bộ hành tuỳ hứng, lúc đi, lúc dừng...đá già, đá trẻ...
-Nghệ thuật so sánh bơi nhanh như bay trên ngọn sóng...
-Làm cho đối tượng thuyết minh trìu tượng trở nên có hồn.
-Nghệ thuật: nhân hoá, so sánh, tưởng tưởng, liên tưởng...
-Làm cho bài văn thêm sinh động, phải được lựa chọn sử dụng thích hợp ...
2.Ghi nhớ: sgk
III.Luyện tập.
1.Bài tập 1.
Văn bản: Ngọc Hoàng xử tội ruồi xanh
-VB có tính chất thuyết minh +Vì nó đã cung cấp cho người đọc những tri thức khách quan về loài ruồi.
-Giới thiệu loài ruồi có hệ thống...
-Các loại ruồi...
-Phương pháp thuyết minh: nêu định nghĩa, phân loại, số liệu, liệt kê...
-Hình thức: giống như 1 VB tường thuật 1 phiên toà.
+Cấu trúc: giống như 1 biên bản cuộc họp tranh luận về pháp lí.
-Nội dung: giống như 1 câu chuyện kể về loài ruồi.
-Nghệ thuật kể chuyện, miêu tả, nhân hoá.
-Làm cho VB thêm hấp dẫn có sức thuyết phục người đọc... không ảnh hưởng đến việc tiếp nhận VB.
2.Bài tập 2.
*Đoạn văn:
-Đạn văn nhằm nói về tập tính của chim cú dưới dạng ngộ nhận (định kiến) thời thơ ấu, sau lớn lên đi học mới có dịp nhận thứuc lại sự nhầm lẫn cũ.
-Biện pháp nghệ thuật ở đây chính là lấy ngộ nhận hồi nhỏ làm đầu mối cho câu chuyện.
*Hoạt động 4: Hướng dẫn học sinh học ở nhà.
-Tác dụng của việc sử dụng các yếu tố nghệ thuật trong VB thuyết minh.
-Về nhà: Hoàn thành các bài tập SBT.
-Chuẩn bị bài: Luyện tập làm VB thuyết minh.