Giáo án môn Ngữ văn lớp 9 - Tiết 121: Sang thu

NS: 
NG: 
Tiết 121
Văn bản
Sang thu
hữu thỉnh
A. Mục tiêu: Giúp HS.
 - PT được những cảm nhận tinh tế của nhà thơ Hữu Thỉnh về sự biến đổi của đất trời từ cuối hạ sang đầu thu, cùng những suy tư về tuổi đời của CN.
 - Rèn luyện thêm năng lực cảm thụ thơ ca.
B. chuẩn bị: 
 - G: GA; SGK; bảng phụ; phiếu học tập; ảnh chân dung nhà thơ Viễn Phương.
 - H: bài soạn. 
C. phương pháp: 
 - G: PT; phát vấn; giảng bình;...
 - H: hoạt động độc lập; hoạt động nhóm;...
D. Tiến trình giờ dạy:
I. ổn định lớp: 
II. Kiểm tra bài cũ:
 - KT sự chuẩn bị của HS.
 ? Đọc diễn cảm bài thơ “con cò” của nhà thơ Chế Lan Viên?
 ? Nêu ND, NT của bài thơ?
 * Gợi ý: Đọcdiễn cảm bài thơ.
 - ND: Khai thác hình tượng con cò trong những câu hát ru, bài thơ ngợi ca tình mẹ và YN của lời ru đối với cuộc sống của CN.
 - NT: Bài thơ thành công trong việc vận dụng sáng tạo ca dao, có những câu thơ đúc kết được những suy ngẫm sâu sắc.
III. Nd bài mới: 
Hoạt động của thầy
Hoạt động của trò
Nội dung
* HĐ1: Tìm hiểu TG, TP (7 phút)
? Giới thiệu đôi nét về TG?
G Hữu Thỉnh là nhà thơ viết nhiều và viết hay về những CN, cuộc sống ở nông thôn, về mùa thu. Nhiều vần thơ thu của ông mang cảm xúc bâng khuâng, vấn vương trước đất trời trong trẻo đang biến chuyển nhẹ nhàng.
? Hãy giới thiệu xuất xứ của bài thơ?
G TP in lần đầu tiên trên báo “Văn nghệ”, sau đó được in lại nhiều lần trong các tập thơ.
G 1 trong những đặc điểm đưa đến sự thành công trong thơ Hữu Thỉnh là sự vận dụng nhuần nhuyễn và linh hoạt những câu tục ngữ, ca dao dân ca.
? Hãy nêu cách đọc bài thơ?
? Giải nghĩa: chùng chình; dềnh dàng?
* HĐ2: PT VB (25 phút)
? XĐ phương thức biểu đạt của VB?
? Nêu bố cục của bài thơ?
? Đọc khổ thơ 1?
? CN ở đây đã cảm nhận thu sang bắt đầu từ những dấu hiệu nào của thiên nhiên?
G Câu thơ “Sương chùng chình qua ngõ” coa bản in là “Gió chùng chình qua ngõ”. Nhưng theo TG, thì dòng thơ như ở trong SGK này là chính xác (đây là bản in lần đầu trên báo “Văn nghệ”).
? Từ “bỗng” diễn tả trạng thái nào của sự cảm nhận? Từ này mở đầu bài thơ có YN gì?
G Nhưng, cái bất ngờ mới nên thơ làm sao? Bất ngờ nhận ra những dấu hiệu thiện nhiên khi thu về.
? CN ở đây cảm nhận mùa thu từ “hương ổi”. Điều này có YN gì?
? “Phả vào trong gió se” – Theo em, “phả vào” là gì?
? Có thể thay: thổi; đưa; bay; lan;... được không? Vì sao?
G Từ “phả” dùng rất hay, nó diễn tả sự đột ngột lan tỏa của mùi hương ổi vào trong gió se lạnh làm thức dậy cả không gian vườn ngõ.
? “Sương chùng chình qua ngõ”. Theo em “chùng chình” nghĩa là gì?
? Đây là từ loại gì? 
? TG đã SD NT nào ở đây?
? Em hiểu ntn về câu thơ này?
G Dùng “chùng chình” có cái hay riêng. TG đã nhân hoá làn sương. Nó bay đi qua ngõ nhà cố ý chậm hơn, có cái gì đó duyên dáng, yểu điệu của 1 làn sương, 1 hình bóng thiếu nữ... Và tất cả chưa rõ ràng, hay vì đột ngột mà TG chưa nhận ra. Từ “hình như” thể hiện cái ngỡ ngàng, ngạc nhiên đó. Đó là sự cảm nhận nhẹ nhàng, thoáng qua.
? Qua đây, em cảm nhận được điều gì từ tâm hồn nhà thơ trước thu?
G Thu đến mà ngỡ vừa như thực vừa như hư.
? Đọc diễn cảm 2 khổ thơ cuối.
? Đất trời sang thu được cảm nhận từ những biểu hiện không gian nào?
? 1 cảnh tượng ntn được gợi lên từ lời thơ “Sông được lúc dềnh dàng”?
? Tại sao lại nói “Chim bắt đầu vội vã”?
G ở nước ta, khi thấy chim bay nhiều về phương Nam là khi đó là hết hạ sang thu (báo hiệu chuyển mùa).
? HA “đám mây mùa hạ vắt nửa mình sang thu” nên hiểu ntn? (Có thật, có 1 đám mây như thế hay không?)
? Từ đó, bức tranh thu được hiện lên ntn?
? Qua đây em thấy tâm hồn của nhà thơ ntn?
? Đọc khổ thơ cuối?
? Thiên nhiên sang thu còn được gợi ra = những HA nào?
? YN tả thực của các chi tiết không gian này là gì?
? Thảo luận: YN ẩn dụ (tức YN về CN và cuộc đời) từ những chi tiết trên là gì?
G Như vậy, cũng có thể hiểu hàng cây không còn bị bất ngờ, bị giật mình vì tiếng sấm nữa. Vì hàng cây đã đứng tuổi, đã trải nghiệm nhiều. Khi CN ta đã từng trải thì cũng vững vàng, bình tĩnh hơn trước những tác động bất thường của ngoại cảnh, của cuộc đời. 2 câu thơ không chỉ còn là tả cảnh sang thu mà đã chất chứa suy nghiệm về CN và cuộc sống.
* HĐ3 Tổng kết (3 phút)
? Bài thơ đã cho thấy TC của nhà thơ với thiên nhiên, ĐN, CN ntn?
? Em hiểu gì về năng lực thi ca của nhà thơ qua VB “Sang thu”?
? Bài thơ được thể hiện qua những HT NT nào?
? Đọc ghi nhớ/SGK/71?
? Ghi nhớ nói về mấy VĐ? Đó là những VĐ gì?
* HĐ4: Luyện tập (5 phút)
? Đọc YC bài tập?
- Đọc nhẹ nhàng, nhịp chậm, khoan thai, trầm lắng và thoáng suy tư.
- MT kết hợp với BC (MT để BC).
- Đ1: khổ 1 - Cảm nhận không gian làng quê sang thu.
- Đ2: khổ 2 + 3 – Cảm nhận không gian đất trời sang thu.
- Hương ổi; sương; gió se.
- “Bỗng” diễn tả sự ngạc nhiên, bất ngờ, có thể là đột ngột.
- ở đây thể hiện sự ngạc nhiên, bất ngờ trước sự thay đổi của thời tiết tác động đến cảm giác CN.
- Thu được cảm nhận từ nơi làng quê, trong cảm nhận của người sống gắn bó với làng quê.
- Phả: toả vào, trộn lẫn.
- Được nhưng không hay. Vì tất cả các từ đó đều không thể hiện được cái nghĩa đột ngột, bất ngờ như từ “phả”.
- Chùng chình: chậm, nhẹ, quẩn.
- Chùng chình - từ láy gợi hình.
- NT nhân hoá.
- Gió nhẹ, thoảng qua như muốn ngừng lại nơi ngõ xóm.
- TG là người nhạy cảm.
- Là người yêu thiên nhiên và cuộc sống nơi làng quê.
- Dòng sông; cánh chim; đám mây.
- Dòng sông chảy chậm, không cuồn cuộn, ào ạt như mùa hè mà lặng lẽ, phẳng lặng (Mùa hè -> mưa nhiều -> nước lớn -> chảy mạnh).
- Sang thu, thời tiết se lạnh chuẩn bị vào đông. Chim vội vã bay về những miền ấm áp hơn để tránh rét.
- Không có thật vì làm sao có sự phân chia rạch ròi, mắt nhìn thấy được trên bầu trời. Đó là đám mây trong liên tưởng của TG. nhưng chính các HA mùa hạ nối mùa thu bởi nửa đám mây lững lờ cũng dềnh dàng, chùng chình, bảng lảng trên tầng không làm cho người đọc cảm nhận cả về không gian và thời gian chuyển mùa thật là đẹp, thật là khêu gợi hồn thơ.
- Sự chuyển đổi của đất trời theo tốc độ chuyển động từ hạ sang thu (có cái chậm, có cái nhanh) nhẹ nhàng mà rõ rệt.
- Nhà thơ giàu cảm xúc.
- Còn nắng.
- Mưa, sấm thưa và vơi dần.
- Hàng cây nhìn già đi.
- Cảnh vật, thời tiết thay đổi. Tất cả còn những dấu hiệu mùa hạ nhưng giảm dần mức độ, cường độ,... lặng lẽ vào thu.
- 1 bàn 1 nhóm thảo luận 30 giây -> trả lời = miệng.
- Nắng, mưa, sấm, hàng cây là ẩn dụ cho những thay đổi, vang động của cuộc đời, XH cũng là những thay đổi của tuổi đời sang thu, nghĩa là tuổi đời của những CN từng trải.
- TC tha thiết, quan tâm đến sự sống, thiên nhiên, ĐN, CN. Đó là 1 biểu hiện tốt đẹp của TY đối với cuộc đời
- TG có sự tinh tế của tâm hồn biết nhìn, biết nghe.
- HA giàu sức biểu cảm.
- Nhân hoá; ẩn dụ.
- Từ láy tượng hình.
- ND và NT của bài thơ.
I. Tìm hiểu TG, TP:
1. TG:
- Nguyễn Hữu Thỉnh (1942).
- Quê: Tam Dương – Vĩnh Phúc.
2. TP:
- Sáng tác năm 1977.
3. Đọc - Chú thích:
a. Đọc:
b. Chú thích:
II. PT VB:
1 Kết cấu, bố cục:
- 2 phần.
2. PT:
a. Cảm nhận không gian làng quê sang thu:
- Tâm trạng ngỡ ngàng, cảm xúc bâng khuâng.
b. Cảm nhận không gian đất trời sang thu:
- Sự chuyển đổi của đất trời nhẹ nhàng mà rõ rệt.
- 2 câu thơ cuối, không còn chỉ tả cảnh sang thu mà đã chất chứa suy nghiệm về CN và cuộc sống.
III. Tổng kết:
1. ND:
2. NT:
3. Ghi nhớ:
IV. Luyện tập:
IV. Củng cố: 
 G Bài thơ là những rung cảm tinh tế của nhà thơ về sự biến đổi nhẹ nhàng mà rõ rệt của đất trời từ cuối hạ sang đầu thu, cùng những suy tư về tuổi đời của CN từng trải. Đó là 1 biểu hiện của 1 tâm hồn yêu sống.
 - Thể thơ 5 tiếng, kết hợp MT với BC, các HA giàu sức biểu hiện cảm xúc và liên tưởng là những nét HT NT nổi bật của VB này.
V. Hướng dẫn: 
 - Học thuộc lòng (diễn cảm) bài thơ bài thơ và xem bài PT.
 - Hoàn thành phần luyện tập.
 - Soạn: “Nói với con” . 
E. Rút kinh nghiệm:
 Bài văn mẫu (cho phần luyện tập):
 Nhà thơ chợt nhận ra tín hiệu của sự chuyển mùa từ ngọn gió se (nhẹ, khô và hơi lạnh) mang theo hương ổi đang vào độ chín; hương ổi lan vào không gian, phả vào gió se. Sương đầu thu giăng mắc nhẹ nhàng, chuyển động chầm chậm nơi đường thôn ngõ xóm. 1 tâm trạng ngỡ ngàng, cảm xúc bâng khuâng trước sự biến đối của đất trời lúc sang thu.
 Dòng sông trôi 1 cách thanh thản gợi lên vẻ êm dịu của bức tranh thiên nhiên trong khi những cánh chim bắt đầu vội vã ở buổi hoàng hôn. Đặc biệt là cảm giác giao mùa được diễn tả thú vị qua đám mây mùa hạ “vắt nửa mình sang thu”.
 Nắng cuối hạ vẫn còn nồng đó, còn sáng đó nhưng đã nhạt dần. Và lúc này cũng bớt đi những tiếng sấm bất ngờ gắn cùng những cơn mưa rào ào ạt, bất ngờ mà mùa hạ thường có.
 Nhưng điều đáng nói ở đây là tất cả những chuyển đổi của thiên nhiên, đất trời trong phút giao mùa đó đều được cảm nhận 1 cách tinh tế của nhà thơ.
...