Giáo án Ngữ văn 7 - Năm học: 2005 - 2006 - Tuần 12 - Tiết 45: Cảnh khuya rằm tháng giêng (nguyên tiêu - Hồ Chí Minh)

Tuần: 12 Tiết: 45
Ngày soạn: 20/11/2005
Ngày dạy:22/11/2005
CẢNH KHUYA
RẰM THÁNG GIÊNG
 (Nguyên tiêu -Hồ Chí Minh)
A/ MỤC TIÊU CẦN ĐẠT.
Kiến thức:
- Cảm nhận và phân tích được tình yêu thiên nhiên gắn liền với lòng yêu nước, phong thái ung dung của Hồ Chí Minh biểu hiện trong hai bài thơ.
- Biết được thể thơ và chỉ ra được những nét đặc sắc nghệ thuật của hai bài thơ.
Rèn kĩ năng:
- Rèn luyện kĩ năng đọc và, phân tích thơ thất ngôn tứ tuyệt, so sánh đối chiếu với các tác phẩm thơ thất ngôn tứ tuyệt đã học.
Tư tưởng, tình cảm
- Giáo dục các em lòng kính yêu, biết ơn Bác, học tập ở Bác lòng yêu thiên nhiên, đất nước, yêu cái đẹp, tinh thần lạc quan.
- Tích hợp với các bài như : Thành ngữ, Các văn bản đã học : Bài ca Côn Sơn, ... 
B/ CHUẨN BỊ:
Bảng phụ chép sẵn bài thơ cả phần nguyên âm và dịch nghĩa, dịch thơ bài Nguyên tiêu và bài Cảnh khuya.
Tranh, ảnh bác Hồ đang làm việc và ngắm trăng ở chiến khu Việt Bắc.
C/ CÁC BƯỚC LÊN LỚP.
Ổn định.	(1’)
Kiểm tra bài cũ. (5’)
. Kiểm tra phần soạn bài ở nhà của học sinh.
Cho HS kể tên những bài thơ của chủ tịch Hồ Chí Minh mà em biết 
Bài mới.
*/ Giới thiệu bài:
*/ Tiến trình bài học
Hoạt động của thầy và trò
Ghi bảng
Hoạt động 1: Hướng dẫn đọc hiểu văn bản.
* Treo tranh về hình ảnh Bác.
Nêu những hiểu biết của em về tác giả Hồ Chí Minh?
Giơíù thiệu đôi nét về hoàn cảnh ra đời bài thơ.
* Treo bảng phụ chép sẵn bài thơ.
Hướng dẫn học sinh cách đọc chú ý cách ngắt nhịp ở câu thứ nhất và thứ tư tư bài Cảnh khuya nhịp 3/4 , 2/5. Gọi 2-3 em đọc bài. Chú ý giọng điệu cho thích hợp với việc bày tỏ cảm xúc.
Hỏi : Hai bài thơ được làm theo thể thơ nào mà em đã được học?
Nêu một số đặc điểm của thể thơ ấy biểu hiện qua hai bài thơ này? 
TL: Bài thơ được làm theo thể thơ thất ngôn tứ tuyệt. 
Có 4 câu, mỗi câu có 7 tiếng, gieo vần chân ở các tiếng 1,3,4.
Hỏi: Ở câu đầu tác giả miêu tả cái gì ?
 Dùng nghệ thuật nào để miêu tả tiếng suối? Phân tích cái hay của cách dùng nghệ thuật này?
TL: Mở đầu bài thơ tác giả miêu tả âm thanh của tiếng suối.
Tác giả đã dùng nghệ thuật so sánh : Tiếng suối như tiếng hát đây là cách so sánh chính sác và đặc sắc lấy con người làm chủ làm cho âm thanh của thiên nhiên cũng trở nên gần gũi với con người và có sức sống trẻ trung.
Tìm đọc và so sánh.
Hỏi: So với câu đầu ở câu thứ hai tác giả lại vẽ ra một vẻ đẹp khác . Đó là vẻ đẹp gì? Điệp từ lồng ở đây có tác dụng gì trong việc miêu tả?
TL: Điệp từ lồng sử dụng thật hay nó tạo cho câu thơ có vẻ đẹp của một bức tranh nhiều tầng lớp, đường nét , hình khối đa dạng, bóng trăng, bóng lá, bóng hoa đan hòa, thêu dệt thành bức tranh chỉ có hai màu sáng tối mà vẫn tạo được vẻ lung linh, huyền ảo. 
GV đọc cho HS nghe đoạn thơ dịch : Chinh phụ ngâm của Đoàn Thị Điểm
Trăng dãi nguyệt, nguyệt in từng tấm - Nguyệt lồng hoa , hoa thắm từng bông - Nguyệt hoa, hoa nguyệt trùng trùng - Trước hoa dưới nguyệt trong lòng xiết đau
Hỏi : Hai câu thơ tiếp theo cho ta biết tâm trạng gì của Bác 
Điệp từ : Chưa ngủ có ý nghĩa gì?
TL: Hai câu tiếp theo cho ta thấy tâm trạng hân hoan của một người nghệ sĩ trước vẻ đẹp của thiên nhiên và tâm trạng lo lắng cho vận mệnh đất nước của một người chiến sĩ cách mạng.
Điệp từ chưa ngủ vừa nhấn mạnh được tâm hồn nghệ sĩ rung động trước vẻ đẹp của thiên nhiên vừa cho thấy vẻ đẹp và chiều sâu mới trong tâm hồn nhà thơ đó là tấm lòng lo lắng cho đất nước. 
Học sinh đọc bài thơ.
Hỏi : Hãy phân tích không gian và cảnh vật trong hai câu đầu của bài thơ. Câu thơ thứ hai có nét đặc biệt gì về từ ngữ đã gợi ra vẻ đẹp của đêm rằm tháng giêng như thế nào ?
TL: Không gian bao la bát ngát của cảnh trời nước đầy trăng trong đêm nguyên tiêu . Câu thơ thứ hai vẽ ra một không gian xa rộng, bát ngát như không có giới hạn con sông, mặt nước tiếp liền với bầu trời . Ba từ xuân liên tiếp đã nhấn mạnh sự diễn tả vẻ đẹp và sức sống mùa xuân đang tràn ngập cả đất trời 
Nhấn mạnh cách miêu tả chú ý đến toàn cảnh và sự hòa hợp thống nhất của các bộ phân trong cái toàn thể, không miêu tả tỉ mỉ, chi tiết các đường nét
Hỏi: Đặt bài thơ trong hoàn cảnh sáng tác là thời kỳ đầu của cuộc kháng chiến đầy khó khăn, gian khổ . Em đánh giá như thế nào về tâm hồn và phong thái của Bác một vị lãnh tụ chỉ huy cuộc kháng chiến gian khổ lúc đó. 
TL: Trong hoàn cảnh đầy khó khăn, gian khổ song con người Bác vẫn toát lên một phong thái ung dung, lạc quan. Điều đó thể hiện từ sự rung động tinh tế và dồi dào trước thiên nhiên, đất nước , hình ảnh con thuyền sau lúc bàn bác việc quân trở về lướt đi phơi phới trở đầy ánh trăng giữa cảnh trời nước bao la cũng tràn ngập ánh trăng.
à Đọc ghi nhớ.
I/ ĐỌC - HIỂU VĂN BẢN.
1/ Tác giả.
Hồ Chí Minh (1890 - 1969)
Vị lãnh tụ vĩ đại của dân tộc, danh nhân văn hóa thế giới, một nhà thơ lớn.
2/ Đọc và giải thích từ khó
3/ thể thơ và bố cục
Thể thơ thất ngôn tứ tuyệt.
3/ Phân tích
* BÀI: CẢNH KHUYA
A.Hai câu đầu 
Nghệ thuật so sánh chính sác, đặc sắc, điệp từ “lồng”được sử dụng thật tài tình cảnh rừng khuya hiện lên như một bức tranh thủy mặc có vẻ đẹp lung linh, huyền ảo ấm áp tình người.
b/ Hai câu cuối.
Điệp từ chưa ngủ vừa nhấn mạnh được tâm hồn nghệ sĩ rung động trước vẻ đẹp của thiên nhiên vừa cho thấy vẻ đẹp và chiều sâu mới trong tâm hồn nhà thơ đó là tấm lòng lo lắng cho đất nước. 
* BÀI RẰM THÁNG GIÊNG
a. Hai câu đầu 
Không gian bao la bát ngát đầy sức sống mùa xuân của cảnh trời nước đầy trăng trong đêm nguyên tiêu.
b. Hai câu cuối.
Hình ảnh con thuyền sau lúc bàn bác việc quân trở về lướt đi phơi phới trở đầy ánh trăng giữa cảnh trời nước bao la cũng tràn ngập ánh trăng cho thấy phong thái ung dung, lạc quan của Bác .
GHI NHỚ SGK
II/ LUYỆN TẬP
Làm nhóm bài tập sgk
Làm nhóm - cử đại diện trình bày.
- Một bài tả ánh trăng lồng vào vòm cây, hoa lá tạo nên bức tranh nhiều tầng, nhiều đường nét.
- Một bài tả cảnh trăng trên sông nước không gian bát ngát, tràn đầy sức xuân.
D/ HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ:
Nhắc lại nội dung bài học. Đọc diễn cảm bài thơ.
2/ Dặn dò: Học thuộc bài, vàchuẩn bị ôn phần tiếng Việt để tiết sau kiểm tra 1 tiết.