Giáo án Ngữ văn 9 - Tiết 76, 77, 78: Cố hương

Tiết 76, 77, 78
Ngày dạy:
CỐ HƯƠNG
1/ Mục tiêu:Giúp học sinh:
a-Kiến thức:
-Thấy được tinh thần phê phán sâu sắc xã hội Trung Quốc đương thời (những năm đầu thế kỷ 20)và niềm tin ở tương lai của tác giả.
-Thấy được màu sắc trữ tình đậm đà của tác phẩm “cố hương”, việc sử dụng thành công các biện pháp nghệ thuật so sánh và đối chiếu, việc kết hợp nhuần nhuyễn nhiều phương thức biểu đạt trong tác phẩm
b-Kỹ năng:
Phân tích tâm trạng nhân vật và một số hình ảnh mang tính chất biểu trưng trong tác phẩm 
c-Thái độ:
-Niềm tin trong sáng vào sự xuất hiện tất yếu của cuộc sống mới , xã hội mới
2/Chuẩn bị:
-GV: Nghiên cứu thêm sách bài soạn văn 9 –ảnh chân dung Lỗ Tấn (Chuẩn bị giáo án điện tử)
-HS: Trả lời câu hỏi SGK trang 218,219, bảng phụ thảo luận.
3/ Phương pháp:
-Diễn giảng kết hợp phát vấn 
-Thảo luận nhóm, tổ .
-Nhân vật có nhiều, nhưng cần tập trung vào nhân vật Nhuận Thổ .
-Cần tập trung vào tính tự sự có kết hợp miêu tả và nghị luận .
4/ Tiến trình:
 4.1/ Ôån định tổ chức.
4.2/ Kiểm tra bài cũ:
Tiết trước đã kiểm tra phần thơ và truyện hiện đại àkhông kiểm tra bài cũ.
4.3 Giảng bài mới:
*Giới thiệu bài:
 Nỗi nhớ quê hương từng là đề tài cho bao nhiêu nhà thơ cổ kim, những khi có dịp trở về quê cũ sau nhiều năm xa cách, thì không phải ai cũng vui mừng , hài lòng .Bởi vì, có khi như Hạ Tri Chương trong bài :” Hồi hương ngẫu thư”:
Trẻ đi, già trở lại nhà
Giọng quê không đổi , sương pha mái đầu .
Gặp nhau mà chẳng biết nhau.
Trẻ cười hỏi:”Khách từ đâu đến làng?”
Sau nhiều năm đi xa, khi nhân vật “tôi”trong truyện “Cố hương” của Lỗ Tấn trở lại quê nhà, tuy không đến nỗi bẽ bàng như nhà thơ họ Hạ nhưng cũng bùi ngùi một nỗi buồn tê tái vì cảnh quê, người quê. Và tâm trạng người về thăm quê lần cuối cùng ntn chúng ta sẽ tìm hiểu qua bài :Cố hương”
Hoạt động của giáo viên và học sinh
Nội dung bài học
Hoạt động 1:Hướng dẫn học sinh đọc , tìm hiểu chú thích 
-Chú ý giọng điệu chậm buồn, hơi chút bùi ngùi khi kể, tả, giọng ấp úng của nhân vật Nhuận Thổ, giọng chan chát của thím Hai Dương , giọng suy ngẫm triết lý ở một số câu, đoạn .
-Những đoạn ghi chữ nhỏ: Cho học sinh tóm tắt (không đọc)
*Gọi học sinh đọc phần tác giả :Lỗ Tấn(SGK)(Giới thiệu tranh Lỗ Tấn)
*GV mở rộng thêm:
Mặc dầu thím Hai Dương gọi “tôi”là “anh Tấn “, và không ít chi tiết trong tác phẩm là sự việc có thực trong cuộc đời Lỗ Tấn, vẫn không bao giờ nên đồng nhất nhân vật “tôi” vói chính bản thân tác giả vì nếu Lỗ Tấn trong hơn 20 năm có đã về quê và có thời gian làm việc ở gần quê(như trong thực tế ) thì làm sao có thể làm nổi bật được sự thay đổi ghê gớm của” cố hương” cũng như tình cảm của “tôi” đối với “cố hương”?Trong thực tế , người chỉ vẽ cho “tôi” bẫy chim không phải là Nhuận Thổ mà là bố Nhuận Thổ.Nhưng nếu viết y như thực làm sao có thể tôn vẻ đẹp bên ngoài và phẩm chất trí tuệ của em bé nông dân Nhuận Thổ được? Và như vậy thì làm sao tố cáo mạnh mẽ tội ác của chế độ đẳng cấp và lễ giáo phong kiến đã hủy hoại thể lực và tinh thần của Nhuận Thổ được . Như vậy “tôi” cũng tên Tấn (tên tác giả) cũng quê ở Thiện Hưng , tỉnh Triết Giang, bên bờ biển, trong cuộc đời nhà văn cũng đã vài lần về thăm quê . Nhưng :tôi” vẫn là nhân vật văn học , kết quả sáng tạo , hư cấu nghệ thuật của tác giả.
*GV mở rộng thêm:
Dù nhiều chi tiết trong tác phẩm là sự việc có thực trong cuộc đời Lỗ Tấn .Nhưng”Cố hương” vẫn là truyện ngắn có yếu tố hồi ký chứ không phải là hồi ký .
*Gọi học sinh đọc một số từ khó SGK: Ngũ hành khuyết thổ, sò mặt quỹ, sò tai phật , lưỡng quyền, Tây Thi, Nã Phá Luân, Hoa Thịnh Đốn.
Hoạt động 2: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu văn bản
*Gọi học sinh kể lại chuyến về thăm quê lần cuối cùng của nhân vật “tôi”đễ bán nhà đưa cả gia đình đi sinh sống ở nơi khác.
? Xác định ngôi kể và tác dụng việc dùng ngôi kể như thế? 
*Chọn ngôi kể thứ nhất cho nhân vật “tôi” à làm tăng tính chất trữ tình của truyện (“tôi” trực tiếp quan sát, cảm xúc, suy ngẫm , phát biểu quan niệm)
? Tìm bố cục của truyện ?
*Gồm 3 phần lớn 
-Từ”Tôi không quảnđang làm ăn sinh sống”: “Tôi” trên đường về quê.
-“Tinh mơ sáng hôm sau..sạch trơn như quét”: Những ngày “tôi” ở quê.
“Thuyền chúng tôi.thành đường thôi”: “Tôi” trên đường xa quê .
GV phân tích bố cục của truyện :
 Cách kể theo thời gian trong một chuyến đi (vài ngày), với sự thay đổi không gian:trên đường, trên thuyền, ở quê.
-Thay đổi thời gian: (nhớ lại quá khứ hồi còn nhỏ dại, đan xen với thời gian hiện tại ) kết cấu như vậy cũng làm nổi rõ tính chất trữ tình biểu cảm và triết lý trong dòng tự sự của truyện. 
Tiết 2:
?Có hai hình ảnh nghệ thuật rất đặc biệt trong truyện. Đó là những hình ảnh nào?
*-Hình ảnh “cố hương”
-Hình ảnh “con đường”
?Xác định nhân vật chính và nhân vật trung tâm trong tác phẩm?
*Nhuận Thổ :Nhân vật chính( Mọi sự thay đổi của làng quê gần như tập trung ở nhân vật này)
-“Tôi”: Nhân vật trung tâm (đầu mối toàn bộ câu chuyện có liên quan với toàn bộ hệ thống nhân vật ).
*Gọi học sinh đọc đoạn đoạn đầu.
?Trên đường về quê , ngồi trong thuyền nhìn về làng quê xa đang gần lại “tôi” có tâm trạng như thế nào?
*Ngồi trong thuyền, nhìn qua khe hở mui thuyền về về làng quê sau hai mươi năm mới gặp lại, trong lòng nhân vật “tôi” bỗng thấy phảng phất nỗi buồn se sắt, rồi hình như ngạc nhiên , không tin rằng đó có phải cái làng cũ đã in trong ký ức “tôi”.
-Về đến nhà, nỗi buồn hiu quạnh như lại càng tăng lên khi nhìn mấy cọng tranh khô phất phơ trước gió, trên mái ngói .
?Tại sao nhân vật “tôi” lại có tâm trạng ấy, cảm xúc ấy?(Cho học sinh thảo luận).
 *Đó là vì giữa cái mong ước, hy vọng và tưởng tượng của tác giả trước và trong chuyến đi đã khác xa với thực tế . Chính hình ảnh thôn xóm tiêu điều hoang vắng, im lìm dưới vòm trời màu vàng úa,u ám giữa đông đã khiến cho tâm hồn con người xa quê có phần hụt hẫng, thương cảm và buồn se lại, không nén được. Nhân vật “tôi” thấy thất vọng so với cái làng trong kí ức mà mình vẫn tưởng nhớ, thương yêu thì nó đẹp hơn nhiều. Nhưng đẹp như thế nào thì lại không hình dung được vì đó là cái đẹp trong tâm tưởng .Bởi thế khi nhìn mấy cọng tranh khô phất phơ trên mái ngói thì bỗng nỗi buồn càng dâng lên vì chuyến về này là để bán nhà, từ biệt làng quê đi mưu sinh nơi đất khách. Hình ảnh này thật ấn tượng khi diễn tả sự sa sút hoang phế buộc phải thay đổi ngôi nhà và rộng hơn là của làng quê 
 ? Nhận xét thái độ của”tôi” trước những thay đổi đó ? 
*Thái độ của “tôi” là” buồn, thương, cảm” nhưng đành chấp nhận hoàn cảnh
 *Cho học sinh kể lại cảnh gặp gỡ và trò chuyện với bà mẹ , thím Hai Dương, những người đến chào, đưa chân và mua, lấy đồ đạc , nhất là cảnh gặp gỡ trò chuyện với Nhuận Thổ .
? Những ngày ở quê, “tôi”đã nhớ lại những kỷ niệm gì?gặp ai? Thái độ và tình cảm của “tôi” diễn biến qua những cảnh ấy như thế nào?
*-Gặp mẹ: Bàn chuyện giao nhà , thu dọn đồ đạc, chuẩn bị lên đường .
-Nhắc chuyện nhắn tin cho Nhuận Thổ và anh ta sắp lên thăm .
-Cảnh Nhuận Thổ lên thăm bạn cũ ,sự thay đổi từ hình dáng đến cử chỉ, lời nói. Hoàn cảnh gia đình hết sức nghèo túng khó khăn .
-Chị Hai Dương đến chào hỏi, kể công, lấy đôi tất và hôm đi còn tự lấy cái cẩu khí sát(cẩu khí sát: Cái chó tức chết-dụng cụ cho gà ăn mà chó không thể ăn tranh được)
-Cảnh bé Thủy Sinh và bé Hoàng thân thiết, chơi đùa với nhau .
-Dân làng đến chào, chia tay mua đồ xin đồ, vừa mua vừa xin
?Cảnh người việc trong hồi ức ?
*Hồi ức của “tôi” về Nhuận Thổ đẹp đẽ, khỏe mạnh,dũng cảm,oai hùng, tay nắm chặt đinh ba đăm con tra ngoài bãi dưa hấu bên bờ biển trong đêm trăng . Tình bạn hồn nhiên trong sáng giữa Tấn và Nhuận Thổ . Ngày giỗ tổ linh đình .
-Hồi ức về nàng “Tây Thi đậu phụ”
? Cảm xúc tâm trạng của” tôi”?
*Càng buồn hơn, đau xót hơn, cô đơn hơn vì cảnh vật, con người thay đổi, sa sút vì nghèo đói, vì lễ giáo phong kiến cổ hủ, xót xa vì sự ngăn cách giữa tôi và Nhuận Thổ. Thương cảm và đành chấp nhận, bùi ngùi, chia tay với quê , với cảnh, với người 
?Phân tích những biện pháp nghệ thuật được dùng để làm nổi bật sự thay đổi ở nhân vật Nhuận Thổ, ở những nhân vật khác cũng như cảnh vật ở làng quê.(Cho học sinh thảo luận)
*Hai biện pháp nghệ thuật chính được sử dụng là “hồi ức” và “đối chiếu “ đã làm nổi bật sự thay đổi của con người và cảnh vật 
Tiết 3:
?Trên đường rời quê, cảm xúc và tâm trạng của nhân vật “tôi” như thế nào? “tôi” ra đi trong không gian , thời gian nào?
*Về quê, ra đi d8e6u2 trên con thuyền, lúc về vào ban đêm , ra đi lúc hoàng hôn . Tác giả chọn thời điểm ban đêm cho phù hợp tâm trạng nhân vật.
-Cảm xúc tâm trạng “tôi”: Lòng tôi không chút lưu luyến (Cái cũ, làng cũ, cảnh cũ, hiện tại đau buồn, quá khứ tươi đẹp không bao giờ trở lại . Vậy thì hãy hướng đến tương lai và hy vọng)
?”Tôi” đã mong ước gì ở tương lai?
*Hi vọng , tin tưởng vào con đường đã chọn,hy vọng vào tương lai thế hệ trẻ con cháu như thằng Hoàng, thằng Thủy Sinhse4 khác thế hệ hiện tại , ước mơ “những cuộc đời mới , cuộc đời tốt đẹp hơn mà chúng tôi chưa từng được sống”
?Từ những suy nghĩ trên , tác giả đưa ra lập luận :” Cũng giống như những con đường trên mặt đất : “kỳ thực trên mặt đất vốn làm gì có đường . Người ta đi mãi thì thành đường thôi “ Nêu ý nghĩ của hình ảnh con đường ?(Thảo luận)
*Muốn đạt tới thành quả của bất kỳ một công việc nào , nhất thiết phải trải qua lao động và đấu tranh bền bỉ .
-Đặt ra vấn đề con đường đi của nông dân của xã hội để mọi người suy ngẫm 
?Nhân vật Nhuận Thổ lúc còn bé ?
*Khuôn mặt tròn trĩnh, nước da bánh mật, đầu đội mũ lông chiên, cổ đeo vòng bạc . Biết nhiều chuyện lạ lùng lắm.
? Còn hiện tại, khi Nhuận Thổ gặp lại “tôi”, lúc này Nhuận Thổ thay đổi như thế nào?
*Cao gấp hai trước , da vàng xạm , nếp nhăn sâu hóm , mũ lông chiên rách bươm, áo bông mỏng dính. Người co ro cúm rúm, nói không ra tiếng, rụt re øtrước bạn cũ nhưng vẫn giữ được những phẩm chất tốt đẹp :Quý bạn , mang quà tặng bạn , được tin đến ngay, không tham lam chỉ xin máây thứ cần thiết cho cuộc sống :Chỉ lấy bàn ghế, tro, bộ lư hương, chân nến và một cái cân.
?Qua hình ảnh thay đổi của Nhuận Thổ , thím Hai Dương, và những người dân đến thăm , tác giả đã phản ánh điều gì?
*Thực trạng đáng buồn của nông dân .
-Tình cảnh sa sút của xã hội Trung Quốc đầu thế kỷ XX .
-Phê phán lễ giáo phong kiến (Nhuận Thổ vì con đông, mùa mất thuế nặng, lính tráng trộm cướp , quan lại,thân hào đã đành, song Nhuận Thổ còn đau đớn hơn vì gánh nặng tinh thần , vì mê tín,vì quan niệm cũ kỹ về đẳng cấp .
*Gọi học sinh đọc 3 đoạn văn bài tập 4 trang 218.
 ?Đoạn văn nào chủ yếu dùng phương thức miêu tả và thông qua đó,tác giả muốn biểu hiện điều gì?
*Đoạn (b) chủ yếu dùng phương thức miêu tả , kết hợp với biện pháp hồi ức và đối chiếu, làm nổi bật sự thay đổi về ngoại hình của Nhuận Thổ , qua đó có thể thấy tình cảnh sống điêu đứng của Nhuận Thổ và nông dân miền biển nói chung .
?Đoạn nào chủ yếu dùng phương thức tự sự 
? Ngoài tự sự, tác giả còn sử dụng các yếu tố của những phương thức biểu đạt nào khác? 
*Đoạn (a) chủ yếu dùng phương thức tự sự(có kết hợp biểu cảm), làm nổi bật quan hệ gắn bó giữa 2 người bạn thời thơ ấu (cũng có nghĩa là để làm nổi bật sự thay đổi trong thái độ của Nhuận Thổ đối với “tôi” hiện nay)
? Đoạn văn nào chủ yếu dùng phương thức lập luận?
*Đoạn ( c) chủ yếu dùng phương thức lập luận à mong muốn thay đổi .
Hoạt động 3:Hướng dẫn luyện tập .
*Gợi ý: HS tự chọn đoạn thích nhất để học thuộc lòng (có thể chọn đoạn ở bài tập 4 trang 218)
I/Đọc –Tìm hiểu chú thích .
1/ Đọc.
2/ Tác giả –Tác phẩm:
a-Tác giả:Lỗ Tấn
(1881-1936)- (SGK)
b-Tác phẩm: “Cố hương” là một trong những truyện ngắn tiêu biểu nhất của tập “gào thét”
-Truyện ngắn có yếu tố hồi ký .3/ Giải thích từ khó(SGK)
II/Đọc và phân tích:
*Tóm tắt : Nhân vật “tôi” về quê lần cuối cùng , “tôi “ cảm nhận được sự thay đổi, sự nghèo khổ của làng quê, của Nhuận Thổ. “”Tôi” ra đi với niềm mong ước cuộc sống sau này sẽ tốt đẹp hơn . 
1/ Nhân vật “tôi”(Tấn)
a-Trên đường về quê:
-Thấy thôn xóm tiêu điều, im vắng dưới bầu trời vàng úa, u ám lạnh lẽo giữa đông.(Ghi vào bảng ô1)
-Vì:Cảnh vật làng quê trong hồi ức: Đẹp hơn, nhưng mờ nhạt, không sao hình dung rõ nét(Ghi bảng ô2).
-Không nén được, lòng tôi se lại ,” buồn, thương, cảm” nhưng đành chấp nhận hoàn cảnh 
b- Tâm trạng của “tôi” trong những ngày ở nhà .
*Cảnh người việc hiện tại:
- Gặp mẹ: Bàn chuyện giao nhà , thu dọn đồ đạc, chuẩn bị lên đường .
- Cảnh Nhuận Thổ lên thăm bạn cũ ,sự thay đổi từ hình dáng đến cử chỉ, lời nói. Hoàn cảnh gia đình hết sức nghèo túng khó khăn .
-Chị Hai Dương, dân làng đến chào, chia tay mua đồ xin đồ, vừa mua vừa xin.
*Cảnh người việc trong hồi ức.
-Nhuận Thổ đẹp đẽ, khỏe mạnh,dũng cảm,oai hùng
- Tình bạn hồn nhiên trong sáng
-Hồi ức về nàng “Tây Thi đậu phụ”.
* Cảm xúc tâm trạng của”tôi”.
- Càng buồn hơn, đau xót hơn, cô đơn hơn vì cảnh vật, con người thay đổi.
-Tình bạn đã có sự ngăn cách.
- Thương cảm và đành chấp nhận, bùi ngùi, chia tay với quê , với cảnh, với người 
Hết tiết 2
.
c/ Cảm xúc và suy nghĩ của nhân vật “tôi” trên thuyền rời cố hương:
-Con thuyền rời xa dần ngôi nhà cũ và làng quê trong hoàng hôn.
- Lòng “tôi” không chút lưu luyến.
-Hi vọng , tin tưởng vào con đường đã chọn,hy vọng vào tương lai thế hệ trẻ con cháu.
- Ứớc mơ “những cuộc đời mới , cuộc đời tốt đẹp hơn.
-Đặt ra vấn đề con đường đi của con người, xã hội.
 2/Nhân vật Nhuận Thổ:
*Lúc còn thơ(trước đây)
-Là đứa bé hồn nhiên, khỏe mạnh, tình cảm trong sáng .
*Nhuận Thổ 20 năm sau(hiện tại)
-Bác nông dân nghèo túng, khô cằn, đầu óc mụ mị vì cuộc sống quá vất vả, trở nên rụt rè, nhút nhát .
-Nhưng vẫn giữ được phẩm chất tốt đẹp.
àThực trạng đáng buồn của nông dân .
- Tình cảnh sa sút của xã hội Trung Quốc đầu thế kỷ XX .
-Phê phán lễ giáo phong kiến.
3/ Nghệ thuật:
-Phương thức miêu tả.
-Phương thức tự sự.
-Phương thức lập luận.
*Ghi nhớ: SGK /trang 219
III/Luyện tập:
-Chọn một đoạn văn mà em thích nhất trong tác phẩm để học thuộc lòng.
4.4 Củng cố và luyện tập:
?Qua nội dung ghi nhớ SGK , phát biểu ngắn gọn chủ đề của truyện?
*Phê phán xã hội , lễ giáo phong kiến, đặt ra vấn đề con đường đi của nông dân , của xã hội Trung Quốc qua những rung động và suy ngẫm trong một chuyến về quê, trước sự thay đổi của cố hương.
*GV chốt lại:
 Trên đường về quê, nhân vật “tôi” phảng phất buồn à Những ngày ở quê :đau xót đến “bi đát”ànhưng cuối cùng, kết thúc không phải là tuyệt vọng mà là “hi vọng” (trên đường xa quê). Buồn bã, đau đớn, hi vọng,đều chỉ là những biểu hiện khác nhau của tình cảm yêu mến quê hương của nhân vật “tôi”. Cái hay của tác phẩm là thể hiện sự diễn biến ấy một cách sinh động ,chân thật , hợp lý.
4.5 Hướng dẫn học sinh tự học ở nhà.
-Về học thuộc lòng đoạn trích tự chọn.
-Soạn bài : Những đứa trẻ (Đọc thêm)(Trả lời câu hỏi SGK trang 233)
5/ RÚT KINH NGHIỆM: