Giáo án Ngữ văn 9 - Tuần 9 Tiết 41: Văn bản Lục Vân Tiên gặp nạn - Nguyễn Đình Chiểu

Ngµy so¹n: 03/09/2010
TiÕt: 41.
Ngµy d¹y:
Líp 9A: 30/10/2011
Líp 9B: 30/10/2011
VĂN HỌC
	 TUẦN 9
VĂN BẢN
LỤC VÂN TIÊN - GẶP NẠN
NguyÔn §×nh ChiÓu
1. Mục tiêu bài học.
a. Kiến thức:
	Giúp học sinh nắm được nội dung sau:
- Qua phân tích sự đối lập giữa cái thiện, cái ác trong đoạn thơ, nhận biết được thái độ, tình cảm và lòng tin mà tác giả gửi gắm vào những người lao động bình thường.
- Tìm hiểu và đánh giá nghệ thuật sắp xếp tình tiết và nghệ thuật ngôn ngữ trong đoạn trích.
b. Kỹ năng:
- Rèn luyện cho học sinh kĩ năng đọc, tìm hiểu phân tích nhân vật.
c. Thái độ:
- Giáo dục học sinh có nhận thức, phân biệt trước những việc làm thiện - ác.
2. Chuẩn bị của giáo viên và học sinh.
a. Chuẩn bị của giáo viên:
+ Soạn giảng.
+ Sgk - Sgv - STK.
+ Tài liệu tham khảo về truyện Lục Vân Tiên.
b. Chuẩn bị của học sinh:
+ Đọc và nghiên cứu bài tìm hiểu câu hỏi Sgk.
+ Sưu tầm, tìm hiểu về về truyện Lục Vân Tiên.
3. Tiến trình bài dạy.
a. Kiểm tra bài cũ (3') 
	? Đọc thuộc lòng đoạn trích: Lục Vân Tiên cứu Kiều Nguyệt Nga?
Đáp án:
	HS Đọc thơ.
	GV Nhận xét, đánh giá cho điểm.
b. Dạy nội dung bài mới.
* Giới thiệu bài (1')
	Trên đường về quê chịu tang mẹ vì thương mẹ khóc nhiều Vân Tiên đã bị mù cả hai mắt, đường sá xa xôi, chàng và tiểu đồng bơ vơ nơi đất khách quê người. Bất ngờ gặp Trịnh Hâm - Một trong những người bạn mới quen ở kinh đã đỗ cử nhân đang trên đường về, Vân Tiên có nhờ giúp đỡ. Trịnh hâm nhận lời hứa đưa chàng về Đông Thành. Trịnh Hâm vì tâm địa xấu không những hắn không giúp bạn bè khi gặp hoạn nạn mà còn lập mưu hãm hại Vân Tiên. Sự việc kết cục ra sao? Chúng ta cùng tìm hiểu đoạn trích: Lục Vân Tiên gặp nạn.
* Nội dung.
Hoạt động của giáo viên 
Hoạt động của học sinh
Nội dung
Tg
- Yêu cầu học sinh đọc chú thích * (Sgk-120).
? Đoạn trích nằm ở phần nào của tác phẩm?
- Nêu yêu cầu đọc thể hiện được giọng kể chuyện, tái hiện được lời nói của nhân vật, giọng kể phù hợp với lời nói Vân Tiên, phân biệt lời ông Ngư. 
- Đọc mẫu, học sinh đọc. 
- Gọi HS đọc phần chú thích (Sgk-120).
- Giải thích một số từ khó, mới với học sinh miền núi nghinh ngang, vời, vầy lửa, trái mùi, kinh luân.
? Nêu chủ đề của đoạn trích?
? Đoạn trích có kết cấu như thế nào?
? Kết cấu này thường gặp ở loại truyện dân gian nào? Có ý nghĩa gì?
? Đoạn trích chia làm mấy phần? Nội dung của từng phần?
- Chuyển ý:
- Yêu cầu học sinh đọc 8 câu đầu.
- Giới thiệu đoạn thơ đầu: Khi Vân Tiên và Tử Trực đến trường thi gặp Trịnh Hâm và Bùi Kiệm họ đã kết bạn với nhau...tình cảnh của thầy trò Vân Tiên lúc này đang rất bi đát... hắn mới ra tay.
? Vân Tiên đang trong cơn hoạn nạn Trịnh Hâm đã có hành động gì?
G Mọi người ngủ yên trên thuyền giữa khoảng trời nước mênh mông, người bị du ngã bất ngờ không kịp kêu đến lúc không ai cứu được mới la lối om sòm kể lể bịa đặt để che lấp tội ác của mình.
? Trịnh Hâm quyết tâm hãm hại Vân Tiên vì sao?
? Trịnh Hâm đã lên kế hoạch và hành động như thế nào?
? Em có suy nghĩ gì về kế hoạch và hành động đó?
G Kẻ tội phạm, nhờ gian ngoan sảo quyệt đã phủi sạch tay, không mảy may cắn rứt lương tâm.
Kiện Hâm là chúa so đo
Thấy tiên... lo trong lòng
Khoa này tiên ắt đầu công
Hâm dầu có đậu... xong rồi
? Hãy lí giải sự bất nhân, bất nghĩa, độc ác, gian xảo của Trịnh Hâm?
G Khi Vân Tiên, Tử trực đến trường thi gặp Trịnh Hâm, Bùi Kiệm họ kết bạn với nhau cùng vào quán rượu xướng họa thơ phú thấy Vân Tiên tài cao Trịnh Hâm ghen ghét đố kị đã biến hắn trở thành một kẻ độc ác nhẫn tâm ngay cả khi Vân Tiên đã không còn có thể đe doạ đến bước đường công danh của hắn.
? Qua nhân vật Trịnh Hâm tác giả muốn bày tỏ với người đọc vấn đề gì của xã hội đương thời?
? Miêu tả hành động gây tội ác của Trịnh Hâm tác giả đã sử dụng tình tiết, ngôn ngữ như thế nào?
? Nhận xét của em về nhân vật Trịnh Hâm? Thái độ của bản thân?
G Trịnh Hâm là tiêu biểu cho cái ác, cái xấu trong xã hội.... và hắn cũng đã từng hứa hẹn "Người lành lỡ bỏ người đau sao đành". Hành động độc ác.
- Nói như nhà nghiên cứu Hoài Thanh : Mối oán thù nhân một câu chuyện gọi bằng văn chương trong tâm địa của một tiểu nhân đã dẫn đến những chuyện không ngờ.
- Độc ác bất nhân vì hắn đang tâm hãm hại 1 con người tội nghiệp đang cơn hoạn nạn không nơi nương tựa, không có gì để chống đỡ.
- Bất nhân vì Vân Tiên từng là bạn của hắn, từng trà rượu, làm thơ với nhau lại đã có lần nhờ cậy "Tình trước ngãi sau, có thương xin khá giúp nhau phen nầy".
? Qua hình tượng nhân vật Trịnh Hâm. Nguyễn Đình Chiểu muốn nói điều gì về cuộc sống con người?
G Hành động tội ác âm mưu đê hèn của 1 loại người trong xã hội tàn nhẫn xảo quyệt, xuất phát từ tính đố kị nhỏ nhen. Trịnh Hâm trở thành nhân vật khá tiêu biểu cho cái ác trong truyện Lục Vân Tiên.
- Chuyển ý:
- Yêu cầu HS đọc phần 2.
? Vân Tiên đã được cứu giúp như thế nào? Tìm những chi tiết miêu tả?
- Đọc câu thơ:
Ông chài xem thấy... lên bờ
Hối con vấy lửa một giờ
Ông hơ..., mụ hơ mặt mày.
- Đọc câu thơ:
Ông chài xem thấy... lên bờ
Hối con vấy lửa một giờ
Ông hơ..., mụ hơ mặt mày
? Nhận xét gì về ngôn ngữ của câu thơ? Câu thơ đã miêu tả việc làm gì của gia đình Ngư Ông?
G Câu thơ mộc mạc không đẽo gọt trau chuốt chỉ kể lại sự việc một cách tự nhiên như nó đã xảy ra gợi tả mối chân tình của gia đình ông Ngư đối với người bị nạn.
? Hành động cứu người của gia đình ông chài có gì đặc biệt?
G Cả nhà dường như nhốn nháo hối hả lo chạy chữa cho để cứu sống Vân Tiên bằng mọi cách dân dã chẳng thầy thợ thuốc thang gì mà rất mực ân cần chu đáo. Đó là tình người tự nhiên hông hậu vô tư nhất cảm động nhất.
? So sánh hành động của gia đình Ngư Ông và hành động của Trịnh Hâm?
? Sau khi cứu Vân Tiên Ngư Ông đề nghị điều gì?
? Cảm nhận gì về tấm lòng của Ngư Ông và gia đình?
G Tin vào nhân nghĩa của những người lao động bình thường như gia đình ông chài
Ngư rằng:Ngươi ở cùng ta
Hôm mai hẩm hút... cho vui
- Yêu cầu HS đọc đoạn thơ:
? Cuộc sống của Ngư Ông được miêu tả như thế nào?
G Lời nói của Ngư Ông về cuộc sống của mình chính là tiếng lòng của tác giả với những khát vọng về một cuộc sống tót đẹp, về một lối sống đáng mơ ước đối với con người.
? Trước lời đền ơn của Vân Tiên Ngư Ông có thái độ gì? Thái độ đó có điểm gì giống với nhân vật nào đã được học?
G Lời của người nghèo mộc mạc chân thật ông sẵn sàng cưu mang chàng dù chỉ là chia sẻ cuộc sống đói nghèo rau tương nhưng đầm ấm tình người.
Ngư rằng: "Lòng lão... mơ
Dốc lòng... há chờ trả ơn.
- Vân tiên sau khi cứu Nguyệt Nga "Làm ơn há dễ trông người trả ơn".
? Qua tìm hiểu em thấy Ngư Ông có những phẩm chất nào đáng quý?
? So sánh với Trịnh Hâm em thấy điều gì?
G Là người lương thiện có tấm lòng bao dung, nhân ái hào hiệp thấy việc nghĩa thì làm không tính toán hơn thiệt, không chờ đợi báo đáp.
? Xây dựng nhân vật Ngư Ông nhà thơ muốn gửi gắm điều gì?
G Nguyễn Đình Chiểu đã bộc lộ một quan điểm nhân dân rất tiến bộ, từng trải cuộc đời tác giả hiểu rất rõ cái xấu, cái ác thường lẩn khuất sau những mũ cao, áo dài của bọn người có địa vị cao sáng, nhưng vẫn còn có cái tốt đẹp, đáng kính trọng, đáng khao khát đang tồn tại ở những con người lao động giầu lòng nhân hậu. Lời nói của ông Ngư về cuộc sống của mình cũng chính là tiếng lòng của Nguyễn Đình Chiểu những khát vọng về một cuộc sống tốt đẹp về một lối sống đáng mơ ước đối với con ngươi. Cảm xúc chủ quan cuả nhà thơ làm cho cuộc sống của người dân chài bình thường trên sông nước có vẻ thi vị hoá.
G Cuộc sống ngoài vòng danh lợi ô trọc cuộc sống tự do phóng khoáng giữa đất trời cao rộng hoà nhập bầu bạn với thiên nhiên thảnh thơi giữa sông nước tranh gió.
- Chuyển ý:
? Nhận xét cách sử dụng từ ngữ trong bài thơ?
? Trình bày cảm nhận của em về giá trị nội dung của đoạn trích?
- Gọi HS đọc ghi nhớ.
- Hướng dẫn HS luyện tập.
- Đọc chú thích* (Sgk-120).
- Nghe, đọc, nhận xét.
- Nghe giảng. 
- Chủ đề: đoạn trích đề cập đến vấn đề đối lập giữa cái thiện và ác giữa nhân nhân vật cao cả và nhân vật có những toan tính thấp hèn.
- Cấu trúc văn bản: Kết cấu người tốt gặp nạn, bị kẻ ác hãm hại nhưng lại được thần linh giúp đỡ.
.
- Thường gặp ở chuyện cổ tích. Thể hiện triết lí nhân sinh lâu đời của nhân dân ở hiền gặp lãnh ước mơ của người bị áp bức trong xã hội.
- Bố cục 2 phần:
+ Phần 1: 8 câu đầu Hành động tội ác của Trịnh Hâm.
+ Phần còn lại: Hình ảnh Ngư Ông.
- Đọc thơ:
- Nghe giảng. 
- Đọc thơ:
Đêm khuya lặng lẽ như tờ
Trịnh Hâm khi ấy ra tay
Vân Tiên bị ngã xô... vời
Trịnh Hâm giả tiếng kêu trời
- Nghe giảng. 
- Tính đố kị ganh ghét tài năng, lo cho con đường tiến thân tương lai của mình.
- Phân tán thầy trò Vân Tiên, chọn thời điểm vào ban đêm.
- Hành động bất nhân bất nghĩa, độc ác, gian xảo kế hoạch được tính toán sẵn, hại người bạn trong cảnh bơ vơ, hoạn nạn.
- Bất nhân: vì hắn đang tâm hại một người tội nghiệp đang trong cơn hoạn nạn, không nơi nương tựa, không giám chống đỡ bảo vệ.
- Bất nghĩa: Vân Tiên vốn là bạn đồng môn từng uống rượu đàm đạo thơ văn, và hắn hứa hẹn đưa Vân Tiên về nhà.
- Độc ác: vì ghen ghét đố kị lo bạn giỏi hơn mình nhưng khi nỗi lo lắng đó không còn cơ sở nữa (Vân Tiên đã bị mù, bỏ thi) mà vẫn hãm hại, chứng tỏ sự độc ác đã ăn vào máu thịt.
- Gian xảo: đẩy Vân Tiên xuống nước rồi giả tiếng kêu trời.
- Nghe giảng. 
- Cái ác đã lan tràn xã hội, đặc biệt cái ác ẩn sâu trong những con người có học.
- Tình tiết được sắp xếp hợp lí, diễn biến hành động nhanh gọn, lời thơ mộc mạc giản dị.
- Trịnh Hâm là kẻ bất nhân, bất nghĩa, độc ác, gian xảo.
- Nghe giảng. 
- Nguyễn Đình Chiểu đã thành công ở cách sắp xếp các tình tiết hợp lí diễn biến hành động nhanh gọn lời thơ vẫn giữ được vẻ mộc mạc giản dị vốn có của tác phẩm.
- Đọc thơ.
- Vân Tiên được cá sấu, gia đình Ngư Ông cứu giúp. 
+ Giao long
+ Ông chài giúp
+ Giao long: Vân Tiên là hiền đức mà bị hãm hại.
- Từ ngữ mộc mạc, giản dị, tự nhiên.
- Hành động khẩn trương, mau lẹ, tận tình cứu chữa không hề tính toán, không nề hà.
- Nghe giảng. 
- Hành động đối lập với những mưu toan thấp hèn nhằm hãm hại người của Trịnh Hâm.
- Đề nghị Vân Tiên ở lại cùng gia đình.
- Tấm lòng bao dung, nhân ái hào hiệp của Ngư Ông, Ngư Ông sẵn lòng cưu mang Vân Tiên trong cảnh khốn khổ.
- Dọc thơ:
Nước trong rửa ruột... trơn
Một câu danh lợi... chi đây
Rày roi mai vịnh vui vầy
Ngày... đêm này chơi trăng
Một mình thong thả làm ăn
Khoẻ quơ chài kéo... dầm
Nghêu ngao nay chích... dầm
Một bầu trời đất... ai hay
Kinh luân đã sẵn trong tay
Thung dung dưới thế... trời
Thuyền nan một chiếc ở đời
Tắm mưa chải... Hàn Giang
- Cuộc sống tự do trong sạch, lạc quan ung dung chan hòa với thiên nhiên, một cuộc sống làm ăn lương thiện ngoài vòng danh lợi.
- Nghe giảng. 
- Ông chài không chờ đợi sự trả ơn, giống hình ảnh Lục Vân Tiên đánh cướp cứu Kiều Nguyệt Nga.
- Nghe giảng. 
- Ngư ông là người có tính thương người có tấm lòng nghĩa hiệp, nhân hậu, làm việc nghĩa không cần đền ơn, không tính toán.
- Hai nhân vật hoàn toàn đối lập, (đối lập giữa cái thiện và cái ác).
- Nghe giảng. 
- Tác giả muốn gửi niềm tin vào nhân nghĩa của người lao động.
- Nghe giảng. 
- Nghe giảng. 
- Đọc ghi nhớ (Sgk 121).
I. Đọc và tìm hiểu chung văn bản.
1. Vị trí đoạn trích.
- Đoạn trích nằm ở phần 2 của tác phẩm, phần nói về việc Vân Tiên gặp nạn.
2. Đọc văn bản.
3. Giải thích từ khó.
4. Bố cục.
- Chia làm 2 phần:
+ Hành động tội ác của Trịnh Hâm.
+ Hình ảnh Ngư Ông.
II. Phân tích.
1. Hành động tội ác Trịnh Hâm.
- Hành động có toan tính có âm mưu kế hoạch, sắp đặt kĩ lưỡng, chặt chẽ.
- Vì tính đố kị, ghen ghét tài năng lo cho con đường tiến thân tương lai của mình.
- Căm ghét và khinh bỉ với những người như thế.
- Hành động độc ác bất nhân, bất nghĩa.
2. Hình ảnh Ngư Ông.
- Miêu tả cảnh cứu người của gia đình Ngư Ông.
- Ông ngư và cả gia đình đã coi trọng tính mạng của con người sẵn lòng cứu giúp khi hoạn nạn
- Tình cảm tự nhiên, tình cảm thương xót rất mực ân cần chu đáo. Yêu quý bênh vực con người nghĩa hiệp như Vân Tiên.
- Có cảnh thanh cao phóng khoáng: roi, vịnh, gió trăng, thuyền. Con người hoà trong cảnh ấy tự do phóng khoáng miệt mài trài lưới hứng gió, chơi trăng nghêu ngao.
- Cuộc sống trong sạch tự do giữa thiên nhiên lạc quan ung dung thanh thản.
- Con người đầy ắp niềm vui bởi con người lao động tự do làm chủ mình có thể ứng phó với mọi tình thế, cuộc sống hoàn toàn xa lạ với những toan tính nhỏ nhen ích kỉ mưu danh chục lợi sẵn sàng trà đạp lên cả đạo đức nhân nghĩa.
III. Tổng kết.
1. Nghệ thuật.
- Ngôn ngữ bình dị, dân giã, dễ hiểu.
- Xây dựng hình ảnh đối lập.
2. Nội dung.
- Cách nhìn nhận cuộc đời của tác giả: căm ghét cái xấu, cái ác trong xã hội bày tỏ thái độ niềm tin vào tấm lòng lương thiện của người lao động.
* Ghi nhớ (Sgk 121).
IV.Luyện tập.
- Đọc thuộc lòng đoạn trích.
- Đoạn cuộc sống Ngư: ý tứ phóng khoáng sâu xa lời lẽ thanh thoát uyển chuyển.
10'
23'
13'
10'
3'
2'
c. Củng cố và luyện tập (2')
	GV Củng cố nội dung tiết học. 
d. Hướng dẫn học sinh tự học ở nhà (1')
- Học bài và làm bài tập trong sách bài tập.
- Tìm hiểu về truyện Lục Vân Tiên.
- Chuẩn bị tiết 42: Chương trình địa phương (phần Văn).