Giáo án Ngữ văn 9 - Văn bản: Viếng lăng Bác (Viễn Phương ) - Tiết 117: Đọc - Hiểu văn bản

Ngày soạn: / / 2011
Ngày dạy: / / 2011 
 Văn bản: . Viếng lăng Bác 
 (Viễn Phương ) 
Tiết 117: Đọc - Hiểu văn bản
A. Mục tiêu bài học: 
*.Kiến thức.
- Cảm nhận được niềm xúc cảm chân thành, tha thiết của người con miền Nam đối với Bác Hồ kính yêu.
- Thấy được sáng tạo nghệ thuật độc đáo của tác giả thể hiện trong bài thơ.
 *.Kĩ năng.
- Đọc – hiểu một văn bản thơ trữ tình.
- Có khả năng trình bày những suy nghĩ, cảm nhận về một hình ảnh thơ, một khổ thơ, một tác phẩm thơ.
- Rèn luyện kĩ năng cảm thụ, phân tích hình ảnh thơ trong mạch vận động của tứ thơ.
*.Thái độ.
- Học sinh thêm tự hào, thành kính vị lãnh tụ vô vàn kính yêu của dân tộc ta. 
B. Chuẩn bị về phương pháp - phương tiện:
- Giáo viên: Sưu tầm tài liệu chuẩn bị nội dung bài.
- Học sinh: Đọc bài trả lời các câu hỏi sách giáo khoa và gợi ý của giáo viên.
C. Tổ chức các hoạt động của GV-HS.
* Hoạt động 1: Kiểm tra bài cũ. ( 5’)
- Đọc thuộc lòng bài thơ Mùa xuân nho nhỏ . Em thích khổ thơ nào nhất? Vì sao? Phát biểu cảm hứng chủ đạo của bài thơ?
* Hoạt động 2: Giới thiệu bài. ( 1’)
Bác nhớ Miền Nam nỗi nhớ nhà
Miền Nam thương Bác nỗi thương cha
Nỗi mong chờ và ước ao của đồng bào Miền Nam được Bác vào thăm không còn nữa. Người đã ra đi mãi để lại bao niềm nuối tiếc trong lòng mỗi người dân Nam bộ nói riêng và nhân dân cả nước nói chung. Viễn Phương đã thay mặt nhân dân cả nước bày tỏ tình cảm của mình qua bài thơ Viếng lăng Bác.Cô cùng các em cùng tìm hiểu bài thơ.
* Hoạt động 3: Bài mới. ( 37’)
Hoạt động của thầy
HĐ của trò
Nội dung cần đạt
GV yêu cầu học sinh theo dõi chú thích dấu * SGK.
* Nêu một vài nét chính về tác giả?
* Bài thơ được sáng tác trong hoàn cảnh nào?
GV nêu khái quát.
*GV nêu yêu cầu đọc: Giọng tình cảm vừa trang nghiêm, tha thiết pha lẫn sự đau đớn xót xa, khổ thơ cuối đọc nhanh, giọng hơi cao.
GV đọc, gọi H/S đọc.
* Giải thích các từ kết tràng hoa, trung hiếu?
* Bài thơ được viết theo thể thơ nào? Em hãy nêu đặc điểm của thể thơ đó? Phương thức biểu đạt của bài thơ?
* Nhân vật trữ tình trong bài thơ là ai? Cảm xúc của nhân vật trữ tình được thể hiện như thế nào?
* Tương ứng với mạch cảm xúc đó bài thơ được chia làm mấy phần ?
GV định hướng học sinh tìm hiểu văn bản.
GV yêu cầu học sinh đọc khổ thơ đầu.
* Câu thơ đầu tiên giới thiệu với chúng ta điều gì? Em cảm nhận gì về câu thơ đầu?
* Trong niềm xúc động đó tác giả đã xưng hô như thế nào? Em nhận xét gì về cách xưng hô đó?
* Tại sao nhan đề bài thơ là Viếng lăng Bác nhưng câu mở đầu lại ra thăm lăng Bác? ý nghĩa của cách nói đó?
* H/ả đầu tiên mà tác giả quan sát và cảm nhận được là h/ả nào? Trước h/ả đó tác giả đã liên tưởng điều gì?
* Vì sao tác gải lại liên tưởng như vậy?
* Lời thơ giản dị kết hợp với câu cảm thán đã bộc lộ cảm xúc như thế nào của nhà thơ?
* GV khái quát chuyển ý.
* GV yêu cầu học sinh đọc khổ thơ tiếp theo.
* Hình ảnh Bác Hồ được tác giả nhắc tới thông qua những hình ảnh nào?
* Phân tích h/ả mặt trời trong hai câu thơ? Nêu tác dụng?
* Ngoài h/ả mặt trời trong hai câu thơ còn h/ả nào gây ấn tượng?
* H/ả ẩn dụ này thể hiện ý nghĩa gì?
* Cảm nhận của em về 4 câu thơ?
* GV yêu cầu h/s đọc khổ thơ tiếp.
* Cảnh trong lăng được miêu tả như thế nào? Suy nghĩ của em về cảnh đó?
* Khi vào trong lăng nhìn thấy Bác nhà thơ liên tưởng đến điều gì?
* H/ả liên tưởng đó có ý nghĩa gì?
* Trước cảnh tượng đó tâm trạng , cảm xúc của nhà thơ được diễn tả qua câu thơ nào?
* Câu thơ cảm thán đã thể hiện tâm trạng của nhà thơ như thế nào?
*GV yêu cầu h/s đọc khổ thơ cuối.
* Khi ra khỏi lăng nghĩ đến ngày trở về miền Nam nhà thơ đã thốt lên điều gì?
* Trong khổ thơ cuối nhà thơ đã bày tỏ ước muốn của mình.Theo em đó là những ước muốn như thế nào? ý nghĩa của những ước muốn đó?
* Khổ thơ cuối được diễn đạt đặc sắc ở điểm gì?
GV khái quát tổng kết bài.
* Khái quát những thành công về nghệ thuật của bài thơ?
* Cảm nhận của em về bài thơ?
* Qua phân tích, em hãy khái quát lại ý nghĩa của văn bản?
GV yêu cầu học sinh đọc ghi nhớ SGK/30
* GV hướng dẫn học sinh luyện tập.
 G/V nhận xét
- Trình bày
Trình bày
 Đọc
Giải thích
Nhận xét
Trình bày
Phát hiện
 Đọc
 Trình bày
 Nhận xét
- Lí giải
Trình bày
Lí giải
 Khái quát
Đọc
Phát hiện
Phân tích
Trình bày
Suy luận
Trình bày
 Đọc
Trình bày
Phát hiện
 Suy luận
Trình bày
 Cảm nhận
 Đọc
 Phát hiện
Phân tích
Phát hiện
Trình bày
 Cảm nhận
HS khái quát
Đọc ghi 
nhớ
HS viết
Trình bày
Nhận xét
I. Đọc - tiếp xúc văn bản.
* Tác giả, tác phẩm.
- Là cây bút có mặt sớm nhất của lực lượng Văn nghệ giải phóng Miền nam thời kì chống Mĩ. Thơ Viễn Phương nhỏ nhẹ giàu tình cảm và rất thơ mộng.
- Bài thơ được sáng tác năm 1976 khi đất nước vừa thống nhất, lăng Chủ tịch vừa được khánh thành. Bài thơ được in trong tập "Như mây mùa xuân".
* Đọc.
* Từ khó.
- Kết tràng hoa: Hoa kết thành chuỗi dài hoặc thành vòng.
- Trung hiếu: Trung với nước hiếu với dân.
* Cấu trúc văn bản.
- Bài thơ được viết theo thể thơ 8 chữ, 
- Mỗi khổ tho gồm 4 câu, mỗi câu 8 chữ...
- Phương thức miêu tả, biểu cảm, trữ tình.
- Nhân vật trữ tình - nhà thơ, Cảm xúc trữ tình được thể hiện từ cảm xúc thăm lăng Bác.
* Bố cục: Ba phần
- Phần 1: 2 Khổ thơ đầu: Cảm xúc trước lăng Bác.
- Phần 2: Khổ thơ thứ 3: Cảm xúc trong lăng.
- Phần 3: Khổ cuối: Cảm xúc khi rời lăng.
II. Đọc - Hiểu văn bản.
1. Hai khổ thơ đầu:
- Giới thiệu việc nhà thơ ra viếng lăng Bác.
- Câu thơ mang tính tự sự, giản dị như câu nói bình thường.
- Xưng hô con lời xưng hô thân mật, gần gũi, cảm động. Tác giả coi mình là con xa cách lâu ngày mới được gặp lại người cha già của dân tộc.
- Viếng: chia buồn với thân nhân người đã mất.
- Thăm : là gặp gỡ trò chuyện với người đang sống.
- Nhan đề: thể hiện sự trang trọng và khẳng định sự thật Bác đã ra đi.
- Câu thơ dùng từ thăm ngụ ý nói giảm đi. Bác như còn sống mãi với nhân dân Việt Nam .
- H/ả hàng tre bát ngát trong sương sớm.
=>Liên tưởng hàng tre xanh xanh đến sức sống bền bỉ của dân tộc Việt Nam.
- Đã từ lâu h/ả hàng tre là biểu tượng cho làng quê, cho con người dân tộc Việt Nam.
-> Nhà thơ xúc động trước cảnh hàng tre đứng thẳng hàng trong sương sớm, pha lẫn tâm trạng náo nức xếp hàng chờ mong vào thăm làng Bác.
Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng
Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ...
- Mặt trời trong câu thơ thứ nhất là mặt trời thực, mặt trời của tự nhiên.
- ở câu thơ thứ hai mặt trời là h/ả ẩn dụ sự vĩ đại của Bác như mặt trời chiếu sáng cho con đường giải phóng dân tộc, đem lại sức sống mới cho dân tộc Việt Nam. Lòng tôn kính của nhân dân đối với Bác.
- H/ả kết tràng hoa bảy mươi chín mùa xuân là h/ả ẩn dụ.
=> Tấm lòng thành kính của nhân dân đối với Bác.
- Bốn câu thơ xen lẫn tả thực và ẩn dụ, nhịp điệu chậm rãi như mô phỏng nhịp điệu trang nghiêm tiến dần từng bước của đoàn người đi vào lăng viếng Bác. Nhịp điệu thơ đã thể hiện rõ những xúc động và suy tưởng sâu lắng của nhà thơ.
2: Khổ thơ thứ 3
 Bác nằm trong giấc ngủ bình yên...
- ánh sáng dịu nhẹ, trong trẻo của không gian được tác giả miêu tả chính xác, tinh tế, một khung cảnh trang nghiêm, yên tĩnh nơi Bác nằm nghỉ.
- Liên tưởng đến vầng trăng.
- H/ả vầng trăng gợi cho ta nghĩ đến tâm hồn cao đẹp, sáng trong của Bác. Hai câu thơ vừa miêu tả cảnh thực, vừa gửi gắm lòng kính yêu vô hạn của tác giả đối với Bác.
Vẫn biết trời xanh là mãi mãi
Mà sao nghe nhói ở trong tim.
- Tuy lí trí đã nhận thức Bác vẫn còn sống mãi với non sông đất nước nhưng tình cảm thì không thể không đau xót vì sự ra đi của Người. Nhà thơ đau xót trước sự thực Bác đã đi xa.
3. Khổ cuối: Tâm trạng khi rời xa lăng Bác
Mai về Miền Nam thương trào nước mắt
Muốn làm con chim hót quanh lăng Bác.
- Ước muốn giản dị bé nhỏ, thể hiện tâm trạng lưu luyến của nhà thơ không muốn rời xa Bác. Tác giả muốn hoá thân làm con chim, bông hoa, cây tre....
=> Lòng thành kính thiêng liêng của một người con Nam Bộ.
- Sử dụng điệp ngữ, biểu cảm trực tiếp và gián tiếp kết hợp thể hiện mong ước thiết tha và sự lưu luyến không muốn rời xa của nhà thơ.
III. Tổng kết.
1. Nghệ thuật:
- Bài thơ có giọng điệu trang nghiêm, sâu lắng, vừa tha thiết, đau xót, tự hào, phù hợp với nội dung cảm xúc của bài thơ.
- Viết theo thể thơ 8 chữ có đôi chỗ biến thể, cách gieo vần và nhịp điệu thơ linh hoạt.
- Sáng tạo trong việc xây dựng hình ảnh thơ, kết hợp cả hình ảnh thực hình ảnh ẩn dụ, biểu tượng có ý nghĩa khái quát và giá trị biểu cảm cao.
- Lựa chọn ngôn ngữ biểu cảm, sử dụng các ẩn dụ, điệp từ có hiệu quả nghệ thuật.
2. Nội dung:
- Tâm trạng vô cùng xúc động của một người con từ chiến trường miền Nam được ra viếng Bác.
- Tấm lòng thành kính thiêng liêng trước công lao vĩ đại và tâm hồn cao đẹp, sáng trong của Người, nỗi đau xót tột cùng của nhân dân ta nói chung, của tác giả nói riêng khi Bác không còn nữa.
* Ý nghĩa của văn bản: Bài thơ thể hiện tâm trạng xúc động, tấm lòng thành kính, biết ơn sâu sắc của tác giả khi vào lăng viếng Bác.
* Ghi nhớ: SGK / tr 60
III. Luyện tập.
- Viết một đoạn văn bình 2,3 khổ thơ trong bài thơ mà em thích.
D: Hướng dẫn các hoạt động tiếp nối ( 2’ )
* Bài cũ:
- Về nhà học thuộc lòng bài thơ.
- Suy nghĩ và tình cảm của em với Bác qua bài thơ.
- Thể hiện tiếng hát của mình qua bài hát
* Bài mới:
- Chuẩn bị bài: Nghị luận về tác phẩm truyện hoặc đoạn trích