Giáo án Ngữ văn khối lớp 9 - Tiết 13: Các phương châm hội thoại (tiếp theo)

Tuần 3 - Tiết 13. Ngày soạn: 29/8/2011 - Ngày dạy :1/9/2011
CÁC PHƯƠNG CHÂM HỘI THOẠI (tiếp theo)
I/. MỨC ĐỘ CẦN ĐẠT:
 -Hiểu được mối quan hệ giữa các PCHT với tình huống giao tiếp.
 - Đánh già được hiệu quả diễn đạt ở những trường hợp tuân thủ ( hoặc khơng tuân thủ) các phương châm hội thoại trong những hồn cảnh giao tiếp cụ thể.
 II/.-TRỌNG TÂM KIẾN THỨC, KĨ NĂNG:
1/. Kiến thức: Nắm được mối quan hệ chặt chẽ giữa phương châm hội thoại và tình huống giao tiếp. Hiểu được phương châm hội thoại không phải là những quy định bắt buộc trong mọi tình huống giao tiếp, vì nhiều lý do khác nhau, các phương châm hội thoại đôi khi không được tuân thủ.
2/. Kỹ năng: Biết vận dụng các phương châm trong giao tiếp đạt hiệu quả .
 Hiểu đúng nguyên nhân của việc khơng tuân thủ các PCHT. 
3/. Thái độ: Bước đầu thực hành được những trường hợp không tuân thủ phương châm hội thoại.
II/. CHUẨN BỊ:
1/. Giáo viên: Soạn bài, bảng phụ. 
2ïï/. Học sinh: Đọc bài, trả lời các câu hỏi.
III/. TIẾN TRÌNH LÊN LỚP:
1/. Ổn định lớp – kiểm tra bài cũ:10’ Kể tên các phương châm hội thoại? Các phương châm hội thoại đề cập đến phương diện nào của hội thoại ?
2. Tổ chức các hoạt động dạy – học:
 Hoạt động 1,2 : Tìm hiểu bài ( Đọc, quan sát và phân tích , giải thích các ví dụ, khái quát khái niệm)
 Mục tiêu: HS nắm được các nguyên nhân khơng tuân thủ các PCHT.
 -Phương pháp: Vấn đáp, nêu vấn đề, thuyết trình...
TG
Hoạt động của GV
Hoạt động của HS
Nội dung
 10’
 15’
10’
Gv kiểm tra vở chuẩn bị bài ở nhà của hs, đưa ra những nhận định về các trường hợp tiêu biểu.
Gv: Chuẩn bị tâm thế cho hs tiếp cận kiến thức bằng cách mượn thực tế nói năng của hs để vào bài (có thể trường hợp lịch sự, họặc vô lễ để liên hệ thực tiển giáo dục đạo đức cho hs).
HOẠT ĐỘNG 1: Tìm hiểu quan hệ giữa phương châm hội thoại và tình huống giao tiếp.
Gv: Yêu cầu hs đọc hoặc kể lại truyện cười Chào hỏi.
 Gv: Nhân vật chàng rễ có tuân thủ phương châm lịch sử không? Vì sao?.
-Trong trường hợp nào thì được coi là lịch sử?
- Tìm các ví dụ tương tự như câu chuyện => Có thể rút ra bài học gì?
 HOẠT ĐỘNG 2: Những trường hợp không tuân thủ phương châm hội thoại?
- Đọc từng phần và giải quyết cho HS phát hiện các trường hợp không tuân thủ phương châm hội thoại.
 Gọi hs đọc ví dụ 2 đoạn đối thoại
 Hỏi: Câu trả lời của BA có đáp ứng thông tin đúng như AN mong muốn không? phương châm hội thoại nào không được tuân thủ.
 Hỏi: Vì sao người nói không tuân thủ phương châm ấy.
Gọi hs đọc ví dụ 3
Hỏi: Khi bác sĩ nói với một bệnh nhân mắc bệnh nan y về tình trạng sức khỏe của bệnh nhân đó thì pc hội thoại nào không được tuân thủ?
 Hỏi: Vì sao bác sĩ phải làm như vậy?
Hỏi: Theo em có phải cuộc hội thoại nào cũng phải tuân thủ phương châm hội thội không? Gọi hs đọc ví dụ 4.
 Hỏi: Khi nói “tiền bạc chỉ là tiền bạc” thì có phải người nói không tuân thủ pc về lượng không? Ta hiểu ý nghĩa câu này như thế nào?
Cho hs họat động nhóm. Chia lớp thành 6 tổ, mỗi tổ 2 bàn, yêu cầu tìm ra những trường hợp không tuân thủ phương châm hội thọai. 
Hỏi: Rút ra những trường hợp (nguyên nhân) không tuân thủ phương châm hội thoại?
 Gv khái quát nội dung
Gọi hs đọc ghi nhớ
* HOẠT ĐỘNG 3: Hướng dẫn luyện tập.
Bài 1:
-Đọc bài tập --> nêu yêu cầu bài tập.
- GV gợi ý.
Chi tiết nào để câu trả lời không phù hợp? Vi phạm phương châm nào?
Bài 2:
- 4 nhân vật vì sao đến nhà Lão Miệng?
- Thái độ của họ như thế nào? Có căn cứ không?
- Vi phạm phương châm nào?
GV khái quát.
Hs để vở chuẩn bị bài lên bàn.
- HS đọc, kể. ví dụ.
Nhân vật chàng rể không tuân thủ phương châm lịch sự (hỏi không đúng chỗ)
 Hs tự bộc lộ
HS lấy ví dụ minh họa
Phải chú ý đến tình huống giao tiếp cho thích hợp
- HS đọc 4 trường hợp đã học.
Pc về lượng, về chất, quan hệ, cách thức.
 Đọc 
 Không đáp ứng điều AN muốn biết
Phương châm về lượng
Vì người nói không biết chính xác chiếc máybay đầu tiên được chế tạo năm nào, để tuân thủ pc về chất ,người nói phải trả lời 1 cach chung
Đọc 
 Không tuân thủ phương châm về chất vì đã nói điều mà mình không tin là đúng
 Vì đó là việc làm nhân đạo cần thiết.
 Không.
Đọc.
 Người nói không tuân thủ pc về lượng (xét về nghĩa tường minh) còn xét về hàm ý thì câu này đảm bảo pc về lượng. Khuyên ta không nên chạy theo tiền bạc mà quên đi nhiều thứ khác quan trọng, có ý nghĩa thiêng liêng trong cuộc sống.
 Thảo luận 4
Hs1: Trong thực tế nói viết có khi ngưới ta không tuân thủ phương châm hội thọai do: thiếu văn hóa giao tiếp, đáng chê trách.
HS2: Bổ sung – có thể do ưu tiên một phương châm nào đó mà người ta cũng không tuân thủ phương châm hội thọi hoặc một yêu cầu khác quan trọng hơn.
Hs3: Bổ sung Cũng có trường hợp người nói cố ý gây sự chú ý để người nghe hiểu theo hàm ý nào đó.
 Đọc ghi nhớ
HS trả lời.
I/. QUAN HỆ GIỮA PHƯƠNG CHÂM HỘI THOẠI VÀ TÌNH HUỐNG GIAO TIẾP
1. Ví dụ: Truyện cười “Chào hỏi”.
Chàng rể đã làm một việc quấy rối đến người khác, gây phiền hà cho người khác.
2. Kết luận: Để tuân thủ các phương châm hội thoại người nói phải nắm được các đặc điểm của tình huống tiếp (nói với ai? Nói khi nào? Nói ở đâu? Nói nhằm mục đích gì?)
 II/. NHỮNG TRƯỜNG HỢP KHÔNG TUÂN THỦ PHƯƠNG CHÂM HỘI THOẠI
 Việc không tuân thủ các phương châm hội thoại có thể bắt nguồn từ những nguyên nhân sau:
-Người nói vô ý, vụng về, thiếu văn hóa giao tiếp;
-Người nói phải ưu tiên cho một phương châm hội thoại hoặc một yêu cầu khác quan trọng hơn;
-Người nói muốn gây một sự chú ý, để người nghe hiểu câu nói theo một hàm ý nào đó.
III. LUYỆN TẬP
Bài 1
Câu chuyện không tuân thủ phương châm cách thức.(cách nói không rõ ràng)
Bài 2
Đoạn trích phương châm lịch sự khôngđược thực hiện vì các nhân vật nổi giận vô cớ.
III/. HƯỚNG DẪN HỌC Ở NHÀ:
- Tìm trong truyện dân gian một số ví dụ về việc vận dụng hoặc vi phạm PCHT trong các tình huống cụ thể và rút ra nhận xét của bản thân.
- Chuẩn bị bài : Viết bài tập làm văn số I – Văn thuyết minh
-------------------------