Giáo án Ngữ văn khối lớp 9 - Tiết 58: Ánh trăng - Nguyễn Duy

Ngày soạn: 29/10/2011
Tiết 58: ÁNH TRĂNG
 NGUYỄN DUY
A. MỤC TIÊU:
1. Kiến thức: 
- Giúp HS cảm nhận được kỉ niệm về một thời gian lao nhưng nặng nghĩa tình của người lính.
- Sự kết hợp các yếu tố tự sự, nghị luận trong một tác phẩm thơ Việt nam hiện đại.
- Ngôn ngữ, hình ảnh giàu suy nghĩ, mang ý nghĩa biểu tượng.
2. Kĩ năng: 
- Đọc – hiểu văn bản thơ được sáng tác sau năm 1975.
Vận dụng kiến thức về thể loại và sự kết hợp các phương thức biểu đạt trong tác phẩm thơ để cảm nhận một văn bản trữ tình hiện đại.
3. Thái độ: 
- Giáo dục thái độ “Uống nước nhớ nguồn” ân nghĩa thuỷ chung với quá khứ.
- Liên hệ môi trường thiên nhiên đối với tình cảm con người.
B. CHUẨN BỊ:
1. Giáo viên: Giáo án
2. Học sinh: Soạn bài
C. HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC:
1. Ổn định:
2. Kiểm tra bài cũ, soạn bài mới: 
- Đọc thuộc lòng khổ thơ mà em thích nhất trong bài thơ “Khúc hát ru...” cho biết vì sao em thích? ( 10đ)
- GV kiểm tra sự chuẩn bị của HS.
3. Bài mới:
HOẠT ĐỘNG CỦA THẦY VÀ TRÒ
KIẾN THỨC CƠ BẢN CẦN ĐẠT
Hoạt động 1: Khởi động
- Nói lên suy nghĩ của em về truyền thống “Uống nước nhớ nguồn” của dân tộc ta. GV giới thiệu vào bài.
Hoạt động 2: Tìm hiểu chung về bài học.
- GV hướng dẫn HS tìm hiểu chú thích sao.
+ Cho biết vài nét tiêu biểu về tác giả và hoàn cảnh ra đời của bài thơ?
+ Bài thơ được viết theo thể thơ nào?
- Thơ 5 chữ
+ Phương thức biểu đạt chính của văn bản?
- Tự sự + biểu cảm.
+ Em có nhận xét gì về bố cục của bài thơ?
- Bố cục bài thơ theo trình tự quá khứ đến hiện tại giống như một câu chuyện có 3 phần.
- GV hướng dẫn HS đọc và tìm hiểu chú thích.
- Đọc đúng ngữ điệu để cảm nhận tâm trạng của nhà thơ: 3 khổ đầu giọng kể nhịp thơ bình thường; khổ 4 giọng thơ đột ngột ngất cao, ngỡ ngàng; khổ 5 và 6 giọng thơ thiết tha rồi trầm lắng cùng xúc cảm và suy tư lặng lẽ.
+ Mở đầu bài thơ là dòng hồi tưởng tác giả nhớ về kỉ niệm nào?
+ Trăng và nhà thơ có mối quan hệ như thế nào trong quá khứ?
- HS thảo luận - trả lời.
+ Biểu tượng của vầng trăng quá khứ? 
Hình ảnh đất nước bình dị, tươi đẹp.
+ Người lính từ giã rừng về thành phố trăng và người có quan hệ như thế nào? Tác giả lí giải vì sao trăng thành người dửng dưng?
+ Ý nghĩa của chi tiết vầng trăng thành người dửng dưng?
- Con người không có điều kiện mở rộng hồn mình với thiên nhiên, hoàn cảnh thay đổi làm cho người ta dễ quên đi quá khứ.
Nhất là quá khứ nhọc nhằn, gian khổ, quên đồng chí, đồng đội. Trước vinh hoa phú quí, người ta dễ dàng phản bội lại chính mình.
+ Hoàn cảnh nào để tác giả bộc lộ cảm xúc, để tác giả nhớ lại quá khứ?
+ Cụm động từ “vội bật tung” thể hiện điều gì? Hối hả tìm nguồn sáng.
+ Ánh trăng đột ngột xuất hiện gợi cho nhà thơ suy nghĩ gì?
+ Hãy phân tích cảm xúc của tác giả khi gặp lại vầng trăng?
+ Hãy phân tích câu thơ “ngữa mặt lên nhìn mặt”
+ Hình ảnh vầng trăng tròn, ánh trăng im phăng phắc có ý nghĩa gì? Nghệ thuật đặc sắc mà tác giả sử dụng? 
+ Phân tích cái giật mình của nhà thơ khi nhìn trăng?
- Phản xạ tâm lí có thật của một người biết suy nghĩ, chợt nhận ra sự vô tình, bạc bẽo, nông nỗi trong cách sống của mình. Tự ăn năn, tự trách tự thấy phải thay đổi cách sống. Nhắc nhở bản thân không bao giờ được làm người phản bội quá khứ, thiên nhiên, đồng đội, với người đã khuất và với chính mình.
Hoạt động 3
+ Nội dung của bài thơ?
+ Nhận xét về kết cấu giọng điệu bài thơ? Có tác dụng gì trong việc thể hiện chủ đề và tạo nên sức truyền cảm?
- Bài thơ kết hợp hài hoà giữa tự sự và trữ tình, giống như một câu chuyện giàu chất thơ đầy hiện thực xúc động, đau đớn. Ánh trăng giản đơn, nhẹ nhàng đọng lại trong lòng người đọc bao suy ngẫm xót xa.
+ Hình ảnh ánh trăng trong bài thơ nhắc nhở tác giả và chúng ta về đạo lí gì của người Việt Nam? Ý nghĩa của bài thơ?
- Ánh trăng là lời nhắc nhở nhà thơ, mọi người về thái độ, tình cảm đối với quá khứ gian lao, nghĩa tình, đối với người đã khuất, đối với thiên nhiên đất nước bình dị, hiền hậu.
Sống phải ân nghĩa thuỷ chung cùng quá khứ
 “Uống nước nhớ nguồn” truyền thống tốt đẹp của dân tộc.
 * Chú ý giọng điệu hồi tưởng, sự bùi ngùi xót xa khi con người ăn năn trước vầng trăng.
Hoạt động 4
I. TÌM HIỂU CHUNG
1. TÁC GIẢ VÀ HOÀN CẢNH SÁNG TÁC:
a. Tác giả:
- Nguyễn Duy SN 1948, là nhà thơ trưởng thành trong cuộc kháng chiến chống Mĩ.
b. Hoàn cảnh sáng tác
- Sáng tác năm 1978.
2. THỂ LOẠI: Thơ 5 chữ
3. PTBĐ: biểu cảm
4. BỐ CỤC: 3 phần
- P1: 2 khổ đầu: thời quá khứ trăng và người cùng gắn bó.
- P2: 2 khổ giữa: Thời hiện tại con người bội bạc vầng trăng.
- P3: 2 khổ cuối: Sự ăn năn của con người khi gặp lại vầng trăng tình nghĩa.
II. HIỂU VĂN BẢN
1. Vầng trăng kỉ niệm
 với đồng.
 Sống với sông, bể.
 ở rừng
 vầng trăng thành tri kỉ
ngỡ không bao giờ quên
cái vầng trăng tình nghĩa
→ Trăng thành tri kỉ, thân thiết, tình nghĩa suốt một thời tuổi nhỏ cho đến những năm tháng trận mạc.
[Trăng là biểu tượng của quá khứ đẹp.
2. Vầng trăng hiện tại
Từ hồi về thành phố...
Vầng trăng đi qua ngõ
như người dưng qua đường
→ Hoàn cảnh sống thay đổi, quá khứ nhọc nhằn, gian khổ bị lãng quên.
Thình lình đèn điện tắt
Phòng ...tối om
vội bật tung cửa sổ
Đột ngột vầng trăng tròn.
→ Vầng trăng bất ngờ gợi lại những kỉ niệm nghĩa tình.
3. Suy ngẫm của tác giả.
 Ngửa mặt lên nhìn mặt
có cái gì rưng rưng. .. gợi cảm
→ Thành kính, xúc động trước vầng trăng.
- Quá khứ sống dậy với bao kỉ niệm của những năm tháng gian lao, gắn bó với thiên nhiên đất nước bình dị hiền hậu.
Trăng cứ tròn vành vạnh 
→ Quá khứ đẹp nguyên vẹn, không phai mờ. 
 ánh trăng im phăng phắc nhân hoá
→ Trăng là nhân chứng phê phán người bạn cũ vô tình, thiếu chung thuỷ.
Kể chi người vô tình
đủ cho ta giật mình 
→ Tự nhận mình là bội nghĩa và hối hận, ăn năn.
[Cuộc gặp gỡ bất ngờ, cảm động với vầng trăng kỉ niệm, con người nhận ra sự vô tình của mình.
III. TỔNG KẾT - GHI NHỚ
1. Nội dung:
- Bài thơ tái hiện quá khứ với những kỉ niệm nghĩa tình với vầng trăng đi vào quên lãng. Bất ngờ gặp lại vầng trăng kỉ niệm con người nhận ra sự vô tình của mình.
2. Nghệ thuật:
- Kết hợp tự sự và trữ tình.
- Sáng tạo hình ảnh thơ có nhiều tầng nghĩa: Trăng là vẻ đẹp của thiên nhiên, là người bạn gắn bó; là biểu tượng cho quá khứ nghĩa tình, cho vẻ đẹp của đời sống tự nhiên, vĩnh hằng.
3. Ý nghĩa:
- Ánh trăng khắc họa một khía cạnh trong vẻ đẹp của người lính sâu nặng nghĩa tình, thủy chung.
IV. LUYỆN TẬP
1. GV hướng dẫn HS đọc diễn cảm bài thơ.
4. Củng cố:
+ Em rút ra bài học gì qua bài thơ?
+ Qua bài thơ em thấy con người và thiên nhiên có tình cảm gì? nên có tình cảm và đối xử với thiên nhiên, môi trường như thế nào?
5. Dặn dò:
- Học thuộc bài thơ, nội dung, ý nghĩa khái quát sâu sắc của bài thơ.
- Chuẩn bị bài Tổng kết từ vựng luyện tập tổng hợp.