Giáo án Ngữ văn khối lớp 9 - Tiết 71 + 72 : Chiếc lược ngà - Trường THCS Thạch Xuân

Tiết 71 + 72	:	 Chiếc lược ngà
(Trích)
Nguyễn Quang Sáng
A. Mục tiêu cần đạt
- Hs cảm nhận được tình cha con sâu nặng trong hoàn cảnh éo le của cha con ông Sáu.
- Nắm được nghệ thuật miêu tả tâm lý n/v, nghệ thuật xây dựng tình huống truyện bất ngờ mà tự nhiên
- Rèn kỹ năng đọc diễn cảm, phát hiện những chi tiết nghệ thuật
- Giáo dục h/s tình cảm gia đình, tình yêu đất nước
B. Chuẩn bị
- Chân dung nhà văn Nguyễn Quang Sáng.
- Tư liệu liên quan đến tác phẩm.
C. Tiến trình các hoạt động dạy và học
1. Kiểm tra 
a) Bác lái xe cho rằng anh thanh niên là “người cô độc nhất thế gian” ? Em có đồng ý với ý kiến đó không ? Vì sao?
b) Phát biểu chủ đề “Lặng lẽ Sa Pa” không dùng câu văn của chính tác giả.
2. Giới thiệu bài mới : Những tình huống éo le trong chiến tranh : vợ hiểu lầm chồng; làng xóm họ hàng hiểu lầm một người chiến sĩ tình báo đi theo giặc; đ/chí hiểu lầm nhau... con – cha.
Hoạt động của giáo viên - học sinh
Nội dung cần đạt
Hoạt động 1 : Gv gthiệu ảnh tác giả.
(1) Giới thiệu vài nét về NQS ?
- Quê An Giang là nhà văn Nam Bộ
- Chỉ viết về cs và con người Nam Bộ
- Cốt truyện hấp dẫn, tình huống bất ngờ ngôn ngữ đậm màu sắc Nam Bộ.
- Phim : Cánh đồng hoang, Mùa gió chướng, Người thành phố
2. Trình bày hiểu biết về tác phẩm.
Gv tóm tắt phần lược bỏ ở phần đầu tác phẩm
Gv đọc mẫu – hs đọc tiếp từ đầu → hết cảnh cha con chia tay nhau.
Hs tóm tắt cốt truyện đoạn trích 8 – 10 câu
?
Gv : lưu ý truyện viết trong chiến tranh ác liệt nhưng lại nói về vđề t/cảm tình cha con. Tình cha con được mtả ở cả hai phía : người cha c/mạng và con gái nhỏ
- tình cảm đáng trân trọng hơn
- nỗi đau do chiến tranh gây ra.
* Cách chuyện lồng trong truyện.
Phần chính là chuyện bác Ba kể về hai cha con
 Hoạt động 2
 Hs đọc đoạn đầu
3. Phân tích thái độ tình cảm của bé Thu trong phút đầu khi gặp hai người khách lạ.
Lý giải nguyên nhân của thái độ ấy ?
- Gặp lại con sau nhiều năm xa cách với bao nhớ thương ông Sáu không kìm nén được nỗi vui mừng
- Nhưng thật trớ trêu đáp lại sự vồ vập ấy, bé Thu lại ngờ vực, lảng tránh, sợ hãi “mặt nó tái đi, hốt hoảng, vụt chạy, kêu thét lên “Má! Má!”
- Lí do dễ hiểu : bé quá bất ngờ ngạc nhiên, sợ hãi trước người lạ, sợ bị lừa sợ bị bắt...
- Cách mtả tâm lý sợ hãi của đứa trẻ : hành động chạy vụt đi và tiếng kêu thét → rất phù hợp với tâm lý bé gái.
→ Chi tiết gây sự cảm thương cho ông Sáu
4. Trong hai ngày đêm tiếp theo, thái độ và t/cảm của bé Thu đ/v ông Sáu diễn biến ntn? Chi tiết nào làm em ấn tượng nhất ? Vì sao?
I Đọc –Chú thích
 1. Đọc
 2. Chú thích
a. Tác giả
Nhà văn Nam Bộ tài năng
- có truyện ngắn
- có tiểu thuyết
- kịch bản phim
b. Tác phẩm
* H/c sáng tác : 1966, Khi tác 
giả hoạt động ở chiến trường 
Nam Bộ
* Tóm tắt đoạn trích
II. Đọc –Tìm hiểu văn bản
1- Tình huống 1: Sau 8 năm hai
 cha con gặp lại nhau, bé Thu 
không nhận cha, đến lúc em 
nhận ra thì ông Sáu phải ra đi 
→ bộc lộ t/cảm mãnh liệt của 
con đ/v cha.
- Tình huống 2 : ở căn cứ ông
Sáu dồn tất cả tình yêu thương, làm chiếc lược nhưng chưa kịp trao cho con đã hy sinh → bộc lộ t/c sâu sắc của người cha.
2. Phân tích
a. Diễn biến tâm lý bé Thu 
trong lần ông Sáu về thăm nhà.
a. Trước khi nhận ông Sáu là 
cha
- Ngờ vực, sợ hãi
Tiết 7 2 (tiếp)
- Trong 2 ngày tiếp theo mặc ~ lời nói cử chỉ vỗ về, âu yếm làm thân của ông Sáu, bé Thu một mực thờ ơ, lạnh lùng đến mức bướng bỉnh ngang ngạnh, khó hiểu : không chịu gọi một tiếng ba, bị doạ đánh thì chỉ nói trống không, không lễ phép như bản tính thường ngày; nhất định không chịu nhờ ông chắt giùm nồi nước cơm to đang sôi, hất tung cái trứng cá ông Sáu gắp ra khỏi bát cơm, ông Sáu đánh nó không khóc lặng lẽ bỏ về bên ngoại, khi xuống xuồng cố ý khua dây cột xuống kêu rổn rang thật to...
 Hs lí giải theo cách hiểu của mình
5. Có ý kiến cho rằng : khi hất tung cái trứng cá ra khỏi bát cơm, khi bị đánh mắng, nó lặng lẽ nhặt cái trứng cá vào bát, lặng lẽ đứng dậy bỏ ra xuồng chèo về bà ngoại là lúc bé Thu bày tỏ tình thương yêu mãnh liệt và tức tưởi đ/với ba mình.
 ý kiến của em ntn ?
Hs thảo luận nhóm 4 người : 2/ - 3/
- Đó là một nhận xét tinh tế và sâu sắc
- Trong 2 ngày đầu nó không coi ông Sáu là cha. Nó không hiểu sao cả mẹ cũng bắt nó chấp nhận. Ông Sáu càng làm thân nó càng căm ghét. Nhưng nó vì mẹ mà miễn cưỡng không phản ứng ra mặt 
- Nhưng đến cái hành động hất trứng cá - thể hiện sự căm ghét cao độ. Và trong giây phút bùng nổ bột phát nó sẵn sàng chịu đựng, lầm lì bướng bỉnh, bất cần. Nó không thể kìm nén được nữa.
- Và chính giây phút đó càng chứng tỏ thương yêu mãnh liệt ba nó, người đàn ông trong ảnh, khác hoàn toàn vời người đàn ông đáng ghét cứ muốn thay thế ba nó → Đó là phản ứng tâm lý hoàn toàn tự nhiên của một đứa bé có cá tình mạnh mẽ. Trong sự cứng đầu cứng cổ của con bé còn ẩn chứa cả sự kiêu hãnh trẻ thơ về một tình yêu dành cho người cha khác ấy
- Sự ương ngạnh đó hoàn toàn không đáng trách vì :
+ H/cảnh éo le của Ctranh, bé Thu quá nhỏ không thể thấu hiểu được.
+ Những người lớn không ai chuẩn bị đón nhận ~ khả năng bất thường ấy.
 Đọc đoạn chia tay.
6. Nhận xét thái độ và hành động của bé Thu trong buổi chia tay ?
- có sự thay đổi đột ngột kỳ lạ
- tác giả đã chuẩn bị cho người đọc đón nhận sự thay đổi ấy 
“Con bé như bị bỏ rơi lúc đứng...
với vẻ nghĩ ngợi sâu xa”
- Lần đầu tiên nó cất tiếng gọi ba và tác giả đặc tả : tiếng kêu như tiếng xé, xé sự im lặng và xé cả ruột gan mọi người, nghe thật xót xa. Đó là tiếng ba nó cố đè nén trong bao nhiêu năm nay, tiếng ba như vỡ tung tự đáy lòng nó.
- Hành động : vừa kêu vừa chạy xô tới, nhanh như... nó hôn cả vết thẹo dài
- Chi tiết : tôi thấy làn tóc tơ sau ót nó dựng đứng lên → gây ấn tượng.
→ Bé Thu xúc động mạnh mẽ. Tình yêu và sự mong mỏi người cha xa cách đã bị dồn nén bấy lâu, nay bùng ra thật mạnh mẽ và hối hả, cuống quít có xen lẫn cả sự hối hận.
* Và khi đã vỡ lẽ thì lòng yêu ba càng nhân lên gấp bội nhưng muộn quá. Và thật éo le đ/v người cha ấy, đó là tiếng ba đầu tiên và cũng là tiếng gọi cuối cùng ông nghe được từ chính đứa con muôn vàn yêu quí
7. Nguyên nhân của sự thay đổi đó ?
Vì sao tác giả lại để cho bà ngoại giải thích mà không phải ai khác ?
Qua đó em nhận xét tính cách n/v bé Thu và nghệ thuật mtả tâm lý của tác giả ?
- Con bé không thể nói với mà vì nó đang giận cả má, không thể nói với bác Ba vì bác là khách, nó chỉ có thể nói với bà.
- Khi nghe bà giải thích “nó nằm im, lăn lộn và thỉnh thoảng lại thở dài như người lớn” → sự nghi ngờ bấy lâu được giải toả, nảy sinh sự ân hận hối tiếc.
- Vì vậy phút chia tay t/cảm mãnh liệt xen lẫn hối tiếc.
- Chứng kiến cảnh ấy tất cả mọi người không ai không xúc động, không cầm được nước mắt vì thương cảm. Riêng người kể chuyện thì như cảm thấy có ai đang nắm lấy trái tim mình.
- NT miêu tả tâm lý trẻ thơ :
Rất am hiểu tâm lý trẻ và yêu mến trân trọng ~ tình cảm hồn nhiên, bồng bột của trẻ thơ.
Tác giả tả nhiều nhất là đôi mắt : 4 lần
“Đôi mắt nó như to hơn, nó nhìn với vẻ nghĩ ngợi sâu xa”
“Đôi mắt mênh mông của con bé bỗng xốn xao”
“Con bé giật mình tròn mắt nhìn”
“Nó chớp mắt nhìn tôi như muốn hỏi đó là ai”
Đọc thầm lại tình huống 1.
8. T/cảm của ông Sáu đ/v con được thể hiện qua những chi tiết sự việc nào ?
 Hs quan sát phần 1 trả lời.
- Khi ở chiến trường bảo vợ đưa con đến.
- Khi được về thăm nhà.
+ Tình cứ nôn nao trong người.
+ K0 chờ xuồng cập bến, nhảy thọt lên
+ Bước vội, bước dài, kêu to : Thu ! con
+ giọng lặp bặp run run
9. Tâm trạng ông Sáu khi bị con coi là người xa lạ ? Điều đó bộc lộ thêm nét đẹp gì trong tâm hồn người csĩ c/mạng ấy ?
- Khao khát đốt lòng ông được con gọi Ba nhưng không được con đón nhận.
- anh đứng sững lại, nỗi đau đớn khiến mặt anh sầm lại, hai tay buông xuống như bị gãy
- anh quay lại nhìn con vừa khe khẽ lắc đầu cười.
- Muốn ôm con, hôn con → chỉ dám đứng nhìn đôi mắt trìu mến lẫn buồn rầu
Nỗi đau của ông Sáu cứ lớn dần, như lăn vào trong sâu thẳm → đó là sự hy sinh lớn lao không đếm được của người làm c/mạng.
- Phút chia tay ông sung sướng cảm động hạnh phúc nghẹn ngào khi con đột ngột thay đổi hoàn toàn.
10 – Tình yêu thương con trong ông Sáu có diễn biến ntn sau chuyến về phép ? Chi tiết nào cảm động nhất ? Vì sao.
- Nhớ thương con ông càng day dứt ân hận và khổ tâm vì đã trót đánh mắng con.
- Lời dặn của con khiến ông nung nấu quyết tâm thực hiện bằng được chiếc lược ngà. Làm chiếc lược dồn hết tâm trí công sức cưa răng, chuốt bóng, khắc chữ tỉ mỉ. Ngắm nghía chiếc lược, chải cho bóng → mong được gặp con. Chiếc lược là kết tinh tất cả ~ t/cảm của một người cha dồn cho con trong xa cách nhớ thương. Chiếc lược chưa chải được tóc con nhưng đã gỡ rối lòng ông, làm dịu đi nỗi ân hận và ánh lên niềm hy vọng khắc khoải sẽ được gặp con.
- Khi sắp hy sinh – cố giữ chiếc lược cho con.
* Lòng yêu con đã biến người csĩ thành 1 nghệ nhân, nghệ nhân chỉ sáng tạo ra một tác phẩm duy nhất trong đời cho nên chiếc lược ngà là kết tinh của tình phụ tử mộc mạc mà đằm thắm sâu xa, đơn sơ mà khì diệu làm sao!
11. Câu chuyện chiếc lược ngà ngoài việc diễn tả tình cảm cha con sâu nặng thắm thiết còn gợi ta suy nghĩ gì ?
- Gợi người đọc suy nghĩ thấm thía ~ đau thương mất mát, éo le mà chiến tranh mang đến cho bao nhiêu con người, bao nhiêu gia đình.
Hoạt động 3
12. Những thành công về nghệ thuật ?
- Cốt truyện bất ngờ nhưng hợp lý
+ bất ngờ 1 : bé Thu không nhận cha rồi đột ngột biểu lộ tình cảm mãnh liệt với cha → trái ngược nhưng hợp lý.
+ bất ngờ 2 : cuộc gặp gỡ tình cờ giữa bác Ba- người kể chuyện – với cô giao liên Thu.
+ hợp lý : bé Thu gan lì bướng bỉnh cá tính mạnh → cô giao liên gan dạ dũng cảm
bé càng ương ngạnh, gan lì - t/cảm càng mãnh liệt mạnh mẽ...
- Người kể là bạn thân của ông Sáu, không chỉ là người chứng kiến khách quan – mà còn bày tỏ sự đồng cảm, chia sẻ với các n/v. Người kể chủ động điều chỉnh nhịp điệu kể xen vào ~ ý kiến bình luận suy nghĩ của mình để dẫn dắt người đọc (VD : trong cuộc đời k/c tôi, tôi chứng kiến không biết bao nhiêu cuộc chia tay... Cây lược chưa chải được mái tóc con nhưng nó như gỡ rối được phần nào...
- Thờ ơ, lạnh nhạt, xa cách đến mức bướng bỉnh, ngang ngạnh khó hiểu
- Căm ghét cao độ đến mức lầm lì, bất cần phản ứng mạnh mẽ.
b. Trong buổi chia tay
- Tình yêu cha bị dồn nén bấy lâu đã thức dậy mạnh mẽ, mãnh liệt trong Thu.
* T/cách bé Thu :
- Tình cảm thật sâu sắc, mạnh mẽ nhưng cũng thật dứt khoát, rạch ròi.
- Cứng cỏi, ương ngạnh nhưng vẫn hồn nhiên ngây thơ
b. Tình cảm cha con sâu nặng ở ông Sáu.
- Mong mỏi, chờ đợi giây phút được gặp con, yêu con vô bờ bến.
- Đau đớn bất lực bởi tình cảm cha con thắm thiết không đến được với nhau.
* ở chiến trường.
- Chiếc lược ngà là tất cả nỗi nhớ mong yêu thương con, là kỷ vật thiêng liêng quý giá của tình cha con sâu nặng.
III. Tổng kết
1. Nghệ thuật
- Cốt truyện chặt chẽ, bất ngờ nhưng hợp lý → hấp dẫn.
- Lựa chọn n/vật kể chuyện thích hợp → câu chuyện đáng tin cậy.
- Xây dựng n/v, miêu tả tâm lý n/v rất thành công
- Ngôn ngữ lời kể giản dị, đậm màu sắc Nam Bộ.
2. Nội dung
- Truyện diễn tả cảm động tình cha con đằm thắm sâu nặng trong hoàn cảnh éo le của chiến tranh.
- Ca ngợi t/c cha con cao đẹp, thiêng liêng như một giá trị nhân bản sâu sắc, nhất là trong h/c khó khăn.
D. Củng cố – dặn dò 
- Viết 5 câu văn bình giảng về nhan đề “Chiếc lược ngà”
- Viết 1 đ/v phát biểu cảm nhận suy nghĩ của em về tình cảm cha con.
	* Phần lược bỏ ở đầu truyện : truyện kể về một cô giao liên trong k/c chống Mỹ. N/v kể chuyện là 1 người cán bộ già, ông đã được cô gái tài giỏi gan dạ đưa đường an toàn trong 1 chuyến đầy nguy hiểm thời kỳ chống Mỹ. Hỏi ra ông mới biết đó là con gái của người bạn chiến đấu đã hy sinh từ lâu mà ông tìm kiếm để trao lại cho cô chiếc lược ngà, kỷ vật của người cha quá cố. Trong chuyến đi công tác lần này ông đã gặp cô bé nay đã trở thành một cô giao liên tài giỏi → ông đã trao cho cô chiếc lược ngà _ kỷ vật thiêng liêng của người cha.
	Em thích nhất chi tiết nào trong đoạn trích ? Vì sao ?